John Ch.M. Jorna

IS ER SPRAKE VAN EEN TREND?

Ik zie het steeds vaker in overlijdensadvertenties. De begrafenis of crematie zal in besloten kring plaats vinden of heeft al plaats gevonden. Soms wordt er bij vermeld, dat het de uitdrukkelijke wens was van de overledene. Dan vraag ik me vaak af, wat daarvoor een reden kan zijn geweest. Dan denk ik: Heeft de overledene veel narigheid ondervonden van zijn omgeving en moest hij er niet aan denken, dat ze vervolgens bij zijn begrafenis allerlei mooie woorden zouden spreken, waar ze naar het oordeel van de overledene geen barst van zouden menen? Het kan ook zijn, dat de nabestaanden niet bij machte waren om een uitgebreide begrafenis te regelen. Of hij of zij wenste alleen de naaste familie en intieme vrienden bij zijn uitvaart. Niet al die mensen van zijn werk of van zijn sportclub. Daarbij kunnen financiële problemen een rol spelen. Er is tegenwoordig een enorm aanbod van begrafenisondernemers en ik neem aan, dat dit de prijs toch wat zal drukken. Ik herinner mij, dat mijn vader vaak met zijn sigarenboer erover sprak, dat die begrafenisondernemers zulke schandelijk hoge vergoedingen eisten. Ze waren allebei blij, dat de Dela werd opgericht. Het is een coöperatieve vereniging, die een natura uitvaart biedt. Een groot aantal uitgaven wordt in natura aangeboden. Maar Dela is er al heel lang en pas de laatste paar jaar zie je de toename van in besloten kring begraven of cremeren.

Zou het iets te maken hebben met de individualisering, die in onze maatschappij zo om zich heen grijpt? Mensen zeggen, dat ze helemaal vrij willen zijn, zodat ze kunnen doen waar ze zin in hebben. Ze worden geen lid meer van een club of vereniging, want, dan zijn ze zo gebonden. Als je vier mensen vraagt om lid te worden van jouw vereniging zeggen er drie zonder meer nee. Het aantal mensen, waarmee ze een persoonlijke band hebben houden ze erg laag. Ze willen geen rekening moeten houden met anderen. Ze willen alleen doen, waar ze zelf zin in hebben en niemand heeft zich daarmee te bemoeien. Ze zijn geen lid van een sportclub of van een ouderenbond of van een vakbond of van een politieke partij of van een kerkgenootschap en ze hebben geen of maar een heel kleine familie. Het zijn “alleen gaanden”. Ze komen er steeds meer. Het is een van de oorzaken van de enorme vraag naar woningen. Soms is het alleen zijn iets dat hen is overkomen, maar voor steeds meer mensen is het een zelf gewilde keuze. Tsja, dan is een uitvaart in besloten kring niet zo vreemd.

Ik ben zo bang, dat het inzicht in het belang van een dorpsgemeenschap of in een stad van een buurtgemeenschap verdwenen is. Zo’n gemeenschap is een levend geheel. Er treden allerlei veranderingen op. Er zijn clubs en verenigingen. Daar ontmoeten mensen elkaar. Er ontstaan vriendschappen en die vrienden of vriendinnen steunen elkaar, organiseren een buurtbarbecue of ze versieren de straat als het Nederlands voetbalelftal een belangrijk toernooi speelt of ze verzorgen samen het groen in hun straat. In een dorp of een wijk zijn een of meerdere scholen. Ze hebben een oudervereniging en een bestuur. Zo’n dorp of wijk hoort bij een gemeente. In die gemeente zijn afdelingen van politieke partijen en de besluiten van een gemeenteraad kunnen tot van alles leiden. Er zijn huisartsen en er is buurtzorg. En in de wijk zijn allerlei winkels en waarschijnlijk is de politie in de wijk aanwezig. Allerlei mensen werken er voor hun beroep of als vrijwilliger. Wat zou het betekenen als er steeds meer mensen gaan zeggen, dat ze met de rest niets te maken willen hebben? Zou zo’n wijk of dorp dan op den duur nog leefbaar blijven? Ik vind het zo’n kostbaar iets als je kunt zeggen, dat je deel uitmaakt van een gemeenschap waar de mensen er zijn voor elkaar.

In zo’n gemeenschap is het ook vanzelfsprekend, dat de gemeenschap zich verantwoordelijk voelt voor de uitvaart van een overledene. Wij maken deel uit van de Heilige Nicolaasgeloofsgemeenschap in Odijk. Het is een warme gemeenschap. Dat merk je als de mensen na de zondagse viering samen koffie of thee drinken en met elkaar nieuwtjes uitwisselen. Het is een feest van ontmoeting. Ik geloof in een leven na de dood. Ik bedacht, dat het sterven niet alleen een afscheid is van de gemeenschap en de familie van de overledene. De overledene neemt ook afscheid van zijn familie en van de geloofsgemeenschap en van de dorpsgemeenschap en van de buurt, waar hij woonde. We nemen afscheid van elkaar. Ik merk ook, dat voor mensen die band met de overledene blijft bestaan. Ze bezoeken het graf of de plek waar de urn met de as bewaard wordt. Daar “praten” ze met de overledene. Vaak is zo’n afscheidsviering geen droevige bijeenkomst. We denken aan alle goeds, dat de overledene heeft gedaan voor zijn familie en voor de gemeenschap. We zien in hem of haar een goed voorbeeld voor alle nabestaanden. Mensen voelen soms nog steeds de steun, die de overledene aan hun geeft. Er is nog steeds gemeenschap.

Jaargang 12, Nr. 593.

FRAAIE EXPOSITIE IN DE NIEUWE KERK

Suriname is nogal in het nieuws. President Bouterse is door de Krijgsraad tot twintig jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens zijn aandeel in de decembermoorden. In de Zwarte Pietendiscussie gaat het voortdurend over het slavernijverleden van dat land en de Nederlandse verantwoordelijkheid daarvoor. Ik heb er als aardrijkskundedocent ook les over gegeven. Tijdens mijn studie mocht ik mij verdiepen in de Surinaamse savannen en schreef ik een scriptie over het politieke systeem van de Ashanti. Daarbij verdiepte ik mij terdege in de cultuur van dit Ghanese volk en hun rol in de slavenhandel.

De tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam geeft een tamelijk compleet beeld van Suriname. Het begint met de geschiedenis van het land, waarbij er ook prehistorische vondsten zijn gedaan van 8000 jaar geleden. Eeuwenlang leefden hier alleen de inheemsen. Nadrukkelijk wordt de naam “Indianen” vermeden. Dat is uiteraard juist. Columbus dacht dan wel in Indië te zijn gearriveerd en sprak daarom over Indianen, maar het bleek een vrijwel algemeen onbekend continent, dat naar de ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci genoemd werd, dus Amerika. Het overzicht van de geschiedenis eindigt met een aantal recente gebeurtenissen, maar de recente veroordeling van Bouterse is tijdens de tentoonstelling niet toegevoegd. Het zou ook in strijd zijn met het kennelijk beleid van de organisatoren. Ze willen vooral een beeld geven van de enorme verscheidenheid aan bevolkingsgroepen en daarbij alles vermijden, dat tegenstellingen zou suggereren. In Suriname wordt heel verschillend over de veroordeling gedacht.

Er zijn meerdere inheemse volkeren. De Caraïben en Arawakken wonen in een strook evenwijdig aan de kust meest iets zuidelijk van Paramaribo.  De Wajana’s en Trio diep in het binnenland dichtbij de grens met Brazilië. Van hun kleding, religieuze gebruiken en hun woningen wordt een beeld gegeven. Na 1500 vestigden zich hier eerst Britse plantagehouders, maar al spoedig werd Suriname een Hollandse kolonie, waarbij de West Indische Compagnie (WIC) het gebied exploiteerde. Voor het werk op de plantages werden tot slaven gemaakte Afrikanen ingevoerd. Een onderdeel van de tentoonstelling geeft een beeld van de driehoekshandel. Nederlandse schepen voeren naar West-Afrika, waar de WIC handelsposten had. Ze boden kruit, geweren en tabak aan en met de opbrengst werden slaven gekocht. Er wordt geen erg duidelijk beeld gegeven van de manier waarop mensen tot slaaf werden gemaakt. Onder anderen bij de Ashanti was het traditie elk jaar oorlog te voeren. Dan konden mannen een hogere status verkrijgen. Het kruit en de geweren kwamen daarbij goed van pas. De krijgsgevangenen werden tot slaaf gemaakt en bij de handelsforten aan de Europeanen verkocht, die hen naar Amerika vervoerden. In Paramaribo organiseerde een kapitein van een slavenschip een markt, waar de tot slaaf gemaakten te koop werden aangeboden. Sterke mannen brachten het meest op. Zwakkeren waren vaak al onderweg op het slavenschip overleden. Met de opbrengst werd Surinaamse producten ingekocht, suiker, koffie en katoen en die werden in Nederland weer met winst verkocht. Drie maal winst maken bij deze driehoekshandel; het was heel profijtelijk. Soms wisten de tot slaaf gemaakten naar het binnenland te ontsnappen. Zo ontstonden daar een aantal zwarte volkjes met een eigen Afrikaans achtige cultuur. De tentoonstelling noemt drie volkjes. De overkoepelende naam voor hen is Marrons. Er wordt ook wel over Boslandcreolen gesproken. De helft van hen is naar de kust getrokken, maar er wonnen er nog veel in het binnenland.

In1814 werd de slavenhandel over de Atlantische Oceaan verboden. Pas in 1867 werd de slavernij in Suriname afgeschaft. De vroegere tot slaaf gemaakten wilden uiteraard niet meer op de plantages werken. Dat was voor hen minderwaardig slavenwerk.  Waar haalden de plantagebezitters nu werkkrachten vandaan? Men zoch contractarbeiders. De eerste groep waren Chinezen volgens de tentoonstelling uit Hongkong. In Nederlands Oost Indië waren ook veel Chinezen werkzaam, bijvoorbeeld bij de tinwinning op Bangka en Billiton. Ik meende, dat onder hen ook geworven werd. Daarna werd er in Brits-Indië geworven. Daar werd de mensen wijsgemaakt, dat Suriname een geweldig land was van Srinam, de godin van de vruchtbaarheid. De wervers hadden de mensen voor het uitzoeken. Ze kozen de besten en dat is onder de Hindoestanen nog steeds merkbaar. Ze studeren meer voor advocaat of tandarts of hebben hun eigen landbouwbedrijven of winkels. Een laatste groep zijn de Javanen. Op Java werden de dessahoofden verplicht om contract-arbeiders te leveren. Ze kozen de mensen, die ze het liefst kwijt waren en dat waren niet de besten. De expositie erkent dit, maar legt de verschillen tussen Hindoestanen en Javanen niet uitgebreid uit. Ze willen niemand voor het hoofd stoten.

De gehele geschiedenis wordt uitvoerig geïllustreerd met documenten, boeken, tekeningen, schilderijen, voorwerpen en maquettes. De bijschriften zijn eigenlijk niet allemaal goed te lezen en het is dan ook zeer aan te raden gebruik te maken van de telefoontjes, die te leen worden gegeven. Dan kun je bijvoorbeeld ook het geluid bij een film horen. Deze Suriname tentoonstelling is met een kleine bijbetaling toegankelijk met een museumkaart en naar mijn mening zeer aan te bevelen.

Jaargang 12, Nr. 592.

EN DE SCHEIDING VAN KERK EN STAAT?

