John Ch.M. Jorna

KRITISCH OF VERWEND

Eerst maar eens wat herinneringen oprakelen. Leerlingen vinden het leuk in het begin van de les een vraag te stellen, waarop een lang antwoord volgt. Voor de eigenlijke les is nauwelijks nog tijd. De leraar weet het wel, maar ziet zijn kans schoon om de klas echt iets te leren. Het is ongeveer 35 jaar geleden. De vraag aan mij was, wat nu eigenlijk toen het verschil was tussen links en rechts in de politiek. Ik gaf zo goed mogelijk antwoord en noemde ook de partijen op van links naar rechts. Tussen neus en lippen zei ik ook nog, dat ik lid was van de PPR. Die avond was er ouderavond en ouders vertelden geamuseerd, dat ik wat had losgemaakt. De klas had erna enorm gediscussieerd of ik wel mocht zeggen, dat ik lid was van de PPR. De keer daarop, dat ik de klas weer had, legde ik uit, dat het voor mij heel gemakkelijk zou zijn in mijn aardrijkskundelessen stiekem allerlei PPR ideeën naar voren te brengen, maar dat ze waakzaam zouden zijn, als ze wisten, dat ik van de PPR was. Zo zouden ze kunnen leren kritisch te luisteren. Toen stak een jongen zijn vinger op en zei: “Dus u wilt ons kritisch maken. Is dat niet erg lastig voor u?” Mijn antwoord was: “Dat kan best zo zijn, maar toch wil ik het.” Dat is een kostbare herinnering.

Wat jaren later werd een deel van de leerlingen minder prettig. Ze verwachtten, dat hun docenten ervoor zouden zorgen, dat ze een diploma kregen. Dat ze daarvoor zelf hard moesten werken ontging hen. Ze waren gewend thuis alles cadeau te krijgen en wel onmiddellijk. Ergens voor werken of lang sparen waren ze niet gewend. Ik noemde ze de verwende generatie. Motivaction spreekt over de grenzeloze generatie. Hun ouders hebben hen nooit grenzen gesteld. Ze zijn gewend om alles te krijgen, wat hun hartje begeert. Hun hebzucht is grenzeloos.

Bunnik is maar een kleine gemeente qua inwonertal. Het valt niet mee, de begroting sluitend te krijgen zonder de toch al hoge gemeentelijke lasten verder te verhogen. Dus zoekt men andere inkomstenbronnen en men poogt de lasten te verlagen. In de dorpen vind je nogal wat openbaar groen, vooral speelgroen. Soms grenst het aan tuinen. Als je die aangrenzende stukken groen aan de aangrenzende bewoners verkoopt, kan dat aardig wat opbrengen en dalen de kosten van het gras maaien. Een aantal inwoners krijgen door de aankoop van dat ‘snippergroen’ een grotere tuin. Maar er is minder speel- en wandelgroen. Kritische burgers trekken aan de bel. Het bestemmingsplan laat het niet toe. Het moet worden aangepast. Beseffen ze, dat ze met al dat groen eigenlijk erg verwend zijn?

Zo moet er ook ruimte worden gevonden voor meer sociale huurwoningen. Daaraan is al heel lang een tekort. Maar bij elk woningbouwproject doen de projectontwikkelaars moeilijk. Ze verkopen liever dure koopwoningen, dan zo goedkoop mogelijk sociale huurwoningen te bouwen. De taakstelling om vluchtelingen te huisvesten wordt voor elke gemeente elk jaar hoger. Dus moet er nu op stel en sprong ruimte gevonden worden. Dat is lastig, want die ruimte is er nauwelijks. De volkstuinen dan? Pas gevestigde bewoners zouden hun mooie uitzicht kwijt raken en de tuinders hun tuin en hun heerlijke maaltijden van zelf verbouwde onbespoten groenten. Dat deel van het plan ging niet door.

Moet er dan toch al begonnen worden in het gebied, dat door de drukke N225 van het dorp met alle voorzieningen wordt gescheiden? Zijn ze in het dorp Bunnik eindelijk van veel doorgaand verkeer verlost en dan begint de ellende voor Odijk. Eerst moet die provinciale weg verlegd worden. Vanmiddag hoor ik, dat er mensen zijn, die het verzet tegen de komst van vluchtelingen willen organiseren. Dat zijn mensen, die niet goed in ons dorp geïntegreerd zijn. In Odijk hebben we iets voor elkaar over en iedereen is hier welkom. Vreemdelingenhaters horen hier niet.

Achtste jaargang, Nr. 398.

LAAT JE NIETS WIJSMAKEN

Laat ik beginnen met u te vertellen, dat ik geen subsidie heb aangevraagd voor deze serie over het Oekraïne-referendum. Eerst een dwaas referendum afdwingen en vervolgens er nog aan verdienen ook. Je moet maar lef hebben.

Daarbij worden tal van drogredenen genoemd waarom je tegen het associatieverdrag van Oekraïne met de EU zou moeten zijn. We gaan er een aantal bespreken.

• We moeten het machtige Rusland niet voor het hoofd stoten. We moeten net als Chamberlain in 1938 met Hitler deed het op een akkoordje zien te gooien. Ik dacht, dat we intussen zouden weten, dat we dictatoren, die zo maar stukken van buurlanden annexeren vooral niet hun gang moeten laten gaan. Als de Oekraïners in grote meerderheid meer vertrouwen hebben in het Westen, dan moeten we ze daarin steunen. Nee zeggen is verraad aan de mensen in de Oekraïne.

• Het associatieverdrag is slecht voor de mensen in de Oekraïne. Als de wederzijdse handelsbelemmeringen wegvallen, neemt de onderlinge concurrentie toe en zowel in West-Europa als in Oekraïne kunnen sommige activiteiten de concurrentieslag verliezen. Maar uiteindelijk zal de netto opbrengst van de toegenomen handel positief zijn voor Oekraïne en voor West-Europa. De grotere markt biedt meer afzetmogelijkheden. Als in het Westen de appeloogst mislukt, terwijl die in Oekraïne uitzonderlijk goed is, kan het overschot verkocht worden in het Westen. Westerse ondernemingen zien in de lage lonen en de toch redelijk geschoolde bevolking een reden om te investeren. Op den duur stijgt door meer werkgelegenheid de welvaart in het land. Rusland kent beperkte vrijheid en dat vertaalt zich in minder creativiteit en zo tot minder innovatie. De welvaart van de afgelopen jaren berustte vooral op olie- en gasexport. Ook op lange termijn is dat een onzekere welvaartsbron omdat we overschakelen naar duurzame energie.

