OORLOGSVLUCHTELINGEN OF KLIMAATVLUCHTELINGEN?

Eigenlijk moeten we eens terug gaan naar het begin van het Syrische conflict. Stedelijke burgerij kwam na de ontwikkelingen in Noord-Afrika in conflict met het autoritaire bewind van Assad en het welvarende deel van de Syrische bevolking rond de dictator. Dat zijn vooral Alevieten, Sjiieten en Christenen. Ten opzichte van de Soennieten vormen zij een minderheid. De democratie, die de betogers eisten zou met een Soennitische meerderheid naar de verwachting van het regime leiden tot een Soennitische dictatuur en daarom was de reactie van het bewind zo fel. Het conflict escaleerde en radicaliseerde op den duur ook, vooral toen IS ontstond met het streven naar een kalifaat. Miljoenen Syriërs ontvluchtten het strijdtoneel, gedeeltelijk binnen Syrië en daarnaast in de buurlanden. Nu is een klein deel daarvan naar Europa gevlucht.

Wat was de reden voor de protesten van de stedelijke burgerij? Ging het om democratie? Waren er religieuze redenen? Of waren het vooral de sociaaleconomische tegenstellingen, het gebrek aan werk en het ontbreken van een toekomstperspectief? Je kunt natuurlijk op Internet zoeken, maar ik heb gekeken naar de statistieken achterin de Grote Bosatlas. We zien een geboorteoverschot, dus een natuurlijke groei van 2% per jaar en we zien een sterke groei van de stedelijke bevolking van 3% per jaar in de periode 2005 – 2010. Er heerste al enkele jaren een droogte in die delen van Syrië waar voldoende neerslag valt voor akkerbouw. Daarvoor kun je in dezelfde atlas kaarten vinden van het bodemgebruik en van de neerslag. In de laatste 54^ste editie zijn dat de bladen146 en 147. Veel conflicten in het Midden-Oosten draaien in de kern om het water of beter het tekort aan water.

Door de droogte en door de enorme bevolkingsgroei trokken mensen naar de steden en vonden daar evenmin werk. Dat betekent, dat er voor al die vluchtelingen niet alleen een gebrek aan veiligheid is in hun land, maar ook een gebrek aan bestaansmogelijkheden. Nu kwamen in deze gebieden altijd al droogteperioden voor, maar nu kunnen de klimaatsveranderingen ook door de mens zijn veroorzaakt. In Japan vallen reusachtige hoeveelheden regen en elders heerst droogte en we blijven maar geloven in het gelijk van klimaatsceptici.

Daaraan moest ik denken toen ik een keurig mailtje van de VVD Tweede Kamerfractie kreeg met uitleg over hun houding tegenover het Urgenda vonnis. Het is zelfs op wereldniveau nogal bijzonder, dat een rechter uitspraak doet over een zaak, waarover volgens ons staatsrecht de regering en de volksvertegenwoordiging beslissen. Het zou weliswaar beter zijn wanneer de politiek erkent, dat de inspanningen onvoldoende zijn, maar wegens het principe is toetsing van het vonnis door een hogere rechter begrijpelijk. Het mailtje was vooral interessant om de motivatie van de houding van de VVD om zich maar beperkt in te willen spannen. Ik neem het letterlijk over uit hun mailtje.

