John Ch.M. Jorna

UTRECHTS LANDSCHAP MAAKT ZICH NIET POPULAIR DOOR IDEEËLE HUURDERS AF TE KNIJPEN

Het Utrechts Landschap beheert veel natuurgebied en prachtige landgoederen in de provincie Utrecht. Dat vind ik erg belangrijk en daarom ben ik al vele jaren lid of te wel “Beschermer van het Landschap”. Ik wandel en fiets maar al te vaak door gebied van ons Utrechts Landschap en bewonder ook hun tijdschrift met zeer goede informatie. Hun opdracht de unieke landschappen van de provincie Utrecht voor het nageslacht te behouden vervullen zij met verve. Hun werk is een belangrijk onderdeel van de bescherming van natuur en milieu.

Dan zou je mogen verwachten, dat dergelijke organisaties een bredere visie op de bescherming van natuur en milieu hebben dan alleen de bescherming van het landschap. Als het milieu op allerlei manieren verpest wordt, helpen die snippers natuur niet erg. Bovendien hebben die net zo goed last van luchtvervuiling of uitdroging of lawaai, zwerfvuil, klimaatopwarming en zeespiegelstijging. Dat zijn dan nog de verschijnselen, maar van specialisten zou je mogen verwachten, dat ze ook oog hebben voor de diepere oorzaken van de aantasting van onze woonplaneet Aarde. Die moet je zoeken bij de organisatie van de wereldeconomie. Je ziet bij wereldondernemingen een enorme schaalvergroting en de eigenaren ervan en dan vooral de grootaandeelhouders bezitten een enorme macht ook naar de politiek. Ze beïnvloeden de wetgeving en kunnen druk uitoefenen door te dreigen met verlies aan werkgelegenheid. Winstmaximalisatie is hun hoogste doel en ruime uitgaven ten gunste van het milieu passen daar niet bij. Paus Franciscus beschrijft het uitvoerig in zijn recente milieu encycliek Laudato si.

Het Utrechts Landschap doet zijn werk onder steeds moeilijker omstandigheden. Rijk en Provincie draaien de subsidiekraan steeds verder dicht en hun slechte voorbeeld wordt gevolgd door veel burgers. De offervaardigheid neemt steeds verder af, al is er één troost; onder jongeren neemt die de laatste jaren weer toe. Sponsorende bedrijven verminderen hun steun. Waar moet het Landschap zijn geld vandaan halen? Eigenlijk is het Landschap een grote onderneming met een groot bezit, maar met weinig opbrengst uit dat bezit. Wat pacht van boeren, de opbrengst van de houtwinning, de wol en het vlees van schapen, een beetje fruit. Dat is het wel. De zakenmensen in het bestuur hebben kennelijk besloten, dat de opbrengsten uit het bezit, pacht van de boeren en huur van gebouwen omhoog moet. Tsja, zaken zijn zaken.

Een van die huurders van het kasteel Stoutenburg, vroeger hun bezit, is een Franciscaanse leefgemeenschap, die zich vooral richt op milieueducatie. Ze hebben een biologische moestuin, gerund door vrijwilligers. Ze leren mensen gezond te koken, ze organiseren conferenties over milieuonderwerpen en verlenen af en toe ook gastvrijheid voor werkweken of andere conferenties. Daar verdienen ze wat mee om het geheel te kunnen runnen. Maar de rechter beschouwt deze activiteiten als die van een bedrijf in juridische zin en een bedrijf heeft niet zoals bij een woning recht op huurbescherming. Ze hebben van de rechter tot 1 januari 2017 de tijd gekregen om het gebouw te ontruimen. En zo krijgen de ondernemers van het Utrechts Landschap bij hun tweede poging hun zin. Ze zeggen niet de huur op, zoals de vorige keer, neen, ze maken de huur onbetaalbaar. Tsja, zaken zijn zaken.

De kernactiviteit van het “Milieuklooster Stoutenburg” is de milieueducatie. Dat past bij de Franciscanen, want hun stichter Franciscus van Assisi, was een groot dierenvriend. Je zou van een milieuorganisatie als het Utrechts Landschap mogen verwachten, dat zij dat werk van harte willen steunen. Kennelijk hebben de zakelijke bestuurders een te beperkte visie op de bescherming van ons aardse ecosysteem. Zijn zulke mensen dan wel geschikt voor hun werk? Ik zou best mijn beschermers bijdrage flink willen verhogen om Stoutenburg te redden, maar het vonnis is kennelijk al geveld. Straks wandel ik met minder plezier door Bornia of Heidestein.

Jaargang 9, Nr. 437.

HET MAG NIET GEZEGD WORDEN; DE NEDERLANDSE REGERING IS BEREID TOT MASSAMOORD

Vandaag diende in Utrecht het beroep tegen de schorsing van Mr. Meindert Stelling als advocaat door de Haagse Deken van de advocatuur. Al ruim dertig jaar procederen Nederlanders tegen de Staat, omdat zij vinden, dat het dreigen met kernwapens en zelfs de bereidheid kernwapens tegen steden te gebruiken in strijd is met het humanitair oorlogsrecht. Opeenvolgende regeringen waren en zijn bereid oorlogsmisdaden te begaan. Het Internationaal Gerechtshof heeft in een uitspraak bevestigd, dat het dreigen met kernwapens niet mag.