• Het verdrag is slecht voor ons. Ook hier geldt, dat de netto opbrengst positief is.

• Het hele associatieverdrag is een opzetje van grote ondernemingen. Dus zijn we tegen dit kapitalistische complot. De SP komt daar vaak mee. Ongetwijfeld zijn grote ondernemingen hier en in Oekraïne voor dit verdrag. Zij profiteren van de toegenomen handel. Dat geldt ook voor hun werknemers en toeleveringsbedrijven. De toegenomen koopkracht levert opnieuw werk en zo komen we in een klimmende spiraal. Dat gebeurt alleen als de winsten ook doorgegeven worden naar Jan en alleman en niet in de zakken van enkele aandeelhouders verdwijnen. Alleen onze krachtenbundeling in de EU kan deze uitwas van het neoliberalisme tot aanvaarbare proporties beperken. Een landje alleen kan niet op tegen de macht van de multinationale ondernemingen. Als de SP dat nu eens eindelijk zou begrijpen. Internationale solidariteit van de arbeiders.

• Dit is een mooie manier om je tegen de macht van de EU te verzetten. We zijn tegen de EU en dus tegen het verdrag. Het is soms heel ouderwets nationalisme, dat mensen tot zo een houding brengt. Dat nationalisme heeft ons eeuwen lang steeds weer oorlogen gebracht. Een goed werkende EU is een waarborg voor vrede in Europa. Oorlog is geen spelletje, dat je op een computer speelt. Oorlog is dood, honger, ziekte, kou, verwoesting, verkrachte meisjes en vrouwen, dwangarbeid, gevangenschap en massavernietiging. Als je dat wilt, moet je de EU ontmantelen.

• Zo kunnen we het kabinet Rutte een hak zetten. Het zou inderdaad uiterst onaangenaam zijn, wanneer dit raadgevend referendum een meerderheid voor nee oplevert tijds het Nederlandse voorzitterschap van de EU. Ik vind, dat dit kabinet goede dingen heeft gedaan, maar de echt wezenlijke problemen worden onvoldoende aangepakt. Dan denk ik aan de toenemende ongelijkheid en de onvoldoende aanpak van de milieuproblematiek. Een nee tegen het associatieverdrag zal de oplossing van deze problemen echt niet dichterbij brengen.
• Het associatieverdrag is een voorbode van het lidmaatschap en we willen geen verdere uitbreiding van de EU. Er zijn wel voorbeelden van lidstaten, die eerst een associatieverdrag met de EU hadden. Ik denk aan Kroatië. In het geval van Oekraïne is er geen enkele kans op een spoedig lidmaatschap. Het land voldoet niet aan de Kopenhagen criteria. Er is veel te veel corruptie tot in de hoogste kringen. De mensenrechten worden niet voldoende geëerbiedigd. In het Oosten van het land woedt een burgeroorlog, al kun je die ook zien als een vorm van Russische agressie. Binnen afzienbare tijd zal er geen verandering in komen. Dus is voor Oekraïne een lidmaatschap niet weggelegd, hoe graag het land het ook zou willen. We kunnen het land wel steunen bij het verbeteren van de situatie.

Mijn conclusie is, dat ik ga stemmen en dat ik dan ja stem. Ik hoop dat het verstand het wint en niet de soms terechte emoties.

Jaargang acht, Nr. 397.

INDIVIDUALISERING OF ZORG VOOR EL­KAAR?

Voor mij was het gisteren, 4 februari 2016 een bijzondere dag. De laatste tante, de generatie boven ons, werd be­graven. Euthanasie en hulp bij zelfdoding kwamen in het nieuws door de bekentenis van de moordenaar van Els Borst en door de presentatie van het rapport van de Commissie Schnabel over hulp bij zelfdoding. En ik zag duidelijke verbanden.

Mijn tante, de vrouw van een broer van mijn vader werd heel oud, ouder dan andere familieleden. Ze was 95 jaar, acht maanden en twee weken oud toen ze overleed. Vo­rig jaar vierde ze haar vijfennegentigste verjaardag met haar kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, met twee broers en neven en nichten en vrienden en vriendinnen. Het was heel gezellig. Iedereen ging even bij haar zitten en ze toonde voor iedereen belangstelling. Hoe was het met mij na die ingrijpende operatie een jaar eerder? En iedereen leefde met haar mee en met haar leven in het verzorgingshuis. Dat medeleven toonden we het laatst bij de viering ten afscheid en de begrafenis. Kinderen reden de baar met de kist naar voren in de kerk. Achterkleinkinderen ontstaken de kaarsen bij de baar, kleinkinderen lazen de voorbeden voor en een schoonzoon las uit de Brief van Paulus aan de christenen in Korinthe over de liefde. En een neef kon voorgaan in die viering en dat was maar gelukkig ook, want zo veel voorgangers zijn er tegenwoordig niet meer. Hier zag je verbondenheid en zorg voor elkaar.

Ik moest weer denken aan de laatste maanden van haar schoonzus. Vrij kort voor haar overlijden was ze ernstig ziek. Ik zag haar daar liggen als een zielig hoopje mens, terwijl ze altijd een statige Haagse dame was. Zelfs als ik haar in een rolstoel door het nabijgelegen winkelcentrum duwde wist ze haar waardigheid te behouden. Ze was altijd ongehuwd gebleven en had zelf geen kinderen, maar bij een Surinaams gezin vervulde zij de rol van plaatsvervangend oma. Die familie kwam op bezoek en zag haar daar in haar ellende. Ze begonnen uit alle macht te bidden om genezing. De antibiotica hielpen en ze genas. Mijn tante besefte, dat haar leven ondanks haar ouderdom met ziekte en gebreken toch zin had. Die hele Surinaamse familie hield van haar.