“De VVD erkent dat er sprake is van een klimaatverandering en de gevolgen die dit met zich meebrengt. Daarom wordt op basis van het regeer- en energieakkoord flink geïnvesteerd (jaarlijks vele miljarden!) om sneller te komen tot meer duurzaam opgewekte energie. We moeten echter niet de maatschappelijke impact uit het oog verliezen. Een hogere CO2-reductie betekent politieke keuzes maken. De VVD wil niet naar een situatie waarin elektriciteit onbetaalbaar wordt. Of een situatie waarin we beperkt mogen autorijden en nog maar één keer per jaar mogen vliegen. Andere voorbeelden zijn het plaatsen van nog meer windmolens, het verbieden of ontmoedigen van vlees eten en het verplicht isoleren van uw eigen woonhuis. Stellen we strengere eisen in ons land aan bijvoorbeeld de zware industrie, dat kan dat leiden tot het verlies van banen en een verplaatsing van productie en uitstoot naar elders in de wereld. Zo verschuif je het probleem. (Onderstreping van mij) Het is gecompliceerd; dé oplossing van klimaatverandering bestaat niet. Een belangrijke sleutel tot vooruitgang ligt volgens de VVD binnen de samenleving zelf: bedrijven, wetenschap en individuen die samenwerken, moderniseren, werken aan innovatie en het verspreiden van kennis. De overheid neemt belemmeringen weg en stimuleert ondernemerschap en innovaties die ons verder helpen. Zo kan Nederland mondiaal gezien ook een aanzienlijke bijdrage leveren. Denk aan onze kennis van landbouw of waterbeheer. Het is zaak dat de rest van de wereld meedoet, iets waar we ons voor gaan inzetten tijdens de komende klimaattop in Parijs. Nederland of Europa alleen zal namelijk het verschil niet maken.”

Voor mij is duidelijk, dat de VVD best wel iets aan het klimaat wil doen als het maar niet te veel geld kost en het luxe leventje niet in gevaar komt en diezelfde houding bepaalt ook de houding tegenover vluchtelingen. Ik zal het niet meer meemaken, denk ik, maar als de zeespiegelstijging nu eens erg tegenvalt, niet zestig centimeter, maar zeshonderd centimeter en dat kan, dan worden miljoenen Randstadbewoners klimaatvluchteling. En die rechter had ons nog zo gewaarschuwd.

Jaargang 8, Nr. 375.

EEN INTERESSANT VAKANTIEGEBIED

In de tweede helft van augustus brachten wij onze vakantie door in de buurt van het plaatsje Zorgvlied: één straat en één dwarsstraat. Toch kun je Zorgvlied vinden op de kaart van Noord-Nederland vooraan in de Grote Bosatlas. Tot in de negentiende eeuw was dit grensgebied tussen Drenthe en Friesland ‘onland’, onbruikbare woeste grond: Moeras, heide en zandverstuivingen en vrijwel geheel onbewoond. In de negentiende eeuw begon men het gebied te ontginnen en zo ontstonden zogenaamde koloniën: Frederiksoord, Wilhelminaoord, Willemsoord en Boschoord, gesticht door de Maatschappij van Weldadigheid. Maar voor de ontwikkeling van de buurtschap Wateren was geen geld. Daar werd wel in 1823 het Landbouwinstituut gesticht, een landbouwschool met internaat, Door de ongunstige ligging hield de school het niet vol en het gebouw werd in 1859 verkocht.

In 1870 kochten de gebroeders Verwer het landgoed en zij gingen flink aan de slag. De heide werd ontgonnen en er werden boerderijen gebouwd. Als je het weet, kun je dat karakter van heideontginning nog steeds in het landschap herkennen. Die boerderijen werden aan vooral Rooms-katholieke boeren verpacht. Zo ontstond hier een katholieke gemeenschap en die kreeg uiteindelijk in 1924 een eigen kerk, die nog steeds als zodanig functioneert. Elke zondag is er om 9.00 uur een viering. In het bisdom Groningen-Leeuwarden worden kerken als het ook maar enigszins mogelijk is open gehouden. Dat ben ik door een leuk boekje over de geschiedenis van het dorp te weten gekomen. Het vroegere woonhuis van de familie Verwer is nu deel van een hotel-restaurant, waar het goed toeven is. Vroeger waren er in het dorp een postkantoor en de nodige winkeltjes, maar dat is allemaal verdwenen, zoals vrijwel overal in dergelijke kleine kernen. Naast de veehouderij is nu het toerisme de belangrijkste bestaansbron. Er zijn meerdere campings en een bungalowpark,