In Nederland zijn Amerikaanse kernwapens opgeslagen in bunkers op de vliegbasis Volkel, Oostelijk van Uden. Regelmatig zijn antikernwapenactivisten de basis binnengedrongen, hebben zaken vernield en gebouwen, zelfs de verkeerstoren bezet. Dat mag uiteraard niet, maar kernwapens gebruiken tegen burgers mag helemaal niet. Burgers hebben de plicht zich tegen misdaden te verzetten en minstens door die bekend te maken Ze hebben het recht hun mening over kernwapens te uiten en het recht ertegen te demonstreren. Mr. Meindert Stelling heeft ook zeer vaak deze activisten tegenover de rechtbank in ’s Hertogenbosch verdedigd. Hij deed dat in niet mis te verstane bewoordingen en uitte stevige kritiek naar de rechters,

Hoe reageerden de rechters? Vooral de Bossche rechters proberen uit alle macht onder een uitspraak uit te komen. Ze verklaren zich niet bevoegd en vinden het een zaak van de politiek. Maar je mag niet uitsluiten, dat politici handelen in strijd met de wet en met name in strijd met het internationaal recht. Hun carrière is kennelijk belangrijker dan gewetensvol recht spreken. Het geldt bij het proces tegen de staat en het geldt bij processen tegen vredesactivisten. De Bossche rechtbank is wat dit betreft berucht. Een rechter van elders sprak de activisten gewoon vrij, want zij hebben het recht om te demonstreren. Bij een geheel ander geval is gebleken, dat Bossche rechters zelfs bereid zijn getuigen meineed te laten plegen om de door hen gewenste uitspraak te kunnen doen. Als je dan als rechters steeds opnieuw de zware kritiek uit de mond van Mr. Meindert Stelling moet horen, dan wordt er kennelijk gezocht naar een manier om Stelling monddood te maken. Het vuile werk is nu verricht door de Haagse Deken. Hij heeft Stelling van het tableau geschorst. Hij mag zijn beroep als advocaat niet langer uitoefenen. Hij wordt brodeloos gemaakt.

Hoe ging het vandaag? Op het Plein van Justitie werden spandoeken en ballonnen opgehangen. Muziek weerklonk en collega’s van Stelling, een cliënt, iemand van Pax en een vredesactiviste hielden toespraken. Ze drongen aan op het terugdraaien van de schorsing. Een bijzonder verhaal van de vredesactiviste was, dat zij op de basis Volkel Amerikaanse documenten had buitgemaakt. Een daarvan wees op gemaakte fouten. Bij een oefening werd een kernbom verkeerd onder een straaljage bevestigd en viel bij de start op de startbaan. De buitenschil barstte. Dat had heel rampzalig kunnen aflopen. Een ongeluk met kernwapens is een van de risico’s, die wij in de wereld lopen. Er werd geloot, wie er naar binnen mochten, want de zaal was te klein voor alle belangstellenden. Toen de zitting eindelijk begon, meldde de voorzitter wie er aanwezig waren en vertelde welke brieven er de laatste maanden waren ontvangen. De advocaat van Stelling, Mr. Jebbink verzocht vervolgens  om een preliminair betoog, gevolgd door een antwoord van het Hof. De aanwezige toehoorders hadden recht op openbaarheid. Toen de voorzitter zonder overleg met de andere leden van het Hof dit weigerde, restte Mr. Meindert Stelling niets anders dan het Hof te wraken. De Wrakingskamer zal 9 december bijeen komen.

Wilt u er meer over weten? Mr. Stelling heeft alle correspondentie op Internet gepubliceerd. Onthutst keerde ik naar huis terug. Zo wordt er in Nederland dus recht gesproken. Soms.

Jaargang 9. Nr. 436.

IS DIT EEN REVOLUTIE?

Wanneer ik de sociaaleconomische verhoudingen in de wereld bekijk, wordt ik vaak getroffen door de overeenkomst met de situatie in de tijd voor de Franse Revolutie. Koning, adel en geestelijkheid zwelgen in rijkdom en luxe. Een middenstand is er nauwelijks en de massa van boeren en arbeiders wordt door de rijken uitgebuit. Dan komt het tot een uitbarsting en de levens van veel rijken eindigen onder de guillotine.