Minister Dekker bereidt een wijziging voor van de wetgeving over echtscheiding. Hij wil daarbij ook een regeling invoeren, dat in dezelfde procedure de ontbinding van een religieus huwelijk wordt geregeld. Nu weet ik niet of de journalisten de plannen van de minister juist hebben weergegeven, maar als dat het geval zou zijn, weet de minister wat betreft de huwelijkswetgeving in de Rooms-katholieke Kerk niet bepaald van de hoed en de rand. Een geldig huwelijk van twee Rooms-katholiek gedoopten kan niet ontbonden worden. Het huwelijk schept een duurzame band en eindigt pas na overlijden van tenminste één partner. Een bruidspaar dient daarop gewezen te worden. De priester, die het huwelijk inzegent en registreert dient zich ervan te overtuigen, dat beide partners daarvan op de hoogte zijn. Die onontbindbaarheid van het huwelijk gaat terug op een gebod van Jezus van Nazareth, Gods Zoon. Het is een goddelijk gebod en de Kerk kan dat gebod niet negeren. De Rooms-katholieke Kerk kan eenvoudig weg een huwelijk niet ontbinden. Jezus van Nazareth merkte tijdens Zijn leven, hoe slecht het lot was van gescheiden Joodse vrouwen. Daarom maakte hij het huwelijk onontbindbaar.

Nagegaan moet worden of er geen huwelijksbeletselen zijn, zoals een familieband, het al dan niet gedoopt zijn van beide partners, een eerder geldig huwelijk of dwang om te trouwen.

Het huwelijk in de Rooms-katholieke Kerk is een sacrament. Een sacrament is een teken, dat de genade geeft, die het betekent. Als de twee elkaar het huwelijk toedienen ontvangen zij daarbij de genade, de bovennatuurlijke hulp om van hun huwelijk iets goeds te maken. Het wordt pas echt een huwelijk als het huwelijk “geconsumeerd” is. Mocht blijken, dat de vrouw nog maagd is, dan is het huwelijk kennelijk niet geconsumeerd en is er dus geen geldig huwelijk. Zulke uitzonderlijke situaties blijken toch voor te komen.

Ondanks de goede voornemens, kan na enige tijd de liefdesband verslappen. Ondanks alle moeite en goede wil van beide kanten, therapie\én, pastorale begeleiding loopt het huwelijk toch stuk. Het burgerlijk huwelijk kan dan ontbonden worden, maar het kerkelijk huwelijk niet. De kerk had traditioneel als alternatief de zogenaamde “scheiding van tafel en bed”. De twee leefden voortaan niet meer samen, maar bleven gehuwd. Dus konden ze ook niet opnieuw een kerkelijk huwelijk sluiten. Dat is een nare situatie, vooral als er een nieuwe liefdevolle relatie ontstaat met een Rooms-katholiek. Ze kunnen niet kerkelijk huwen. Dat is nog pijnlijker als een partner schuldloos gescheiden is. De partner is op zeker moment spoorloos verdwenen en kan en wil kennelijk niet meer meewerken. Dan voelt iemand zich opgesloten in een huwelijk. De Kerk zou zich moeten afvragen of Jezus van Nazareth dat heeft gewild.

De alleen achtergebleven partner kan zich dan tot een kerkelijke rechtbank wenden, bij voorkeur met steun van een gespecialiseerde advocaat. Misschien wordt dan achteraf toch een huwelijksbeletsel gevonden. Dan kan die kerkelijke rechtbank het huwelijk ongeldig verklaren. Er is nooit een huwelijk geweest. Er kan bijvoorbeeld worden aangetoond, dat er dwang is uitgeoefend bij het sluiten van het huwelijk. Of achteraf blijkt, dat een partner toch eerder gehuwd was of is geweest. Maar nogmaals de kerkelijke rechtbank kan een huwelijk niet ontbinden. Een burgerlijke wet kan dus de rechter ook niet de mogelijkheid bieden om de partners te dwingen naar de kerkelijke rechtbank te gaan om hun kerkelijk huwelijk te laten ontbinden. De Kerk kan een geldig huwelijk niet ontbinden. Wat God verbonden heeft, kan een mens niet scheiden.

Het is voor de minister en voor eventuele Kamerleden een zeer penibele zaak. De scheiding van Kerk en Staat leert, dat de Kerk de Staat niet kan dwingen en omgekeerd ook de Staat de Kerk niet kan dwingen tegen de kerkelijke regels of tegen het Geloof in te gaan. Maar al te vaak blijkt, dat politici en journalisten slecht op de hoogte zijn van inhoudelijke onderwerpen bij de Rooms-katholieke Kerk. Dan wordt er maar wat geroepen, dat kant noch wal raakt. Tsja, dat is een probleem met al die secularisatie. Enige algemene ontwikkeling op kerkelijk gebied is veelal ver te zoeken.

Jaargang 12, Nr. 591.

EEN BIJDRAGE VANUIT DE AARDRIJKSKUNDE

De kernvragen van de aardrijkskunde zijn Wat? Waar? Waarom daar? Waar is vervuiling? Waardoor is daar vervuiling? Hoe kunnen we de vervuiling daar verminderen?

De aardrijkskunde bestudeert het aardrijk, dat deel van de aarde, waarvan de mensen gebruik maken. Hoe zo’n deel van het aardrijk er uitziet, wordt bepaald door de natuur, door het economisch stelsel, door het politiek stelsel en door het sociaal stelsel. Bij het sociaal stelsel komen ook de cultuur, de normen en waarden en de religies naar voren.

Bij een inventarisatie van de vervuiling is het doelmatig om uit te gaan van de natuurlijke onderdelen van het aardrijk: de atmosfeer, de lithosfeer en de hydrosfeer. Soms wordt ook de term biosfeer gebruikt, dat deel van de aarde, waar het leven voorkomt en in een deel waarvan wij mensen leven. We kunnen die drie sferen verder onderverdelen. De atmosfeer is de dunne luchtlaag, die de aarde omhult. De ozonlaag op ongeveer 50 KM houdt schadelijke zonnestraling tegen. In de stratosfeer wordt gevlogen en daar worden dus verbrandingsgassen uitgestoten, In de onderste lagen tot ruim 5000 meter leven wij. Daarbij is de 21% zuurstof belangrijk voor onze ademhaling. De hydrosfeer, het water omvat waterdamp, water en ijs in de atmosfeer, water in oceanen, meren, rivieren en het grondwater. Het grondwater is van belang voor de plantengroei en uit de diepere lagen winnen we drinkwater en soms koelwater en irrigatiewater. De lithosfeer of steenschaal is de aardkorst en dan vooral de bovenste laag, de bodem, de 1 tot 2 Meter dikke laag waarin leven voorkomt en planten wortelen. Diepere lagen van de aardkorst herbergen delfstoffen, zoals koolwaterstoffen en ertsen. Soms liggen delfstoffen aan de oppervlakte. Zand, klei, kalksteen, maar ook bruinkool of steenkool.