Het hele gebied is goed ingericht voor het toerisme. Overal zijn paaltjeswandelingen en er zijn veel fietspaden, waarbij veel betonnen fietspaden van uitstekende kwaliteit. Wat maakt het nu zo fijn om er te wandelen of te fietsen? Het is een heel afwisselend landschap met veel weiland, vaak omgeven door bomenrijen of struikenwallen, bossen, heidevelden, helaas soms geheel vergrast, zoals het Doldersumse Veld, maar soms ook met prachtige struikheide en dopheide, die dit jaar heel mooi in bloei staan. Overal kom je ook grotere en kleinere vennen tegen. Ze zijn meestal natuurlijk. Van het Canadameer of Aekingermeer werd ons verteld, dat daar zand gegraven was. Daar kan goed gezwommen worden. Veel meertjes hebben hun oorsprong in de laatste ijstijd. De bodem was toen bevroren, maar daaronder was de temperatuur hoger. Zo kon zich door de toevoer van grondwater een ijslens vormen, die steeds dikker werd. In de zomer spoelde er grond van die bolle ijsmassa af en zo vormde zich rond het ijs een ring. Toen het ijs smolt ontstond daar een ven. Zulke vennetjes noemen we een pingo. Er kunnen ook laagtes zijn ontstaan door uitwaaien in een stuifzandgebied, die bij een stijging van de grondwaterspiegel met water gevuld werden. Wij maakten de een na laatste dag de wandeling rond het Aekinger Zand ofwel de kale duinen. De wandeling van 5,4 KM is door stukken mul zand en kleine hoogteverschillen behoorlijk zwaar, maar gelukkig zijn er veel bankjes om uit te rusten. Je ziet dan inderdaad het stuifzand en de stuifduinen, maar ook prachtige heide en bos op de achtergrond. Je komt een uitzichttoren tegen en je wandelt langs de Grenspoel, want de grens tussen de twee provincies loopt er langs. Het is goed te zien door de zwart-witte grenspalen.

We hebben ook enige kritische punten. In het dorp Zorgvlied en in ons bungalowpark was er voor onze mobieltjes een zeer slecht bereik, maar dan is er midden in de wildernis van de kale duinen opeens een uitstekend bereik op nog een 5 KM naar het Noordoosten. Een tweede kritiekpunt betreft de fietsknooppunten. Die zijn reuze handig want met de kaart kun je thuis een route uitstippelen met de afstand erbij. Maar overal zijn er dan zo’n honderd meter voor het knooppunt bordjes met “U nadert knooppunt 96” en daardoor mis je zo’n knooppunt niet gemakkelijk. Dat is ons nu een paar keer gebeurd, want de bordjes ontbreken hier.. Maar met de kaart erbij vind je gemakkelijk je route terug. Die kleine ergernisjes hebben onze vakantie niet bedorven. Dat Fries-Drentse Wold kunnen we iedereen van harte aanbevelen.

Jaargang 8, Nr 374.

SLIMME OPLOSSING VAN DE WINNAARS

De winnaars Lotte en Douwe hebben de kortste route gevonden met steeds intercitytrajecten en weinig overstaptijd. Maar op de dag, dat ik met mijn zoon als fotograaf reisde, had ik hun route niet kunnen kiezen. Op vrijdag, 31 augustus reden er geen treinen tussen Roosendaal en Dordrecht en moest je omreizen via Breda. Omdat we toch in Breda waren, konden we net zo goed de Intercity Direct via Rotterdam naar Schiphol en Amsterdam Centraal nemen. Vanaf Schiphol rijdt de intercity via Almere, Lelystad, Zwolle en Assen naar Groningen met eventueel een snelle overstap in Zwolle. Maar reizend met de Intercity Direct mis je de provincie Utrecht, maar wij waren daar gestart. Hun oplossing met Eindhoven Weert heb ik niet onderzocht, omdat ik de melding kreeg, dat daar aan het spoor gewerkt werd. Achteraf heb ik gekeken of ik veel korter onderweg was, wanneer ik in Houten Castellum zou starten en rechtstreeks naar Weert zou reizen. De trein stopt dan in Gelderland in Culemborg, Geldermalsen en Zaltbommel en dat vind ik wel zo eerlijk. De reis van Weert naar Rilland Bath is door lange overstaptijden zo tijdrovend, dat ik op hetzelfde tijdstip in Rilland Bath zou arriveren. Zorg wel, dat je achterin de trein zit, zodat je niet zo ver hoeft terug te lopen naar de overweg en het perron aan de andere kant. Wij haalden het maar net, want wij hadden diezelfde twee minuten vertraging doordat de trein pendelde tussen Oudenbosch en Vlissingen. Tsja, het geeft te denken.