Ook nu is er een elite van miljonairs en miljardairs, die het geld kan laten rollen. Ze beschikken over privé vliegtuigen, woningen in New York, Londen, Sankt Moritz en Doha. Zij hebben de leiding van de belangrijke wereldondernemingen of aandelenfondsen en nemen op afstand de beslissingen, die het leven van miljoenen overal in de wereld bepalen. We zien hun kolossale jachten in de havens aan de Middellandse Zee. Maar de meesten van hen leven in betrekkelijke anonimiteit. Hun macht overtreft die van vrijwel elke regering. Alleen wereldmachten als de USA, de EU, China, Rusland en misschien Japan en India kunnen hen tegenspel bieden. Donald Trump lijkt mij niet rijk en machtig genoeg om tot deze wereldtop te behoren. Ik vraag mij in gemoede af of hij werkelijk van plan is de macht van hen onder controle te brengen en zo te zorgen, dat zij rekening gaan houden met de werkers, die hen hun rijkdom bezorgen. Of wil hij hen omkopen door de winstbelasting in de USA stevig te verlagen? Het wordt tijd, dat de media de leden van deze wereldtop gaan identificeren en de machtsstructuren gaan blootleggen. Ngo’s als SOMO en universiteiten kunnen daarbij helpen. Is de overwinning van Donald Trump nu echt een revolutie? Is het volk door hem te kiezen nu echt in opstand gekomen? Dat zal nog moeten blijken, maar ik vrees, dat Trump vooral op zijn eigenbelang uit is. Er moet immers volgens hem veel infrastructuur, wegen, spoorlijnen, vliegvelden, bruggen en viaducten grondig vernieuwd worden, maar ook scholen, ziekenhuizen, overheidsgebouwen, stations, luchthavens en zeehavens. Dat is toch geweldig voor Trump, de vastgoedmagnaat. Maar inderdaad, het is het recept van de New Deal, overheidsinvesteringen geven meer werk, de economie groeit, de belastingopbrengst stijgt en misschien kan zo de enorme staatsschuld worden afgelost. Obama is er al mee begonnen, heeft miljoenen banen geschapen en de werkloosheid is fors gedaald. Of Trump zo de onzekerheid over de toekomst van de Amerikanen en vooral over de toekomst van hun kinderen zal wegnemen, dat moeten we nog zien. De jongeren laten in grote getalen zien, dat ze er weinig vertrouwen in hebben. Zij zijn goed opgeleid en weten, dat het grote onzin is niet in de klimaatverandering te geloven. De omslag naar een nieuwe economie zal voor de jongeren veel werk scheppen. Ze snappen, dat goede contacten met het buitenland en toenemende handel voor hen van belang is om aan het werk te komen. Ze weten, dat veel productie al weer terug is in hun land omdat de robots in de USA even goedkoop werken als in China, Vietnam of de Filippijnen. Outsourcing is niet meer nodig. Ze kennen het belang van internationale wetten, die buitenlanders in de VS, maar ook Amerikanen elders in de wereld beschermen. Ze willen allerlei nieuwe verworvenheden als het recht op abortus, het homohuwelijk en weed voor privé gebruik niet kwijt. Dan gaat het er niet om, dat ze het voor zich zelf willen, maar wel voor hun leeftijdgenoten. De betogingen van nu zijn nog niets vergeleken bij het verzet, dat zal oplaaien als Trump werkelijk zijn conservatieve ideeën zal willen doorvoeren.

Beste Donald, volgens mij heb je geen idee, waaraan je begonnen bent. Hoe gaat het met je aflopen?

Jaargang 9, Nr. 435.

LANDELIJKE BELANGSTELLING VOOR HET KROMME RIJNSYMPOSIUM

De Historische Kring tussen Rijn en Lek viert dit jaar het vijftigjarig bestaan. Een van de oprichters is Prof. Dr. Cees Dekker. Hij heeft landelijke bekendheid geoogst door een dik boek over de geschiedenis van het Kromme Rijngebied en een even dik boek over de ontginningsgeschiedenis van het Sticht. Het zijn belangrijke naslagwerken voor de amateurhistorici van deze historische kring. Toch is nog veel onbekend en daarom werd dit symposium georganiseerd om mensen met velerlei deskundigheden bijeen te brengen met het doel een groot aantal vragen over de geschiedenis van het Kromme Rijngebied alsnog beantwoord te krijgen. Als einddatum voor dit project is het jaar 2022 gekozen, want dan over zes jaar is het 900 jaar geleden, dat de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede werd afgedamd. Het symposium trok geïnteresseerden uit de streek, maar ook velen uit het hele land.

Het Kromme Rijngebied kent een lange bewoninggeschiedenis vanaf de prehistorie. De oeverwallen van de Kromme Rijn en de stroomruggen in het gebied werden al vroeg bewoond. De laaggelegen kommen waren moerassige wildernissen. Amateurarcheologen van de kring hebben in de omgeving van Wijk bij Duurstede, het vroegere Dorestad en Houten veel onderzoek gedaan. Overal vindt men in dit grensgebied van het Romeinse Rijk sporen van bewoning uit die tijd: een villa in het Oude Dorp van Houten, het Romeinse fort Fectio bij Vechten tussen Bunnik en Utrecht en de Weg langs de limes, de grens van het Romeinse Rijk. Met de Romeinen vertrekken in de vierde eeuw veel bewoners. Pas in de Karolingische tijd bloeit het gebied weer enigszins op. Er ontstaan dorpen op de oeverwal van de Kromme Rijn en op de Houtense stroomrug en later ook op de oeverwal van de Lek. De landschapsstructuur, die in de middeleeuwen is ontstaan, bestaat nog steeds.