Het aantal vormen van vervuiling is enorm groot en elke vorm van vervuiling vraagt weer een eigen aanpak. Daarbij zien we een aantal algemene lijnen. Fundamenteel is de verandering van menselijk gedrag. Voorbeelden zijn afval beperken, afval scheiden, consumptie aanpassen. Zo kunnen we door vegetariër te worden de vleesproductie beperken en zo de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden. Daardoor is er dus minder lucht- en bodemverontreiniging/overbemesting. De afvalscheiding is belangrijk om een kringloopeconomie mogelijk te maken. We moeten naar een systeem zonder afval. Alles moet recyclebaar zijn. Zo wordt ook een eventuele uitputting van grondstoffen tegen gegaan. Zo’n kringloopeconomie kan leiden tot hogere productiekosten en dus tot concurrentienadelen. Dus zijn wettelijke maatregelen nodig, vaak op Europese schaal, maar zelfs mondiaal. Dat maakt het vaak tijdrovend, maar ook doelmatiger, want niet ieder land hoeft weer te zoeken naar eigen oplossingen.

Het betekent tegelijk tal van belangenconflicten. Zo wil het Europees Parlement een verbod op een onkruidbestrijdingsmiddel. De producent stuurt zijn lobbyisten naar Brussel, die daar zo te keer gaan, dat Monsanto de toegang tot de EU-burelen wordt verboden. Zo is er een strijd gaande om een insectenbestrijdingsmiddel te verbieden, zodat er geen massale bijensterfte meer optreedt.  Meerdere NGO’s en hun supporters onder het publiek oefenen daarbij druk uit. Een mooi voorbeeld van een mondiale afspraak is de vervanging van het drijfgas in spuitbussen, zodat de ozonlaag niet meer wordt aangetast. Door meer ultraviolette straling begon er meer huidkanker voor te komen.

Onze energievoorziening steunt grotendeels op steenkool, bruinkool, aardolie en aardgas. Bij verbranding ontstaat koolstofdioxide (CO₂). Dat is een broeikasgas. Vooral CO₂ zorgt ervoor, dat de atmosfeer als het glas van een broeikas de warmte uitstraling tegenhoudt. De atmosfeer houdt meer warmte vast en dat beginnen we steeds meer te merken. De gemiddelde temperatuur over de aarde als geheel stijgt. Die temperatuurstijging is niet gelijkmatig over het aardoppervlak verdeeld. In het Noordpoolgebied gaat het sneller. Door die ongelijkmatige opwarming verandert ook de luchtdrukverdeling en zo veranderen luchtstromen. De jaarlijkse regentijd blijft uit. Door de uitdroging komen meer bosbranden voor. Soms is brandstichting de oorzaak, maar door de droogte zijn de branden moeilijker te blussen. In Nederland komt tegenwoordig wijnbouw voor met mooie opbrengsten. Het ene gebied kent uitzonderlijke droogte, maar elders komt ontzettend veel neerslag voor en daardoor overstromingen. Plantensoorten verdwijnen, maar poolwaarts duiken ze op. Daardoor verschuiven ook de leefgebieden van dieren. Ons hele aardse ecosysteem verkeert in crisis. We willen er wel iets aan doen, maar machtige financiële belangengroepen liggen daarbij vaak dwars.

Het milieuprobleem is niet alleen een technisch en economisch en zo ook een politiek probleem, het is ook een ethisch probleem, een vraagstuk van goed en kwaad. Want als je in je omgeving of in een groter gebied of zelfs op wereldschaal schade veroorzaakt en zo anderen benadeelt, doe je die ander kwaad aan. Dat is heel lang niet of nauwelijks als zodanig herkend. In 2015 publiceerde Paus Franciscus zijn encycliek “Laudato si”. Het is een rondzendbrief aan de gehele kerk gericht en voor iedere goedwillende wereldburger van belang. Hij behandelt in deze encycliek de vernietiging van Gods Schepping of in burgerlijke taal de vernietiging van het wereldecosysteem. Daarbij ziet hij een verband tussen de aantasting van het milieu en de armoede in de wereld. Sterk vereenvoudigd: Beiden worden veroorzaakt door de hebzucht van de allerrijksten in de wereld. Zij zijn niet bereid om met minder winst genoegen te nemen om de kosten van schoon produceren en het geven van een rechtvaardig loon te betalen. Dat wordt zeer uitvoerig en zeer diepgaand in dit boekwerk behandeld. Ieder goed ontwikkeld mens zou deze encycliek moeten bestuderen. Maar de CDA-fractie moest door de achterban tot de orde worden geroepen voordat zij haar beleid naar behoren aanpaste en de leden eindelijk niet langer de klimaatsceptici uithingen.

Kun je dit zo behandelen in het Voortgezet Onderwijs? Niet behandelen is trouwens ook een keuze. Voor mijn gevoel geeft Franciscus hier een wetenschappelijk verantwoorde beschrijving van de werking van het technologisch en financieel-economische systeem in de wereld. Daarbij kun je de leerlingen of studenten uitnodigen om tot een eigen standpunt te komen. Van hen mag je vervolgens eisen, dat zij hun standpunt met goede argumenten kunnen verdedigen. Onderwijs is nooit neutraal. De meest venijnige vorm van indoctrinatie in het onderwijs is, dat een docent over de ethiek van het milieuprobleem zwijgt.

Jaargang 12, Nr. 590.

VERRASSING VOOR EEN GEBOREN ARNHEMMER

Elk seizoen schrijven wij ons in voor een reeks voorstellingen in Schouwburg Figi in Zeist. We zorgen voor de nodige afwisseling en zo waren we afgelopen dinsdag bij een voorstelling van Introdans. De groep is gespecialiseerd in moderne dans. Ik had eigenlijk geen idee, wat er op het programma stond. Ik vind het wel leuk me te laten verrassen.