Soms hoor of lees ik over mensen, die ‘kind nog kraai’ hebben. Ze sluiten zich af voor iedereen. Ze willen geen contact. Ze gaan nergens heen. Ze missen sociale vaardigheid om een kring van vrienden en kennissen en buren om zich heen te verzamelen. Ik hoor van mensen van een bezoekgroep, dat daar niet doorheen te breken is. Ze willen ook geen hulp. Het kan best, dat psychologen dan spreken over existentiële eenzaamheid. Er is geen oplossing voor, want hij of zij wil geen oplossing. Dan is euthanasie of hulp bij zelfdoding evenmin een oplossing. Misschien wel voor hulp?verleners, die van het probleemgeval af zijn.

Terecht wijst de Commissie Schnabel op het belang van de gemeenschap. We moeten er zijn voor die buren, die alleen door het leven gaan. Er zijn ook zeer weerbare mensen, die toch lijden aan het leven. Ze zien geen zin meer in het leven en ze weigeren naar zin te zoeken. Ze willen, nee ze eisen wel een oplossing voor hun probleem. Ik moet maar leven en ik heb er geen zin (meer) in. Ik wil ook niet de zin zien of daarop wachten. Dus eist zo iemand, dat er een einde aan komt. Ze beseffen niet, dat zij anderen opzadelen met een probleem, dat zij zelf veroorzaken door hun levenshouding. Naar mijn mening terecht wil de Commissie Schnabel niet meewerken aan verdere verruiming van de wetgeving: geen hulp bij zelfdoding en geen euthanasie. De echte gevallen van ondragelijk lijden kunnen geholpen worden. Zelfmoord is niet strafbaar, hulp bij zelfdoding wel.

Het is opmerkelijk welke enorme druk wordt uitgeoefend om de wetgeving te verruimen. Partijen als D66 vooral, maar ook de PvdA, de VVD en zelfs GroenLinks beseffen niet hoe gewelddadig hun wetgevingswerk op tegenstanders overkomt. Ze juichen over alle vrijheid, waarmee we tegenwoordig gezegend zijn, terwijl anderen gruwen van wat er tegenwoordig allemaal mag. Ik ben steeds bang geweest voor de gestoorde enkeling, die zoals moordenaars van abortusartsen in de USA tot geweld overgaan. Ik vind het vreselijk en tegelijk voel ik iets van medelijden voor de moordenaar van Els Borst. Zij was een geweldige vrouw en handelde uit een diepe overtuiging. Waarom haar moordenaar zo handelde zullen we waarschijnlijk nooit echt kunnen begrijpen. Het lijkt erop, dat hij zelf wist, dat zijn innerlijke drang verkeerd was. Hij wilde geholpen worden, maar dat gebeurde niet. Ook hier voelde onze samenleving niet de verantwoordelijkheid voor de ander in nood. Het wordt tijd voor bezinning.

Jaargang 8, Nr.396.

WINNAARS EN VERLIEZERS

Hoe verklaar je het ontstaan van de EEG, die nu de Europese Unie heet? De voorganger van de EEG was de EGKS, de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Behalve voor kolen staal ging het ook om schroot en ijzererts. Er ontstond een gemeenschappelijke markt voor deze producten. Het werd verkocht als een middel om in de toekomst oorlogen te voorkomen, want zonder staal win je geen oorlogen. Dat idee van een oorlog voorkomen speelt nog steeds een rol. Maar voor mij is de echte oorzaak de behoefte van de multinationale ondernemingen aan een grotere markt voor hun producten. Zij konden met machines zo veel produceren, dat de eigen nationale markt te klein werd. Doordat we zo veel konden produceren, nam de welvaart sterk toe. Daardoor werd het lidmaatschap voor andere landen ook aantrekkelijk. Daardoor telt de EU nu zoveel leden. Sommige landen wilden geen lid worden, zoals Zwitserland, dat nog steeds streeft naar neutraliteit. Andere landen voldeden nog niet volledig aan de criteria voor het lidmaatschap, de Kopenhagencriteria. De oplossing was een associatieverdrag met de EU. Die landen werden geen lid, maar waren wel met de EU verbonden en namen ook allerlei voorschriften van de EU in hun eigen wetgeving over. Denk bijvoorbeeld aan kwaliteitseisen voor de producten. Ook met de geassocieerde landen is er een levendige handel en daardoor zijn ook deze landen welvarender geworden. Dat kwam ook doordat ondernemingen van buiten de EU zich in de EU vestigden om met name de invoerrechten te omzeilen. Het sterkste voorbeeld daavan is Ierland. Het zorgde voor weer extra werkgelegenheid en dus stijgende welvaart.

Het is dus geen wonder, dat Oekraïne graag een associatie met de EU wil. Van samenwerking met Rusland is weinig te verwachten, zeker nu de olieprijzen zo gezakt zijn. Zoals veel Europese bedrijven zich in Polen vestigden omdat daar de lonen lager waren, zo hoopt Oekraïne op hetzelfde. Het land hoopt meer te exporteren naar de EU. Het weet, dat het te maken krijgt met de concurrentie vanuit de EU. Zijn de eigen producten van voldoende kwaliteit om te kunnen concurreren? Of moeten ze concurreren door een lage prijs, die mogelijk is door de lage lonen? Is er voldoende marktorganisatie om goedkope agrarische producten naar de EU te exporteren? Hebben de producten een aanvaardbare kwaliteit? Is de afstand tot de markt niet te groot?