Bepalend is de OZO-WNW gerichtheid van de Heuvelrug en de Kromme Rijn en de vroegere stroomgordels. Daar vind je steeds de ontginningsbases voor de langgerekte percelen, die bijna overal op het NNO gericht zijn. De oudste bewoningsgebieden kennen echter een blokverkaveling op de hoger gelegen oeverallen en stroomruggen. De wat lager gelegen gebieden bij de dorpen werden als gemeenschappelijke weiden gebruikt. Pas toen de bevolking groeide door natuurlijke groei, maar ook door vestiging werden andere gebieden ontgonnen. Een oeverwal met een weg vormde dan de ontginningsbasis, zoals hier in de buurt de Schoudermantel en de Werkhovenseweg en de Achterdijk.

De kommen van Langbroek en van Schalkwijk kon pas ontgonnen worden na de afdamming van de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede in 1122. Zo’n kom krijgt regenwater en kwelwater en er moet dus voor ontwatering gezorgd worden door een wetering, een brede sloot. Maar dan komen de vragen. Is die Langbroekerwetering nu eerst helemaal gegraven voordat men aan de ontginning begon met de wetering als ontginningsbasis? Wie begon daarmee? Wie betaalde? Wie kende de percelen toe? In welke volgorde? Vaak is van een bepaald vak met meerdere percelen wel te zeggen dat het eerder dan een ander vak is ontgonnen, maar een jaartal is nog niet bekend. Tijdens het symposium werden meerdere methoden genoemd. Je kunt toponiemen inventariseren en in kaart brengen. Die stapeling van toponiemen met eigenarengegevens en lijsten met de cijns per perceel kunnen samengevoegd worden tot een kaart, die mogelijk een beeld geeft van de volgorde in de ontginning van een blok. De Geografische Informatie Systemen (GIS) bieden die mogelijkheid. We kregen daarvan spectaculaire beelden te zien. Zou archeologisch onderzoek in dit gebied mogelijkheden bieden, wanneer men bijvoorbeeld de ondergrond van oude boerenerven gaat onderzoeken op materiaal, dat gedateerd kan worden? Heel wat werk voor studenten en onderzoekers in de komende zes jaar.

Ik zou bijna zestig jaar jonger willen zijn en hier aan de slag gaan met al die nieuwe methoden ook, die in mijn studietijd nog niet bestonden. Als Cees Dekker er de beschikking over had gehad, hoe zou zijn boek dan geworden zijn? Het is een interessante vraag, maar die zullen we nooit kunnen beantwoorden. Cees is er helaas niet meer. Een nieuwe generatie moet het werk afmaken.

Jaargang 9, Nr. 434.

BETEKENT DE ANDER NOG IETS VOOR MIJ?

De afgelopen weken voelde ik mij steeds vervelender worden bij het lezen en beluisteren van de berichtgeving over voltooid leven en de zelfgekozen dood. In welk land leef ik? Voelen mensen zich nog verantwoordelijk voor de maatschappij? Wat geeft hun leven zin of heeft het leven voor velen eigenlijk geen zin? Weet ik wat bedoeld wordt met de term “naaste”? Wil ik zorgen voor mijn naaste? Of ben ik een eenling, die niets met anderen te maken wil hebben en van anderen eist, dat zij zich niet met mij bemoeien? Denken wij wel eens na over dit soort vragen? Of vind ik het allemaal maar onzin? Overdreven gedoe?

Het is al wat jaartjes geleden, maar bij de colleges Culturele Antropologie werd het er ingestampt. De mens is een sociaal wezen. Het was niet moeilijk dat aan te tonen, want als je sterk afhankelijk bent van de grillen van de natuur, dan moet je terug kunnen vallen op de anderen in jouw groep van verzamelaars en jagers of landbouwers op stukjes gekapt oerwoud. Geleidelijk vermindert de afhankelijkheid van de natuur en tegenwoordig zijn wij ons nog nauwelijks bewust van die afhankelijkheid. We zijn ons ook niet bewust van onze afhankelijkheid van onze medemensen, zelfs meer dan ooit. Dat het licht brandt en de verwarming en de kraan water geeft en de supermarkt alles in voorraad heeft is zo vanzelfsprekend, dat we zonder tegenspreken mensen horen zeggen, dat ze met niemand iets te maken hebben en dat ze hun eigen leven willen leven. Niemand hoeft zich met mij te bemoeien.

Zelfs in mijn eigen dorp hoor ik iemand zeggen, dat hij niet zou weten, wie zijn buren zijn. Dat is bij ons in de straat wel anders. En in een wooncomplex, worden collectanten systematisch buiten gesloten. Zo sluiten mensen zich af en ze beseffen het zelf niet eens. Ik hoop maar, dat er binnen die gemeenschap betere onderlinge contacten zijn en daar lijkt het gelukkig wel op.