Het begon met een introductie op film. Arnhemmer van Hooff van Burgers Dierenpark vertelde hoe hij op 17 september 1944 als negenjarige met de tram naar de H. Mis van 8 uur was geweest. Hij was bij ons onderaan langs gekomen. Ik herinner me niet meer of ik die zondag ook naar de kerk ben geweest, want rond half elf was het luchtalarm en schuilden we onder de tafel tegen een binnenmuur. Het ging toen vooral om de Willemskazerne in de binnenstad. Van Hooff vertelde verder over de evacuatie en over de plunderingen door de Duitsers. De Slag om Arnhem werd geen succes voor de Britten en ik zie nog steeds een grote groep Britse paratroopers als krijgsgevangenen en toch fier rechtop voorbij marcheren.

Na die introductie van het thema begon de dans op muziek van de Missa Brevis in Tempore Belli van Zoltán Kodály. We hoorden het Latijnse Kyrie en Gloria. Dat op zulke kerkelijke muziek gedanst werd en een vreselijke veldslag werd uitgebeeld was erg verrassend en voor mij ook ontroerend. Ik kende immers de slechte afloop. Ik was diep onder de indruk.

Na de pauze volgden drie moderne danscreaties, zoals we die van Introdans gewend zijn.  Keiharde drums, dans, die een enorme atletische kracht vergt en intense samenwerking tussen de dansers. Het eerste deel Outb –Arabisch voor draaien rond een as – werd door twee mannen en een vrouw gedanst. Mooi, maar voor mijn gevoel iets te lang. Het tweede onderdeel was voor acht danseressen op muziek van Henry Purcell. Wat rustiger en vooral eleganter.

Het derde onderdeel  “The Hunt” werd weer door alleen mannen gedanst. Het was wat minder abstract en je kon je ook beter voorstellen, dat er een jacht werd uitgebeeld. Mij spreekt dat wat meer aan. Ik had er geen spijt van voor deze voorstelling te hebben gekozen.  Introdans beweegt zich op mondiaal niveau. Ik vond het bijzonder prettig te zien, dat zij ook voorstellingen geven in Duitse steden vlak over de grens.

Jaargang 12, Nr. 589.

PIET WAS NOOIT EEN SLAAF

Zwarte Piet, de page van Sinterklaas is een fantasiefiguur uit het midden van de  negentiende eeuw. Hij benadrukt het exotisch karakter van de figuur Sinterklaas. Sinterklaas is afgeleid van de Heilige Bisschop van Myra in Turkije. Zijn gebeente rust in de Italiaanse stad Bari. Rond de H.Nicolaas bestaan tal van legenden, die steeds weer benadrukken, dat die H. Nicolaas een echte goedheiligman was. Hij deed vooral goed. Hij behoedde drie jonge vrouwen voor de prostitutie door hen een bruidsschat te verschaffen. Daarom wordt de H. Nicolaas vaak afgebeeld met drie gouden ballen. Hij stilde tijdens een zeereis de storm en redde het leven van de schepelingen. Hij wekte drie vermoorde jongetjes weer tot leven, die door een boosaardige herbergier in een vat waren ingezouten. De H. Nicolaas is de schutspatroon van Rusland en wordt daar intensief vereerd. Zo’n heilige als slavenhouder te bestempelen is nogal dwaas.

Waarom wordt van mij verwacht tegen Zwarte Piet te zijn. Een aantal zwarte landgenoten zien in de figuur Zwarte Piet een slaaf en worden zo elke keer weer aan de afschuwelijke slavernij herinnerd, waaronder hun voorouders gezucht hebben. Het is gezien het bovenstaande enorme onzin, Dat weten al die anti Zwarte Piet activisten ook best wel. Waarom ze dan toch blijven doordrammen is me een raadsel. Men legt mij uit, dat het zo ZIELIG is voor die mensen, dat ze toch elke keer weer aan de slavernij worden herinnerd. Daarom moet je maar lief voor ze zijn en tegen Zwarte Piet zijn.

Ik weiger mijn zwarte landgenoten als zielige figuren te zien. Dat zou pas echt racistisch zijn. Onze zwarte landgenoten mogen er trots op zijn, dat hun voorouders er in geslaagd zijn het juk van de slavernij af te schudden. Zij hebben zich zelf vrijgevochten. Dat is een geweldige prestatie. Ze kregen weliswaar steun van witte mensen, ook in de besturen, maar ze hebben hun vrijheid bevochten.

Er ligt een merkwaardige parallel met de Nederlandse geschiedenis. In de vroege Middeleeuwen onder het feodalisme bestond hier de lijfeigenschap  en de horigheid. Lijfeigenen waren geen slaven en konden niet verhandeld worden, maar ze werden als eigendom van hun adellijke meester beschouwd. Later in de Middeleeuwen ontstonden steden, die met hun ambachten tot grote welvaart kwamen. Ook kwamen er steeds meer vrije boeren. Met de hulp van de graaf of de hertog wisten de steden en plattelandsgemeenten zich aan de adellijke heerschappij te ontworstelen. Dat ging niet zo maar Graaf Floris V , der keerlen god, werd door de edelen vermoord. Uiteindelijk leidden, die Hoekse en Kabeljauwse twisten tot vrijheid voor boeren en burgers. Er was niet langer een feodale samenleving, maar er was sprake van zelfbestuur. Sindsdien kent Nederland een zekere mate van democratie in tegenstelling tot veel  andere Europese staten, waar de macht van de adel veel langer voortduurde. Wij in Nederland zijn daar trots op. We vinden ook nieuwe vormen van democratisch overleg en noemen dat dan het “poldermodel”, Andere landen leren van ons

Misschien moeten we dat poldermodel ook maar eens toepassen op die Zwarte Pieten discussie. Ga met elkaar praten. Hoe kun je die figuur Zwarte Piet gebruiken om racisme tegen zwarte mensen te bestrijden. Is Zwarte Piet wellicht wat karikaturaal? Zorg dan ook voor Witte Pieten, met wit geschminkte gezichten. Die vrolijk met elkaar dansjes uitvoeren en gein maken. De roetveegpiet is iets raars en al vinden kinderen in een sprookje alles normaal, het moet ook voor volwassenen aanvaardbaar zijn. De Sint moet ook niet meer spreken over zijn knechten maar over zijn pages en edelknapen. Een jonge Piet kan een prachtig verhaal vertellen over zijn vader, die ergens in Afrika koning is en uitleggen, hoe het daar aan het hof toegaat. Een witte page kan vertellen over het kasteel van zijn vader in Spanje. Deze vorm biedt eindeloze mogelijkheden voor verantwoorde creativiteit.