Als er een nieuwe grotere markt ontstaat, neemt voor iedereen de concurrentie toe. Wie wint die concurrentieslag? Wie zijn de verliezers? Wie heeft de meeste concurrentievoordelen? Voor elk product is dat weer anders. Positieve vestigingsvoordelen voor Oekraïne zijn de aanwezigheid van delfstoffen, de vruchtbare zwarte aarde, de redelijk geschoolde bevolking, de relatief lage lonen. Er zijn een aantal grote bedrijven, die waarschijnlijk wel in staat zijn met de EU te concurreren. Die bedrijven hebben vooral aangedrongen op het associatieverdrag. Het land heeft een achterstand waar het gaat om modern ondernemerschap, hoogwaardige technologie, goede infrastructuur, beheersing van de Engelse taal door de beroepsbevolking. Het lijkt mij van het grootste belang, dat ondernemingen uit de EU zich in Oekraïne vestigen en het land helpen naar een moderne economie. Daarvoor is dat associatieverdrag uiteraard zeer noodzakelijk. Dus moeten we 6 april ja stemmen.

Jaargang 8, Nr. 395.

KOLONIALE VERHOUDING

Rusland is naar mijn mening de laatste koloniale mogendheid als erfgenaam van eerst het Tsarenrijk en daarna de Sovjetunie. Rusland heeft vele volken in Azië en Europa onderworpen en andere volken binnen zijn invloedsfeer gebracht. Rond 1990 hebben de overige Sovjetrepublieken voor zelfstandigheid gekozen en hebben de leden van het Warschaupact zich aan de Russische invloedsfeer onttrokken. Al die staten vrezen nog steeds de Russische Beer. Je ziet het heel sterk bij de drie Baltische staten Estland, Letland en Lithauwen, bij Polen en bij de landen in de Kaukasus, vooral Georgië, dat Abchazië en Zuid-Ossetië kwijt raakte. De Russen willen macht, grondgebied, landbouwgrond en allerlei delfstoffen. Altijd al willen ze een ijsvrije haven. Daarom bemoeien ze zich nu met Syrië, waar Rusland een vlootbasis heeft.

Terwijl wij en alle buurlanden de Russische macht vrezen, voelen de Russen zich steeds omsingeld. Overal rond hun land zien ze de Amerikaanse bases. Overal zien ze landen, die zich bij de NAVO aansluiten. Terwijl in onze ogen de NAVO een verdedigingsorganisatie is zien de Russen er een agressieve militaire macht in. Slechts een korte tijd waren er goede verhoudingen en bloeide de handel op. Wij in Europa hoopten, dat de Russen zich economisch meer aan Europa zouden binden en dat er een vreedzame relatie zou ontstaan. De achterdocht won en wellicht ziet de Russische president de verslechtering van de relatie met het Westen als een versterking van zijn positie in eigen land. Door een sterke greep op de media door de staat krijgen de meeste Russen geen zuiver beeld van de bedoelingen van het Westen.

De Oekraïne was voor de Sovjetunie economisch erg belangrijk. De vruchtbare zwarte aarde maakte het gebied tot de korenschuur van de Sovjetunie en de Donbass leverde steenkool en was een belangrijk industriegebied, nauw verbonden met fabrieken elders in de Sovjetunie. Na het uiteenvallen van de Sovjetunie veranderde hierin niet veel. Maar nu wil Oekraïne zich economisch en politiek meer op de Europese Unie richten en minder op Rusland. Voor de Russen is het een economisch nadeel als de economische banden worden verbroken. Ze moeten kolen, staal en granen van elders zien te krijgen. De Russische invloedsfeer wordt kleiner. Ze raken een markt voor Russisch gas kwijt en voor Russische industrieproducten. De Oekraïners moeten nog maar zien of het economisch voordelig uitpakt. Toch wil het land zich meer op het Westen richten. Hoe komt dat?

De mensen in de Oekraïne hebben allesbehalve prettige herinneringen aan de Russische overheersers. In de feodale Tsarentijd heersten de tsaren met de adel en de hogere geestelijkheid over boeren en arbeiders. Tussen de adel en de bewoners van hun landgoederen bestond lange tijd een relatie van horigheid. De Revolutie bracht slechts kort een verbetering van het lot van de plattelandsbevolking. De gedwongen landbouwcollectivisatie zorgde voor miljoenen doden en nog eens miljoenen werden naar Siberië verbannen. Daarvoor in de plaats kwamen Russen. De godsdienst werd door de Stalinisten fel onderdrukt. Is het een wonder, dat veel Oekraïners de Nazibezetters steunden? Nog vele jaren na de Tweede Wereldoorlog hebben partizanen vanuit de bossen de Russische machthebbers bestreden. Dit verzet zorgt ervoor, dat het huidige verzet door de Russen fascistisch wordt genoemd. Maar het is natuurlijk gewoon een strijd om de vrijheid.

Het lijkt mij vanzelfsprekend, dat wij de vrijheidsstrijd van de Oekraïense bevolking volop steunen tegen de machtshonger van Poetin. Het ligt daarom voor de hand bij het referendum volop ja te stemmen in naam van de vrijheid, in naam van de democratie en in naam van de Euopese cultuur, waarmee het land meer dan Rusland verbonden is. Stem op 6 april JA !!!!

Jaargang 8, Nr.394.

DE LEVENSBESCHOUWING VAN STAATSSECRETARIS SANDER DEKKER

Al weer top down is door staatssecretaris Sander Dekker het zoveelste onderwijs vernieuwende plan gelanceerd: een school zonder levensbeschouwing. Als er voldoende belangstelling is en de kwaliteit gegarandeerd is kan na beoordeling door de inspectie een school van start gaan. Nu moeten scholen nog katholiek of protestant of antroposofisch of Joods of openbaar zijn. De staatssecretaris ziet daarin een verouderd concept teruggaand op de verzuiling. Gelukkig zitten bij de inspectie verstandige lieden en die zullen het werkplan niet alleen beoordelen op de kwaliteit kennis en vaardigheden bijbrengen. Intussen wordt wel de indruk gewekt dat kwaliteit vooral gezien wordt als voldoende kennis en vaardigheden bijbrengen.