Gelukkig beschikken heel veel mensen nog wel over goede familiecontacten of over een vriendennetwerk of een religieuze gemeenschap, maar wij zijn inmiddels op een leeftijd, dat je veel bekenden om je heen ziet wegvallen en als er dan nauwelijks nog mensen zijn, die iets om je geven en dat laten merken ook, geen buren of familie of vrienden, dan komt het moment, dat mensen zich afvragen of hun leven nog enige zin heeft. Er zijn ook mensen, die heel bewust gekozen hebben voor een leven alleen zonder enig contact met anderen. Als mensen dan gaan denken waarom ze nog verder zouden moeten leven is dat soms een gevolg van de eigen keuzen in het leven, maar ook gevolg van de onverschilligheid van anderen.

Ik zeg met nadruk onverschilligheid, want wat is het anders als een overgrote meerderheid van Nederlanders zegt, dat mensen zelf mogen bepalen op welk moment zij voor een vrijwillige dood kiezen. Men voelt zich niet verantwoordelijk voor het levenslot van anderen en wij voelen ons ook niet verantwoordelijk voor mensen met zulke opvattingen. Kunt u zich voorstellen, dat ik me beroerd ga voelen als ik constateer, dat er een maatschappij is ontstaan, waar mensen zich totaal niet voor anderen in hun omgeving interesseren. Waarom zou ik mij druk maken om mensen in verpleeghuizen, die niet meer goed verzorgd kunnen worden? En dan niet beseffen, dat hun dat straks zelf kan overkomen.

Op 8 februari 2010 publiccerde ik op dit weblog een verhaal over de laatste maanden van het leven van mijn oudste tante. Ik hoorde haar wel eens zeggen: “Voor mij hoeft het niet meer.” Een paar maanden voor haar overlijden op 95 jarige leeftijd ontdekte ze hoeveel ze betekende voor het gezin van een jongere vriendin. Dat gaf haar leven zin en in een gesprek met een arts zei ze kort daarna spontaan: “Maar ik wil nog helemaal niet dood”. Je weet nooit, wanneer je leven echt voltooid is.. Wij kunnen er voor zorgen, dat het leven van een ander zin krijgt. We zijn er voor elkaar.

Iedere mens is verantwoordelijk voor zijn eigen keuzes in het leven. Hij denkt erover na en neemt een beslissing. Dat is de werking van het autonome geweten. Die autonomie van de individuele persoon is niet absoluut. Iedereen moet ook rekening houden met de gevolgen voor anderen, voor de maatschappij. Jouw vrijheid is niet onbeperkt. Er zijn uiteraard juridisch beperkingen, maar ook de gevoelens van anderen behoren niet gekwetst te worden. Je hoort een ander niet onnodig pijn te doen of verdriet. Als jouw politieke keuze er mde voor zorgt, dat mensen in verpleeghuizen onvoldoende of slechte zorg krijgen, dan is jouw onvolprezen vrijheid geen excuus. Er zijn mensen, die de vrijheid eisen zelf het moment van hun overlijden te kiezen. Ook die vrijheid is niet onbegrensd, hoe graag ze dat ook zouden willen.

Ik vrees, dat veel fracties in de Tweede Kamer iets te haastig ingestemd hebben met de ongezonde ideeën van Hare Excellentie, de Minister van Volksgezondheid. Ik kan mij voorstellen, dat oude mensen zich niet meer veilig voelen.

Jaargang 9, Nr. 433.

INTIEME OUDE STADJES OP HET SCHIEREILAND

De vierde volle dag bezochten we twee steden op de Westkust van Istrië. In de ochtend was Rovini aan de beurt, De oude stad ligt op een naar het Westen vooruitstekende punt. We liepen eerst langs de Noordkant met een aaneensluiting van horeca en winkeltjes en belandden bij een markt in de open lucht met vooral veel groenten en fruit, alles heel kleurig uitgestald. Doorgelopen kwamen we bij de havens met vooral veel horeca. Na de koffie klommen we omhoog naar de 18^e eeuwse Sint Eufemiakerk met een nog oudere klokkentoren met op de spits een beeld van Eufemia met een wiel. Dat geeft aan hoe ze door haar Turkse vader gevierendeeld is omdat ze vasthield aan haar geloof. Voor ons was het heel bijzonder, want een naast familielid heeft Eufemia als doopnaam en we noemen haar Feem. Via allerlei smalle straatjes met vooral veel “kunst” zaakjes daalden we af naar de haven Bij de havens lunchten we en daarna hadden we nog net tijd om een souvenir te kopen.

In de stad Poreč met als voornaamste bezienswaardigheid de Eufrasiusbasiliek, tevens kathedraal of bisschopskerk. Het is geen erebasiliek, maar bouwkundig een basiliek. De kerk is doosvormig in doorsnede, dus met een horizontaal plafond. Het meest bijzonder in die kerk is een groot mozaïek boven het priesterkoor een voorstelling van Maria, Koningin des Hemels met in het midden Maria met het Kindje Jezus op schoot. In hetzelfde gebouwencomplex vind je ook nog een museum en restanten van een ouder gebouw, die opgegraven zijn. Alles bij elkaar een bezoek aan de stad waard.