Jaargang 12, Nr. 588.

ZIJN DE VS NOG LEIDER VAN DE VRIJE WERELD?

Net als Libanon is Syrië een land met een grote verscheidenheid aan religies. Naast diverse vormen van de Islam vinden we er ook Christenen en vroeger ook Joden. Traditioneel leefden al die groepen redelijk vreedzaam samen. De Islamitische meerderheid zag in Christenen en Joden “Mensen van het Boek”. De Joodse Bijbel, de Christelijke Bijbel en de Islamitische Koran vertonen veel overeenkomsten. Het Joodse en het Christelijke en het Islamitische geloof worden samen wel aangeduid als de Abrahmitische religies. Alle drie erkennen ze Abraham als stamvader. Het dictatoriale regime van Bashar Assad zorgde ervoor, dat de verschillende minderheden niet overheerst en onderdrukt zouden worden door de Soennitische meerderheid. Daarom heeft het Assad-regime zich ook zo keihard verzet in de burgeroorlog en vooral toen onder de Soennieten IS de kop opstak. Onder een IS-regime zou aan het vreedzaam samenleven zeker een einde komen. Het was ook niet vreemd, dat juist Rusland Syrië ging steunen. De Russisch Orthodoxe Kerk vreesde het lot van de Syrische orthodoxe christenen. Natuurlijk speelden ook geopolitieke motieven een rol. Rusland vond in Syrië een militair steunpunt in het Midden Oosten en het Middellandse Zeegebied.

Turkije kent veel minder die traditonele verdraagzaamheid tegenover christenen. Waar Turken in Europa overal in Europa hun moskeeën kunnen bouwen is de bouw van een christelijke kerk in Turkije een grote uitzondering. De Orthodoxe christenen in Turkije hebben het soms moeilijk. Daarom zijn de christenen in Noord-Syrië massaal op de vlucht geslagen na de Turkse inval, vooral ook omdat juist christelijke wijken in de steden onder vuur werden genomen. Over het lot van die Syrische christenen hoor je de Nederlandse media nauwelijks. Och het zijn maar christenen. Wij, Nederlandse moderne heidenen voelen ons daar ver boven verheven. Christene vluchten nu massaal naar Koerdisch gebied in Irak.

Daarom is het zo onbegrijpelijk, dat de Amerikaanse president Trump de Turken in Noord-Syrië de vrije hand gaf. Nu maar hopen dat de conservatieve christenen in de VS massaal hun steun aan Trump opzeggen. Is het domheid van Trump? Heeft hij de verkeerde adviseurs? Is Trump vatbaar voor chantage? Af en toe vraag ik mij dat af als Trump weer eens een domme beslissing neemt, die niet in het belang is van de vrije wereld. Onder Trump zijn de VS bepaald niet meer de leider van de vrije wereld. Als de Amerikanen dat nu ook eens door zouden krijgen. De dood van Baghdadi, drie van zijn kinderen en twee van zijn vrouwen lijkt daarbij een afleidingsmanoeuvre. IS is ook met de dood van deze leider niet echt verslagen.

De Nederlandse IS vrouwen en hun kinderen kunnen maar beter naar Nederland worden gehaald.  Daar in het Midden Oosten groeien ze op tot de terroristen van de toekomst, waar we straks nog veel meer last van zullen krijgen. Hier kunnen de kinderen een fatsoenlijke opvoeding krijgen en hun moeders een heropvoeding.

Jaargang 12, Nr. 587.

DE ROL VAN BANKEN, VEEVOEDERBEDRIJVEN EN SUPERMARKTEN

Onze boeren zouden hetzelfde moeten doen als de olielanden verenigd in de OPEC. Ze zouden hun productie moeten inkrimpen en zo te komen tot een prijsverhoging van hun producten. Als het aanbod kleiner wordt dan de vraag stijgen de prijzen in een vrije markteconomie. Maar in plaats daarvan ziet een jonge boer, dat zijn of haar ouders een heel beperkt inkomen hebben. Het bedrijf overnemen is weinig aanlokkelijk. De jonge boer kiest voor uitbreiden van het bedrijf en het afschaffen van het melkquotum maakt dat mogelijk. De banken staan klaar met flinke leningen.. De boer slaat aan het rekenen.  Bij een uitbreiding van het bedrijf tot een berekend niveau gloort een behoorlijk inkomen.  Met een ding hebben al deze jonge boeren geen rekening gehouden. Op heel veel bedrijven is al sprake van overbemesting en dreigt vervuiling van het grondwater, ook het diepere grondwater, dat ons drinkwater vormt. Daarbij komen de strengere regels, die voor de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden in de atmosfeer gaan gelden. Die slaan neer in de omgeving en vormen een meststof. Planten, die van arme bodems houden en de daarbij horende dieren redden het niet langer. De biodiversiteit neemt af. Prachtige heidevelden vergrassen. Het is een probleem, dat in heel Europa speelt en in Nederland met de hoge veedichtheid helemaal. Dus een probleem, dat vraagt om een Europese oplossing. Als alleen de Nederlandse boeren dure maatregelen zouden moeten nemen, zou hun  internationale concurrentiepositie in gevaar komen. De Raad van State heeft nu uitgesproken, dat allerlei bouwprojecten getoetst moeten worden aan die Europese regels. Boeren krijgen niet langer toestemming voor bedrijfsgroei. Banken kunnen met de financiering ervan geen geld meer verdienen. Hetzelfde geldt voor veevoederbedrijven. De supermarkten krijgen in mindere mate een sterke onderhandelingspositie voor prijsafspraken. Dus gaan de boeren demonstreren.