Nu ben ik in mijn onderwijspraktijk best wel mensen tegengekomen, die zich daartoe beperkten. Als in mijn vak de maatschappij met zijn politiek, zijn economisch en zijn sociaal-cultureel systeem aan de orde komt, dan kun je je als docent beperken tot een zakelijke beschrijving. Je kunt beschrijven hoe de ruimtelijke ordening werkt en wat de lopende plannen zijn. Recent is er het plan om de mogelijkheden langs de kust te bouwen te verruimen. Een docent, die het daarbij laat en geen kritisch commentaar levert, stemt feitelijk in met de bestaande ruimtelijke ordening. Hij is maatschappij bevestigend bezig. Hij leert zijn leerlingen niet opbouwend kritisch nadenken. Zo zijn er in de aardrijkskunde tal van onderwerpen, die zich lenen voor een maatschappijkritische benadering.

Voor andere vakken geldt dit evenzeer. In de tachtiger jaren van de vorige eeuw heb ik samen met ouders op onze school het Niels Stensen College een onderzoek onder collega’s van alle vakken uitgevoerd met de vraag in hoeverre hun vak kon bijdragen aan vredesonderwijs. Alle vakken konden dat. Zo denk ik, dat ook alle vakken in het secundair onderwijs een bijdrage kunnen leveren aan milieueducatie. Het gaat daarbij niet alleen om kennis. Het gaat er ook om, dat je de leerlingen in staat stelt een mening te vormen. Het gaat er om leerlingen weerbaar te maken, zodat ze in staat zijn tot een keuze wel of niet IS bombarderen in Syrië. Is dat indoctrinatie? Leerlingen op dit terrein aan hun lot overlaten en ze tot willoze jaknikkers maken is een nog veel ernstiger vorm van indoctrinatie. Ik vrees, dat het plan van Sander Dekker leidt tot mensen zonder maatschappelijke weerbaarheid, maar misschien is dat wel het ideaal van Sander Dekker, die eigenlijk op Poolse wijze het liefst alle kritische programma’s van de publieke zenders wil laten verdwijnen. Dat gaat stapje voor stapje. Wil hij ook alle scholen laten verdwijnen, die hun leerlingen vormen tot kritische burgers?

Zo komen we bij de vormende taken van een school. Ik hoop maar dat de inspectie zal vragen naar de pedagogische visie van de oprichters van een nieuwe school. Hoe gaan we om met de leerlingen? Wat zijn de verantwoordelijkheden van de leerlingen en hoe zorgt de toekomstige school, dat leerlingen zich aan hun verantwoordelijkheden houden? Wat is het ideaal van de omgang van leerlingen met elkaar? Hoe leert de school leerlingen met elkaar samenwerken? Stimuleert de school, dat leerlingen voor elkaar opkomen, elkaar helpen en elkaar beschermen? Hoe werken school en ouders met elkaar samen?

Wat staat er allemaal in de arbeidsovereenkomst, die schoolbestuur en met het personeel afsluit? Onder welke cao valt de school? Hoe wordt het schoolbestuur betrokken bij het cao-overleg? Hoe wordt de rechtspositie van de leerkrachten geregeld? Komt er op deze manier een nieuwe seculiere zuil bij?

Zoals de plannen nu naar buiten zijn gekomen, lijkt het erop, dat er scholen komen, waar een deel van de leerlingen wordt klaargestoomd voor de uitvoerende taken op de arbeidsmarkt en een deel voor leidinggevende functies. Dat een school ook voorbereidt op het leven in de veel bredere maatschappij dan alleen de arbeidsmarkt, daarvan merk ik nog maar weinig. We blijven Sander Dekker kritisch volgen voordat hij nog meer kapot maakt.

Jaargang 8, Nr. 393.

IS VRIJE LIEFDESMORAAL OOK EEN PULL-FACTOR?

Als ik de vele stukken lees over de vluchtelingen, die in grote aantallen naar Europa komen, dan moet ik steeds weer denken aan de lessen, die ik gaf over de geografie van de migratie. Eerst maar even naar aanleiding van mogelijke plannen van emigratie naar Mars: Emigratie is nooit een oplossing voor overbevolking. Zo massaal kan emigratie nooit zijn en bovendien blijft de overbevolking als de bevolking blijft groeien.

Waardoor worden migratiestromen bepaald? We onderscheiden push- en pull-factoren en daarnaast gaat het om de relatieve afstand tussen vertrek- en aankomstgebied. Dat is de afstand in tijd, kosten en moeite. De keuze voor de route via de Griekse eilanden verkort de relatieve afstand. Het kost (iets) minder moeite om naar Europa te komen. Met de kosten is iets merkwaardigs aan de hand. Een vliegtuig charteren naar Nederland, Duitsland of Zweden zou aanzienlijk goedkoper zijn. Jammer voor de Syriërs, maar het is vliegmaatschappijen verboden mensen te vervoeren, die geen visum hebben. De smokkelaars met bootjes mogen het wettelijk gezien evenmin. Dus ja, het kost veel moeite. Dus moeten de push-factoren wel sterk werken.

Als je voortdurend in levensgevaar bent door beschietingen en bombardementen, dan wil je graag weg. Als je de kans loopt bij een van de partijen in de cel te belanden en gemarteld wordt of erger omdat je tot de andere partij behoort of daarvan verdacht wordt, dan grijp je elke kans om weg te komen. Als je dreigt te verhongeren omdat je dorp of stad omsingeld is en de tegenstander geen voedsel doorlaat, dan ben je blij als je kunt ontsnappen. Als je bang bent, dat de andere partij uiteindelijk zal gaan winnen en er dan geen bestaansmogelijkheid meer voor je is, dan rest jou niets meer dan elders een bestaan op te bouwen. De pushfactoren zijn zo sterk, dat het alleen maar verwonderlijk is, dat er in Syrië nog burgers wonen.