De volgende dag was de zondag. We deden kalm aan, wandelden een eind langs het kust pad, dronken koffie en liepen weer terug. Na een lunch maakten we een boottocht eerst in de richting van Rijeka en daarna naar Lovran met voortdurend uitzicht op de kust. In Lovran pauzeerden we en bekeken eerst het oude stadje tegen de heuvel opgebouwd met smalle straatjes en een klein kerkpleintje. In het kleine kerkje waren elk weekend nog drie Eucharistievieringen. Ondanks de Titotijd of misschien juist door de Titotijd is Kroatië nog erg katholiek. We liepen een stukje van het kust pad en over de grote weg weer terug. Per boot ging het terug naar huis.

De laatste volle dag bezochten we Mosenice, een hoog gelegen stadje met een basisschool van zes leerlingen en 49 inwoners. De meeste mensen gaven de voorkeur aan het lager gelegen plaatsje aan de kust. Maar er was een kerk en er was een oude tredmolen, waar vroeger olijven geperst werden voor de olie, maar waar wij een pittig alcoholisch drankje voorgeschoteld kregen. Via een hoog gelegen weg reden we verder naar het Zuiden en daarna terug naar Opatija. Sommigen stapten uit in Lovran om via het kust pad naar het hotel te lopen. Wij lunchten en kochten nog een souvenir. De volgende dag moesten we immers vroeg op om de thuisreis te aanvaarden.

Een ding viel ons bij deze reis tegen. Het was een groepsreis met 49 deelnemers. Met een flink deel van de deelnemers kregen we geen contact. Ze hielden naar mijn gevoel de boot af. In de eetzaal hadden we vaste plaatsen. Tijdens de reizen met een andere organisatie leerde je juist bij de diners je reisgenoten kennen en dan bleek vaak, dat er gemeenschappelijke kennissen waren. Zo werd het veel gezelliger. Gelukkig waren er heel wat leuke mensen in het gezelschap en had je toch steeds aanspraak en steun. We merkten tijdens gesprekken met anderen, dat zij de afzijdigheid van een deel van het gezelschap ook als minder prettig hadden ervaren. Was het toeval of zit het in de aanpak bij deze reisorganisatie? Voordat we een volgende reis gaan plannen moeten we daar nog eens goed over nadenken.

Jaargang 9, Nr. 432.

WATERVALLEN EN DRUIPSTEEMGROTTEN

Vanuit ons hotel in Opatija maakten we dagelijks excursies, als je tenminste had ingetekend voor het pluspakket. Er waren ook mensen, die liever in Opatija bleven om te wandelen of te winkelen en een terrasje te pikken.

De tweede volle dag in Kroatië gingen we naar de Plitvice-meren ruim 200 kilometer het binnenland in. Ze liggen in een 295 KM² groot nationaal park al in 1979 door de UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Zestien meren liggen er op verschillende hoogten bij elkaar en zijn onderling door watervallen verbonden. Het hoogst gelegen meer op 636 meter boven zeeniveau en het laagste ligt op 503 meter.

Hoe is dit alles ontstaan? De rivier de Korana heeft hier een diepe kloof uitgeschuurd. Plaatselijk is het dal nog dieper geworden, doordat dieper gelegen grotten zijn ingestort. In de rivier vormen zich ook dammen. Door een combinatie van algengroei en afzetting van kalksteen worden die dammen elk jaar ongeveer anderhalve centimeter hoger. Zo wordt het meer achter die dam steeds dieper en de waterval steeds hoger De hoogste waterval is nu 76 meter. Door de algen en het gesteente travertijn (kalksinter) krijgen de meten een groenblauwe of turquoise kleur. Er valt dus veel moois te zien.

De bus zette ons af bij ingang 1 de laagst gelegen toegang tot het park. Vanaf een plateau krijg je al onmiddellijk een schitterend vergezicht naar een hele rij watervallen aan de overkant van het dal. Dan volgen we een panorama pad tegen de dalrand aan met af en toe weer een openplek met het uitzicht op een meer met hemelsblauw op turquoise water. We arriveren bij de halte van een treintje: twee wagons en een trekker ervoor. Die brengt ons naar halte drie. Dan wordt het wandelen over knuppelbruggen door een hoogveenmoeras en langs meren. Weer omhoog en weer omlaag langs talloze watervalletjes en grotere en kleinere meren. Je moet wel stevig op je benen staan. Dan deelt de groep zich. De mensen met een goede conditie lopen verder, de rest keert terug naar halte drie, een flinke klim, maar iedereen kan het in zijn eigen tempo met af en toe een rust. Deze groep gaat met de bus naar halte twee en wacht dar op de andere groep, die nog uit het dal omhoog moet klimmen. Als we compleet zijn, lopen we naar de grote weg, waar onze bus ons ophaalt.

De terugreis gaat via een andere route. We stoppen nog bij een kraam met streekproducten: honing en vruchtenlikeur. Onze kersenlikeur was heerlijk, maar de fles was terug in Nederland veel te vlug leeg.