In Noord-Brabant hield het provinciaal bestuur de poot stijf. Strenge eisen aan de bedrijfsvoering blijven gelden. De provincie is toch al berucht om de hoge veedichtheid en daarbij horende uitstoot van ammoniak.  Bij boeren zie je vaak een wat vrijgevochten houding ten aanzien van respect voor de natuur en milieueisen. Het is mijn bedrijf en mijn grond en ik mag zelf uitmaken wat ik op mijn eigen grond doe. Ik vermoed, dat ze aan eerbied voor Gods Schepping helemaal geen boodschap hebben. Geloven doe je in de kerk. Een wat gedateerde geloofsopvatting. Daarbij komt, dat ze een sterke invloed hebben binnen de politieke partijen. Nu daar eindelijk verandering in komt gaan ze over tot ontoelaatbare dwang. Tijdens de Q-koorts durfde de toenmalige staatssecretaris aanvankelijk geen maatregelen te nemen uit vrees voor stemmenverlies. De gevolgen waren desastreus en duren nog steeds voort. Kennelijk heeft de Brabantse politiek ervan geleerd.. Terecht blijven ze hoge eisen stellen. Ook andere provincies dienen hun ruggen te rechten en te zorgen voor een serieuze wetshandhaving.

Maar wat te doen met de boeren?  Bedrijfsvergroting is alleen mogelijk met gelijktijdige uitbreiding van de bedrijfsoppervlakte. Het aantal veehouders in Nederland zal verder verminderen. Een hogere prijs voor de melk is in een vrije markteconomie moeilijk te realiseren. Supermarkten houden ervan om met melk te stunten. Dat eist lage inkoopprijzen. De boeren moeten ervoor bloeden. Vroeger losten ze dat probleem op met coöperatieve melk- en zuivelfabrieken. Binnen die enorme coöperaties van tegenwoordig hebben de boeren nauwelijks nog invloed. Het kapitalistisch stelsel stemt niet altijd tot vreugde.

Een laatste ontwikkeling, waarmee veehouders te maken krijgen is de verminderende vleesconsumptie per hoofd van de bevolking. Niet dat iedereen vegetariër of zelfs veganist gaat worden, maar de tendens is om per persoon minder vaak en in kleinere porties vlees te eten.. Dat merkt de detailhandel en ook steeds meer de boeren. Daarbij gaat het niet alleen om wat sentimentele redenen van dierenliefde, maar ook om de invloed van de veehouderij op de opwarming van het klimaat. Alle reden voor de politiek om serieus naar de zaak te kijken. Dat betekent ook een strenger optreden tegen boeren, die met hun tractoren demonstreren en voor uitzonderlijke overlast zorgen.

Jaargang 12, Nr. 586.

MET EEN OVERDENKING BIJ DE GRAVEN VAN DUIZENDEN BRITSE SOLDATEN

Soms weten je kinderen een bijzonder verjaardagscadeau te bedenken. Ik mocht een tochtje door mijn geboortestad Arnhem maken langs allerlei plekjes, die voor mij belangrijk zijn geweest. Mijn vrouw en ik werkten aan dezelfde school. Toen wij in 1961 trouwden, werd zij ontslagen. Aan de school op de Hoogkamp, waar wij toen werkten was het eerste bezoek gericht.  Het is niet langer de Onze Lieve Vrouw van Fatima-school, maar heeft na de fusie een andere naam gekregen: Het Panorama/ Van dat uitzicht op het landgoed Warnsborn heb ik toen vaak genoten. Er is veel bijgebouwd, want de kleuters kwamen erbij en er moeten allerlei ruimtes zijn voor extra begeleiding van individuele leerlingen. De school ontstond als een afsplitsing van de H. Hartschool en stond toen tegenover de H. Hartkerk. De kerk is nu een soort wijkcentrum met de naam Guldenhart.. De wijk heet de Gulden Bodem. 

Verder ging het naar Moscowa, waar we het graf van mijn moeder bezochten. Op de Thomas a Kempislaan hebben we jarenlang gewoond, behalve toen we geëvacueerd waren na de Slag om Arnhem. Ik vertrok toen ik trouwde.  Dicht daarbij in de Vogelwijk gingen we langs mijn geboortehuis aan de Kievitstraat. Het wijkje is nu een stedenbouwkundig monument. Het zijn inderdaad bijzondere woningen uit de Tuindorp periode met voor- en achtertuin en rode pannendaken. 

Mijn kleuterschool stond aan de Van Slichtenhorststraat in de Wijk Sint Marten.  Het is een typische voorbeeld van gentrificatie. De huizen zijn keurig opgeknapt en veel geld waard.. Sonsbeek ligt er vlak bij. In de kerk zijn appartementen gebouwd, maar de pastorie staat nog fier overeind, evenals de kosterswoning en de zaaltjes naast de kerk. Daar zijn nog steeds activiteiten..

We lunchten in Restaurant “Goed Proeven” op de hoek van de Sonsbeeksingel en de Klarendalseweg. Met enorme lichtletters staat er Klarendal op het dak. Het gebouw was vroeger een Postkantoor naast NS-station Arnhem Centraal. Daar is het steen voor steen afgebroken en in Klarendal bij de spoorlijn weer opgebouwd. De vroegere arbeiderswijk heeft nu veel winkels op modegebied, de neerslag van de mode-opleiding van de Arnhemse Kunstacademie.

Op weg naar  het geboortehuis van de twee oudsten (1963 en 1964)  passeerden we aan de Velperweg het gebouw van het Katholiek Gelders Lyceum, waar ik mijn HBS-B-diploma haalde in 1952 en verderop het verzorgingshuis Vreedenhof, waar mijn moeder vele jaren woonde tot haar overlijden in 1996 en 89 jaar oud   De flat in de wijk Presikhaaf bleek zeer fraai opgeknapt. Maar overal stuit je  op afgesloten poorten naar een achterom of naar de kelderboxen onderin de flat. Je krijgt er weinig te zien.. De tijden veranderen. Van Presikhaaf naar Alteveer/Cranevelt ging vlot en daar keken we van beneden naar de flat, waar mijn moeder ook een tijd woonde en waar al de drie kinderen herinneringen aan hebben. Over de Schelmseweg ging het naar Oosterbeek.