De pull-factoren zijn eveneens sterk. Daarbij moeten we wel bedenken, dat het hierbij gaat om het beeld, dat de migrant van Europa heeft. De werkelijkheid hoeft daar niet aan te beantwoorden. De migranten denken, dat ze in Europa veilig zijn. In vergelijking met Syrië is dat zeker het geval. Ze denken, dat ze in Europa voldoende voedsel, kleding en onderdak zullen vinden. Dat was in het verleden misschien zo, maar bij de huidige aantallen is het zorgen voor een eigen woning niet zo snel te regelen. In de berichten naar het thuisfront klinkt dat waarschijnlijk onvoldoende door. Dat zelfde zie je bij het zoeken naar werk. Gezien de Europese welvaart, denken ze, moeten de banen daar wel voor het opscheppen liggen. Misschien schoonmaakwerk of werk in de kassen of seizoenswerk in de fruitteelt, maar dat doen de Polen al. In Europa een bestaan opbouwen gaat moeilijk worden al kunnen we een paar specialisten wel gebruiken. Een kapper heeft zijn eigen landgenoten als klant. In Duitsland speelt een rol, dat er sprake is van een sterfteoverschot. De daling van de arbeidsbevolking maakt immigratie wenselijk. In Nederland is het nog niet zo ver.

Europa betekent in de ogen van de vluchtelingen vrijheid. Het gaat dan om de grondwettelijke vrijheden van meningsuiting, vereniging en religie. Het gaat om het verbod op discriminatie, het gaat om kiesrecht en democratie. Het gaat ook om de vrije levensstijl, die we in een groot deel van Europa er op na houden. Via Tv, film, pers en literatuur en via de verhalen van landgenoten hebben ze daar een beeld van. Net als wij generaliseren ze. Wij weten, dat een deel van de bevolking er zo over denkt en vaak juist dat deel, dat in de media veelvuldig aan bod komt. Dan zie je het in Keulen misgaan, waarbij de alcohol, in de Islam verboden, een grote rol speelt. Jonge kerels denken, dat alle vrouwen beschikbaar zijn. Helemaal fout, maar het is naar mijn mening ook de prijs, die de bevolking betaalt voor de absolute seksuele vrijheid, die een deel van de bevolking voor zich opeist. Wat mij betreft moeten ze dat voor zich zelf weten. Het gedrag van die mannen in Keulen valt niet goed te praten, maar bedenk daarbij wel, dat voor hen het beeld van Europa zeer verwarrend is. Het is moeilijk voor hen om met dat individualistische vrijheidsbegrip om te gaan. De voorlichting aan de vluchtelingen moet daar veel aandacht aan besteden. Vrouwen hoe uitdagend ook gekleed en hoe vrijmoedig ook in hun gedrag moeten in alle opzichten gerespecteerd worden. Voor hen een forse omdraaiing van waarden. Het speelt bij Turken en Marokkanen net zo goed en daar zijn we inmiddels al aan de derde generatie toe.

Jaargang 8, Nr. 392.

DE VELE KANTEN VAN VRIJHEID

Opeens wordt er veel gepraat en geschreven over vrijheid. De koning spreekt over vrijheid in zijn Kersttoespraak. Politieke partijen hebben vrijheid in hun naam staan. Dat schept reeds wantrouwen. Mensen roemen hun vrijheid nu die niet meer beperkt wordt door godsdienstige geboden en verboden. Ze leiden hun vrije leventje en voelen zich er goed bij. Ook daar valt meer over te zeggen.

Vrijheid kun je pas echt waarderen als je onvrij bent geweest. De koning wees erop, dat het zeventig jaar geleden is, dat we bevrijd werden. Ik heb daarover al eens eerder geblogd. Na twee nachten in de frontlinie Oostelijk van Apeldoorn in de kelder van het Hoofd der School waren er twee zwaar gewonden. We dachten, dat er een Duitse soldaat buiten over het grint liep. Twee vrouwen gingen naar de voordeur en vroegen in het Duits om hulp. Toen zei die militair: “I am a Canadian”. Toen wisten we, dat we bevrijd waren. Maar bevrijd van wat? Het zou zomaar die militair kunnen zijn geweest waarmee de koning in Canada heeft gesproken en anders in ieder geval een collega van hem.

Maar wat betekende die bevrijding? Waarvan werden we bevrijd? Het oorlogsgeweld zou voorbij zijn. Niet meer de angst voor Britse Spitfires, die het op Duitse transporten hadden gemunt. Niet meer bang zijn voor de overvliegende V2’s, die voortijdig zouden neerstorten. Niet meer de honger en de kou van de winter van 1944 – 1945. Weg de vrees, dat je vader onderweg zou worden gevangen genomen en als dwangarbeider naar Duitsland zou worden gevoerd. Niet meer de angst voor verraders, die gehoord hadden, dat je kritiek had op de Duitsers of die wisten van de onderduikers in je huis. Als ik soms lees over het gemak waarmee mensen roepen, dat we onze mariniers er maar op af moeten sturen, dan vraag ik mij af of jongere mensen nog wel beseffen wat oorlog is. Het is veel meer dan onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting. Soms kreeg ik achter het IJzeren Gordijn dat benauwde gevoel weer, zelfs als we veilig aan deze zijde van die scheidingslijn stonden om foto’s te maken. Het stemt tot ongelooflijke dankbaarheid, dat we al zeventig jaar in vrijheid kunnen leven, dat er geen oorlog meer is en dat we kunnen denken en zeggen en schrijven wat we willen en daarbij niet bang hoeven te zijn voor de verraders onder ons. Voor die vrijheid moeten we pal staan. Die vrijheid moet gelden voor iedereen in ons land of hij er altijd gewoond heeft of pas later hier is gekomen. Al die nieuwe mensen van afgelopen jaar kunnen hier leren wat echte vrijheid is.

Die vrijheid voor iedereen vraagt om bescherming van die vrijheid. Er zijn mensen, die niet begrijpen, dat elke vrijheid ook zijn beperkingen kent. Jouw gedrag mag niet leiden tot overlast voor anderen. Deze viering van Oud en Nieuw heeft weer laten zien, dat de vrijheid wordt misbruikt om voor miljoenen te vernielen. Niet alles wat je leuk vindt, moet je ook zo maar doen. Met 200 KM per uur over de A2 scheuren en zo een dode en meerdere zwaar gewonden veroorzaken. Zelfs op Tweede Kerstdag kwam ik mijn dorpsgenoot tegen, die elke dag weer zwerfvuil oppakt. Later zat zijn boodschappentas echt boordevol met vuil, dat mensen onnadenkend hebben weggegooid. Leren we nog van onze ouders dat we in een vrij land rekening moeten houden met elkaar. Leren we nog, dat pesten op school of op het werk of in een verzorgingshuis voor anderen tirannie betekent, die ons hart doorwondt? Hoe staat het eigenlijk met de vrijheid?