De derde dag ging de excursie naar de druipsteengrotten van Postojna in Slovenië. We moesten dus de grens in Noordelijke richting passeren en dat is altijd wat spannender na de vluchtelingenstroom van vorig jaar. Het verliep allemaal heel soepel. Het grottenstelsel is hier ruim 23 kilometer lang, maar voor gewone bezoekers zijn alleen de eerste zes kilometer toegankelijk. De grotten zijn echt een wereldattractie. Zo was er eem forse groep Zuid-Koreaanse vrouwen. Wij gingen met een Duitssprekende groep mee. De tocht begon met een flinke treinreis ook al langs druipsteenformaties. Je mocht er niet flitsen en dus zijn de foto’s door teveel bewegen niets geworden. Lopend ging het beter met af en toe even stil staan. Van tijd tot tijd hield de groep stil en dan gaf de gids via een geluidsinstallatie toelichting. Dat was meestal afgelopen voordat ik dicht genoeg bij de spreekster was om er iets van te verstaan. Je moet kiezen; foto’s maken of de gids volgen en naar haar luisteren. Het laatste stuk ging weer met het treintje. We waren behoorlijk moe van de tocht en blij, dat we konden zitten voor een lunch. Tsja, het was in Slovenië en dus konden we met Euro’s betallen; makkelijk toch. Volgende week verder.

Jaargang 9, Nr. 431.

VAKANTIEGEBIED VOOR KEIZERS EN ADEL

Als je je bewust bent van de geografie en de geschiedenis van je vakantiegebied wordt het een boeiende ontdekkingstocht. Ik had na terugkomst een heel voldaan gevoel. Ik was nooit in voormalig Joegoslavië geweest en leerde het nu voor een deel kennen. We maakten gebruik van een aantrekkelijke organisatievorm: Vaste standplaats en vandaaruit interessante uitstapjes in een extra te betalen pluspakket. Niet elke keer weer koffers pakken, ermee naar de bus slepen en op weg naar het volgende hotel om met de koffers een plaatsje in de lift te krijgen. Toch viel het nog tegen, want we moesten vaak vroeg uit de veren. Maar bij een alternatieve reis per vliegtuig met vrijwel hetzelfde aanbod reisde je midden in de nacht naar het vliegveld en die reis was nog veel duurder ook. Onze busreis ging in twee dagen met een overnachting in een dorpje tussen Würzburg en Ulm met zeven windmolens in een schitterend en heel rustig landschap.

Onze standplaats was Opatija aan de Noordoostelijke kust van het schiereiland Istrië. Vanaf 1815 ging het van Venetiaanse handen over in die van Oostenrijk. In de tijd van Keizer Franz Jozef en zijn vrouw Elizabeth/Sissi kwam de plaats volop in ontwikkeling. Vanuit Wenen kon men over de weg en per spoor er naartoe. De keizer bouwde er een villa, de keizerin ook met een prachtig park. De hele kuststrook tussen Lovran en Volosko werd vol gebouwd met adellijke villa’s en veel hotels en dat alles kun je wandelend over een promenade op je gemak bewonderen. Geen vergane glorie, maar nog steeds druk bezocht, ook vanuit Azië en Noord-Amerika. Gezwommen kan er ook worden en het water van de Adriatische Zee is hier opmerkelijk helder. In de stad kun je ook winkelen – internationale ketens zijn er vertegenwoordigd – of op een terrasje zitten. Maar daarvoor kwamen wij niet.

Want de eerste dag na aankomst gingen we per bus naar het eiland Krk, door een brug met de vaste wal verbonden. Wij bezochten de hoofdplaats Kerk Stad en een wijngaard met wijnhuis in het dorp Vrbnik. In de stad is een kathedraal – dat is de kerk van een bisschop – en Quirinuskerk te bezoeken. De Dominicanen hebben het eiland tot ontwikkeling gebracht en wonen er nog steeds. De wijngaarden liggen in een vlak wat kronkelend gebied tussen de heuvels. Het is ontstaan doordat een grottenstelsel is ingestort. Er ligt nu vruchtbare grond, die voldoende vocht vasthoudt. Zo’n grote inzinking in een Karst landschap noemen we een polje en die wilde ik graag zien. De veel kleinere dolines zijn we op onze tochten helaas niet tegen gekomen. De druivenpluk was aan de gang. In het wijnhuis hebben we nog een aardige film over de wijnproductie gezien en uiteraard ook de wijn geproefd met prima brood en gerookte ham erbij. Van de terugreis heb ik een heel stuk gemist. Na het geraas van het rijden door een tunnel werd ik wakker.

Volgende week verder met een bezoek aan de Plitvice meren. En de grotten van Postojna, het vroegere Adelsberg in Slovenië.

Jaargang 9, Nr. 430.