Daar is het Airbornemuseum in de villa Hartenstein steeds informatiever geworden. Je krijgt een goed beeld van de operatie Market Garden en vooral van de slag om de Rijnbrug in Arnhem. De keuze om zo ver van Arnhem te landen was fout. De informatie, dat er twee SS Panzerdivisies in de bossen noordelijk van Arnhem lagen werd genegeerd. Het is een wonder, dat de brug nog zo lang in handen van de Britten bleef. Had het leger na de verovering van de Waalbrug onmiddellijk doorgestoten, dan waren ze nog op tijd geweest.. Dan had de operatie kunnen slagen..

Bij Oosterbeek vinden we een groot oorlogskerkhof. Het is een van de vele Britse oorlogskerkhoven op het Europese vasteland. Na de Tweede Wereldoorlog besloot men tot eenwording in Europa. De Europese Unie is het resultaat.  Een nieuwe oorlog tussen Frankrijk en Duitsland is ondenkbaar geworden.. Daarom is het zo volkomen onbegrijpelijk, dat een kleine meerderheid van de Britten  uit de EU willen. Het is een belediging van al die Britse soldaten, die hun leven hebben gegeven voor een vrij Europa.  De kleine meerderheid van de Britten heeft de lessen van de geschiedenis maar slecht geleerd.

Ik vind, dat aan een verder uitstel de voorwaarde wordt verbonden van een nieuw Brits referendum met twee keuzes: In de EU blijven of de laatste deal van Johnson accepteren. Laat het Britse volk beslissen. Het Britse parlement blijkt er tot nu toe niet  toe in staat.

Jaargang 12, Nr. 585.

EU-REGELS BESCHERMEN UNIEKE NATUURGEBIEDEN

Europese regels beperken de stikstofneerslag in bijzondere natuurgebieden. Stikstofverbindingen vormen vaak een meststof voor planten. Als er te veel stikstof in de bodem komt, verdwijnen planten, die van een schrale grond houden. Daarvoor komen planten, die wel van een voedselrijke grond houden. De heide houdt van een schrale grond. We hebben in augustus genoten van die prachtige paarse heide in Heidestein en Bornia bij Driebergen. We wezen een echtpaar uit Brabant daar de weg.. De grond wordt er schraal gehouden. Opslag wordt door schapen van het Utrechts Landschap weg gevreten.. Maar elders zien we de heide ‘vergrassen’. Daar valt in de zomer niet meer van die paarse pracht te genieten. In andere gebieden verdwijnen bepaalde planten. De biodiversiteit wordt minder en de Europese regels zijn er om die biodiversiteit te handhaven.

Blad 64 van de Grote Bosatlas, 55ste editie, toont drie interessante kaartjes van de neerslag van stikstofdioxide in 2005, 2010 en 2015..  In de loop van die jaren zie je de stikstofdioxideneerslag rond grote steden als Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Den Bosch  en Eindhoven verminderen. Verkeer en vervoer doen hun best om minder vervuilende stoffen uit te stoten. Toch zie je nog steeds die steden als concentratiegebieden en de route Amsterdam-Eindhoven of Rotterdam-Arnhem vallen toch op met nog steeds meer stikstofoxide. 

In diezelfde periode verandert er in de landbouwgebieden op de zandgronden van Brabant, Limburg, Gelderland en Overijssel niet veel. Jammer genoeg kan er nog geen kaartje van 2020 zijn. Inmiddels zijn de melkquota afgeschaft en is het aantal runderen toegenomen. Het zou interessant zijn om te zien of zich dat ook vertaalt naar een hogere stikstofdioxideneerslag.  Maar intussen krijgen boeren geen vergunningen meer om nieuwe stallen te bouwen, maar ook andere bouwplannen buiten de landbouw krijgen geen vergunningen meer. Wat te doen?

Niet zo slimme Tweede Kamerleden van CDA en VVD proberen de metingen van de neerslag verdacht te maken. Ze sluiten hun ogen voor de duidelijk waarneembare schade. Zijn er oplossingen te bedenken behalve de halvering van de veestapel? Al dat vee zorgt immers ook voor overbemesting en zo voor vervuiling van het grondwater en mettertijd ook ons drinkwater. Dan stoten koeien ook nog methaan uit en dat is een nog sterker broeikasgas dan Koolstofdioxide. Zo werkt de rundveeteelt ook nog mee aan de opwarming van het klimaat. Er zijn dus best wel redenen om de rundveeteelt te beperken. Per hectare zouden zoveel koeien moeten gehouden worden als het daarop verbouwde veevoer kan voeden. Dan is er evenwicht en geen overbemesting.. 

Is er dan verder niets aan te doen?  Te denken valt aan mestvergisting, waarbij brandbaar gas ontstaat. Mest kan ook gedroogd worden en elders gebruikt worden in plaats van kunstmest. Mest kan in grote hoeveelheden naar akkerbouwgebieden worden vervoerd. Mest bevat ook heel wat nuttige stoffen. Zo zit er fosfaat in en daaraan driegen op wereldniveau tekorten. We willen de koeien graag in de wei, maar in een gesloten stal zouden net als bij de varkens schadelijke gassen afgevangen en uitgewassen kunnen worden.

De positie van veel rundveehouders is moeilijk. Economisch gezien ligt groei voor de hand, maar ecologisch is dat niet meer verantwoord. De ecologische schade aan bijzondere natuurgebieden is overduidelijk. Daar zou men moeten beginnen met het uitkopen van rundveehouders in de omgeving.  Ze zouden geholpen moeten worden over te schakelen naar akkerbouw of tuinbouw. Dat moet dan niet leiden tot overproductie. Je ziet ook boeren overschakelen naar zonneparken. Hier in de omgeving zie ik veel sedumvelden. Dit plantje wordt gebruikt voor groene daken. De Nederlandse landbouw laat zo zien, dat de creativiteit bij noodzakelijke verandering er nog steeds is.

Jaargang 12, Nr. 584.