 Wat betekent het woord Vrijheid in de naam van de politieke partij VVD? Wat verstaat de VVD onder liberalisme? Op ethisch gebied wil de VVD zo weinig mogelijk beperking van de vrijheid, maar op dit terrein is de VVD bepaald niet de enige. D66 is ook zo’n voorvechter en GroenLinks wordt vaak ook een liberale partij genoemd, maar daar wordt tenminste nog serieus nagedacht over voorwaarden. Wat opvalt is, dat er steeds meer onverdraagzaamheid de kop op steekt tegenover medeburgers, die moeite hebben met abortus, euthanasie en homohuwelijk. Ook mensen uit “Staphorst” moeten de vrijheid hebben voor hun mening uit te komen ook al doen hun opvattingen jou pijn.

Bij de VVD gaat de drang naar vrijheid veel verder. Het valt mij op, dat het altijd de duurdere auto’s zijn, die de snelheidslimiet overtreden. Sommige mensen kennen geen innerlijke remmingen meer. Daarnaast zie je, dat zij zo weinig mogelijke beperkingen willen op sociaaleconomisch terrein. Zelf zo rijk mogelijk worden ook al betekent dat lage lonen voor je werknemers of massaontslag. Zo weinig mogelijk belasting betalen ook al betekent dat armoede voor uitkeringstrekkers en voor hun kinderen geen ontbijt voordat ze naar school gaan. Die vrijheid ten koste van anderen is een verschrikking.

Moet ik nog iets zeggen over het vrijheidsbesef van de PVV? Dat enge nationalisme en bekrompen groepsdenken herinnert mij aan de tijd van mijn jeugd, dat we naar vrijheid snakten. Als deze partij ooit de macht in Nederland zou verkrijgen kan ik maar beter stoppen met mijn blogs. De PVV besmeurt de vrijheid, die we in Nederland koesteren. De narigheid is, dat het gros van de aanhangers er geen besef van heeft.

Hoe komt het dat we in Nederland de grenzen van de vrijheid steeds vaker overschrijden? Eigenlijk moet iedereen op die vraag een eigen persoonlijk antwoord zien te vinden. Ontkerkelijking kan een oorzaak zijn. De christelijke kerken reiken ons een pakket aan waarden aan, waarbij de naastenliefde de kernwaarde is. Wat gij niet wilt, dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Maar heel veel mensen, die nooit kerklid zijn geweest onderschrijven dit ook. De kerken en andere zuilen kenden opvattingen, die altijd al weerstand opriepen. De secularisatie betekende het failliet van de zuilen en dus het vervallen van al die nare regeltjes. Nu weten we soms niet meer wat fatsoenlijk of moreel verantwoord gedrag inhoudt. Daarom citeer ik met instemming een Column van René Cuperus in de Volkskrant.

“Onze seculiere conditie vraagt om moreel onderhoud. Om de gierende angst- en onveiligheidsgevoelens van deze tijd te bestrijden, zullen we opnieuw gedeelde opvattingen moeten ontwikkelen over hoe goed (samen) te leven.” In: ”Hoe God verdween uit de Kerststal”. Alle Goeds voor 2016!

Jaargang 8, Nr. 391.

Beste Vader Bisschop Mgr. Eijk,

Eigenlijk zou ik u moeten aanspreken met Eminentie, maar deze aanhef drukt mijn verwachting uit naar uw functioneren als een vader van volwassen kinderen. Vandaar. Ik heb het interview in De Volkskrant van 24 december gelezen en herlezen. De eerste keer, dacht ik na lezing: “Hij begrijpt er ook niets van!”. Na intensieve herlezing dacht ik, het valt eigenlijk nog mee. Er zitten goede stukken in tot ik bij de laatste interview vraag en uw antwoord kwam. Kritische katholieken zijn katholieken, die niet meer echt geloven, vindt u. Nu ben ik zo’n kritische katholiek en met de inhoud van mijn geloof is niets mis. Ik onderschrijf nog helemaal het Credo, ik geloof. Zo wist ik weer waarom ik deze brief moest schrijven. Ik probeer al sinds uw benoeming op de aartsbisschoppelijke zetel iets van u te begrijpen. De nodige blogs getuigen hiervan. Ik ga het interview maar eens langs.

Het eerste dat mij opvalt is de verwijzing naar uw jeugd. De emancipatie van de Roomsen was toen al voltooid en van discriminatie op grond van je katholiek zijn was nauwelijks nog sprake. Ik ben maar 19 jaar ouder, maar ik kreeg van mijn opvoeding thuis en op de middelbare school nog een zekere ‘fighting spirit’ mee. We leerden achterstelling van katholieken niet te pikken. Maar tegelijk was mijn generatie tijdens de catecheselessen al behoorlijk kritisch al ging het om simpele zaken als het verbod op gemengd zwemmen. Voor de jonge lezertjes: jongens en meisjes mochten niet tegelijk het zwembad in. Tsja, er is heel wat veranderd. Zo onveranderlijk is de katholieke kerk nu ook weer niet. Kijk bijvoorbeeld eens naar de rol, die de vrouw vandaag in onze kerk speelt. Er zou nog veel meer kunnen. Geduld is een schone zaak. Maar de diakenwijding van vrouwen past in de traditie van de kerk, ook al is het vergeten en wordt het ontkend. Afschaffing van het verplichte celibaat voor priesters is niet in strijd met ons geloof, wel in strijd met kerkelijke regels, die eens zijn ingesteld en dus ook weer afgeschaft kunnen worden. Je moet niet alles tot dogma verklaren.