EEUWENOUDE AANDACHT VOOR DIERENWELZIJN

De Joodse Bijbel en de Islamitische Koran bevatten duidelijke voorschriften over de omgang met slachtdieren. Het gaat erom, dat dieren voorafgaand aan de slacht niet verontrust worden. Ze moeten geen bloed zien of ruiken. De slachter probeert de dieren op hun gemak te stellen en rustig te houden. Dieren mogen in geen geval het slachten van een ander dier zien. Door een snelle effectieve halssnede verliest het dier zeer snel het bewustzijn en lijdt dus zo min mogelijk pijn. Dat vereist een grote mate van vakmanschap. Het dier moet ook volledig leeg bloeden. Daardoor blijft het vlees langer goed, zodat de gezondheid van de consument gewaarborgd wordt. Eeuwenoude ervaring is zo in de wetten voor de rituele slacht samengebracht. Maar werken met een schietmasker of met elektrische verdoving bestond nog niet toen de auteurs van de Joodse Bijbel en de Koran hun werk deden. Het probleem is nu, dat een van de voorschriften is, dat het dier bij de slacht bij bewustzijn moet zijn. De tegenstanders van de rituele slacht willen de zekerheid, dat het dier geen pijn lijdt en willen daarom verdoofd slachten. Joden en Moslims willen al eeuwen, dat het dier geen pijn lijdt, maar in onze Westerse arrogantie vertrouwen wij niet op hun vakmanschap. Aan de wetten van hun godsdienst hebben deze geseculariseerde dierenvrienden geen boodschap. Ze zien er geen bezwaar in de Joodse en Islamitische godsdienst hun wetten voor te schrijven. De scheiding van Kerk en Staat leert nu juist, dat de Staat zich nooit bemoeit met de inhoud van de religie, zoals omgekeerd de religieuze leiders de staat nooit dwingen tot een door hen gewenst gedrag, tenzij dat voor iedereen overduidelijk is. Stelen, moorden, verkrachten mogen uiteraard niet.

In Nederland bestaat vanouds de traditie, dat de staat gewetensbezwaren respecteert. Denk aan alternatieve dienstplicht of het zich niet laten inenten of het weigeren op zondag te werken. Het aantal politici, dat geen boodschap lijkt te hebben aan die gewetensbezwaren lijkt toe te nemen. Denk aan de dwang naar weigerambtenaren: Homohuwelijken voltrekken of worden ontslagen is de keuze. Voor mij is dat gewetensdwang, terwijl ik geen moeite heb met het openstellen van het burgerlijk huwelijk voor mensen van gelijk geslacht.

Wat zou voor iedereen de wezenlijke reden moeten zijn om zuinig te zijn op de scheiding van kerk en staat en de vrijheid van godsdienst? Als je die vrijheden niet wenst te respecteren, kom je zelf in de problemen als je zelf later een beroep wilt doen op die vrijheden.

De Linker Wang wilde van echte deskundigen weten hoe het zit met allerlei aspecten van dit onderwerp. Dieren ervaren pijn en wij kunnen dat op meerdere manieren aantonen. Daarom is het zaak, dat de dieren bij de slacht zo snel mogelijk het bewustzijn verliezen. Zo snel mogelijk betekent binnen veertig seconden, is de afspraak. Dat lukt meestal wel bij het slachten van schapen, geiten of kippen, maar niet bij de veel grotere runderen. Dan moet alsnog verdoofd worden. Wetenschappers hebben onderzocht of een zo hoog mogelijke snede een oplossing biedt. Dat blijkt onvoldoende het geval. Het politieke compromis werkt niet. Moet een langere tijd toegestaan worden, zelfs drie minuten? Bedenk, dat het bij de reguliere slacht ook vaak mis gaat en wel in veel grotere aantallen, dan het aantal kosher plus halal geslachte dieren. Voor de wetenschappers is wel duidelijk dat de techniek nog in veel opzichten tekort schiet. Dieren zijn er in vele maten, maar de apparatuur om dieren te fixeren is niet op de maten van het dier instelbaar.

Er zitten ook economische kanten aan het ritueel slachten. Het enige Joodse slachthuis draait altijd al met verlies en het wordt door de Joodse gemeenschap overeind gehouden. Als export verboden wordt daalt de rentabiliteit. Als kosher en halal vlees alleen in gespecialiseerde winkels mag worden verkocht en niet in supermarkten, wordt het vermarkten veel moeilijker. Als dit vlees ge-etiketteerd moet worden verkocht, neemt het aantal kopers waarschijnlijk af. Bij de beoordeling van de voorgestelde regelgeving moet dus gelet worden op de mogelijkheid, dat men op slinkse wijze het ritueel slachten onmogelijk gaat maken.

Dit onderwerp zorgt voor veel onbehagen in de Joodse en de Islamitische gemeenschappen. Men voelt zich niet gerespecteerd. Men vreest dat antisemitisme of moslimhaat een rol spelen, net als in het verleden. Men voelt zich in zijn godsdienstvrijheid bedreigd. Mensen kunnen lichamelijke pijn voelen, maar ook geestelijke pijn. Willen wij in Nederland die geestelijke pijn, angst, discriminatie, non-acceptatie voor mensen omwille van iets minder dierenleed aanvaarden? Ik blijf er zeer onbehaaglijke gevoelens bij houden. Altijd moet ik dan weer denken aan onze Joodse buren, die niet terug kwamen.

Jaargang 9, Nr. 429.