Beste Vader Bisschop, u geeft een uitstekende analyse van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen. Terecht wijst u er op dat er vaker perioden van crisis zijn geweest, waarna de Kerk weer opkrabbelde. Maar wat ik in uw antwoorden proef en vooral in uw leiding geven aan ons bisdom is een zeker fatalisme, waarmee u die ontwikkelingen, vooral de secularisatie tegemoet treedt. “Het overkomt ons.” Leg de mensen nu eens uit, dat het waardevol is, wanneer zij weloverwogen tot een eigen gewetensbeslissing komen. Maak ze vervolgens duidelijk, dat dit geen onbeperkte vrijheid kan inhouden. Jouw handelen kan immers bij anderen schade veroorzaken. Jouw vrijheid wordt begrensd door de vrijheid van anderen. Helemaal mee eens, zullen die kritische katholieken en heel veel geseculariseerde mensen zeggen. Niet iedereen. Laat dus ook zien welke maatschappelijke schade die onbeperkte vrijheid oplevert. Denk bijvoorbeeld met Paus Franciscus aan de maatschappelijke tweedeling, die alsmaar groeit. Wees daarbij niet bang voor de rijke geldschieters van de Kerk of voor een politieke partij als het CDA, waarmee u of uw collega’s regelmatig contact hebben. Die kritische katholieken hebben bijvoorbeeld als kritiek, dat de Nederlandse Kerk het evangelie meer serieus moet nemen. Daarom noemen zij zich kritisch. Ja maar, zult u zeggen, dat vind ik ook. Maar helaas, u straalt het niet uit. Hoe zou dat komen?

Soms denk ik, dat u beter niet eerst een artsenstudie had kunnen doen. U weet precies welke medicijn bij welke kwaal past, terwijl uw patiënt in de bijsluiter heeft gelezen, dat er nare bijwerkingen zijn, die bij hem of haar ook optreden. Een goede arts gaat dan het gesprek met de patiënt aan. Dat zou u als bisschop ook moeten doen, maar bij uw aantreden schafte u onmiddellijk de Diocesane Raad af en zo mist u bij voortduring de dialoog met uw medegelovigen. Dan moet de feedback via deze open brief komen. Daarbij roept u voortdurend ook weer in dit interview, dat u geen twijfel kent. U beseft kennelijk niet hoe griezelig dat bij de mensen overkomt.

Zo komen we bij een volgend punt. U straalt uit, dat u uw twijfelende medegelovigen niet serieus neemt. Als je twijfelt in geloofszaken kun je geen goede katholiek zijn. Spreek dat alstublieft zo snel mogelijk tegen. Twijfel is iets, dat bij de moderne mens past. Nadenken over je twijfels kan tot een enorme geloofsverdieping leiden. De pastorale zorg zou daar nog veel meer op gericht moeten zijn. Gebruik maken van de moderne Bijbeluitleg kan er voor zorgen, dat mensen veel beter gaan begrijpen wat de auteur met een bepaalde passage heeft bedoeld. Dat waarderen de mensen zeer en bovendien voelen ze zich dan serieus genomen. Soms zijn mensen er (nog) niet aan gewend. Dan moet je ze er wel op voorbereiden.

Wat zou het heilzaam voor u en voor hen zijn, wanneer u met een groepje kritische katholieken een gespreksgroepje zou kunnen vormen. Misschien zou u kunnen ontdekken hoe zij God ervaren en hoe zij willen werken aan het geluk van Zijn schepselen. Zalig Kerstfeest en Alle Goeds voor het Nieuwe Jaar.

Jaargang 8 Nr. 390.

KERSTGEDACHTE

Kerstmis is voor mij vanouds een feest, waarbij we de oorlog ver weg wensen. In 1944 was ik tien jaar en we aten dag in dag uit gaarkeukeneten, meestal groen water, dat voor erwtensoep doorging. Maar met Kerstmis probeerden we toch iets anders: aardappels, knolletjes en geen vlees. En we gingen door de koude winternacht naar een verenigingsgebouwtje Samuel, waar de katholieken onder de evacuees bijeen kwamen voor de Nachtmis. Elk jaar treft mij weer de tegenstelling tussen de Kerstmaaltijden van toen en nu. Toch was het toen in 1944 even vrede in ons hart.

Met Kerstmis gedenken we de geboorte van Jezus van Nazareth. Christenen geloven, dat hij de Zoon van God is, die mens geworden is om ons te verlossen van het kwaad in de wereld. We kunnen het goede doen, maar doen het niet altijd. In ieder geval was hij een Joodse leraar, die leerzame verhalen vertelde en ons het goede voorbeeld gaf: zieken genezen, armen helpen, doden tot leven wekken, boze geesten uitdrijven. Ook al twijfel je aan zijn God zijn, dan nog kan hij voor iedereen een inspirerende figuur zijn. Een van die verhalen speelt rond zijn geboorte. De keizer had een volkstelling verordonneerd en men moest zich laten inschrijven in de stad waarvan men stamde, Bethlehem. Het stadje zat boordevol en Maria en Jozef kwamen terecht in een grot, die door herders als schaapsstal werd gebruikt. Daar werd Jezus geboren. Ook vandaag zijn er weer mensen, voor wie geen ruimte is. Het verhaal leert ons, dat we voor daklozen en vluchtelingen zonder huis moeten zorgen voor onderdak. Ik vrees, dat de schreeuwers en stenengooiers in Geldermalsen dit Kerstverhaal nooit gehoord hebben. Toch heeft die Jezus van Nazareth, dat kind in Bethlehem ons geleerd wat naastenliefde is. Hij heeft ons zelfs geleerd, dat we onze vijanden moeten lief hebben. Het is niet gemakkelijk om zijn volgeling te zijn. Hij heeft ons geleerd niet naar het zwaard te grijpen om conflicten op te lossen. We noemen hem daarom vredesvorst. Kerstmis wordt ook het feest van het licht genoemd als een christelijk alternatief voor het heidense feest van de zonnewende. Ik wens, dat dit licht het verstand zal verlichten van allen die strijden om de macht, zodat ze vandaag beginnen met het geluk van mensen na te streven.

Jaargang 8, Nr. 389.