In mijn vorige column kon ik niet al te open zijn, want de sluitingsdag, 2 augustus moest nog komen. Maar er valt nog wel meer te vertellen. Senioren vragen zich wel eens af waarvoor ze hun vrij reizen nu weer eens  gaan gebruiken. Al eens gedacht aan een reis langs alle twaalf provincies? Wij startten in Driebergen-Zeist, want wij hadden geen zin eerst naar het beste begin- of eindpunt te reizen, Buitenpost in Friesland of Rilland Bath in Zeeland. Een snelle route moet tussen deze twee stations gaan.

Ik heb vaak tussen Arnhem en Utrecht gereisd. Op het laatst wist ik precies waar een reiger zou kunnen staan om te vissen. In Utrecht start je op de rivierklei en de trein volgt tot dicht bij Driebergen de oeverwallen van de Kromme Rijn. Dat geeft een stevige ondergrond. Vanaf Driebergen krijg je eerst een gebied met grotendeels beboste stuifduinen en daarna gaat het spoor dwars door de Utrechtse Heuvelrug. Bedenk wel, dat die doorgraving rond 1845 met de schop en de kruiwagen is gebeurd. De plaatselijke politie was zelfs versterkt vanwege al dat vreemde werkvolk. Bij Maarn komen we in de Utrechtse-Gelderse Vallei. Het dekzandreliëf is vanuit de trein niet goed te zien. Voor Veenendaal-De Klomp rijden we weer door een doorgraving. Midden in de Vallei ligt nog een bult, een stuk stuwwal. Iets later ligt aan de spoorlijn nog een schans van de Grebbelinie. Er was een tijd lang een camping gevestigd. Na Ede komt de doorgraving van de stuwwal Wageningen-Ede-Harderwijk. En dan kom je in een vlak gebied, omgeven door stuwwallen, waar het ijs nooit is geweest. Als de trein op een dijk rijdt, kruis je het dal van de Renkumse Beek en daarna dat van de Heelsumse Beek. We zijn in het gebied, waar in september 1944 Britse paratroopers geland zijn. Bij station Oosterbeek zitten we al in de doorgraving van de stuwwal van de Zuidelijke Veluwezoom. Dat blijft zo tot Arnhem, maar we kruisen nog een leuk dalletje van een beekje, dat in landgoed Mariëndaal ontspringt. Beleef de reis Utrecht-Arnhem eens op deze manier!

De Hoge Snelheidslijn tussen Breda en Amsterdam is eveneens bijzonder en heel anders dan de TGV-lijnen in Frankrijk. Het eerste bijzondere punt is de indrukwekkende brug over het Hollands Diep met uitzicht op de rivier uiteraard en op de andere bruggen, maar links zag je ook het terrein met veel chemische industrie bij Moerdijk. Al vlug komt dan de eerste tunnel onder de Dordtse Kil door en dan rijden we een tijd door het agrarisch gebied van de Hoekse Waard. De volgende tunnel gaat onder de Oude Maas door en we komen op IJsselmonde. De HSL loopt nu samen met het gewone spoor onder de Nieuwe Maas door en dan zijn we vlug bij Rotterdam Centraal. Bij Schiebroek is er opnieuw een tunnel. Bij Berkel-Rodenrijs en Zoetermeer zitten we weer bovengronds. We doorkruisen een enorm kassengebied, uitbreiding van het Westland in dit vroegere deel van het Groene Hart. Dan komt de lange tunnel onder het Groene Hart door en bij Schiphol is er opnieuw een tunnel. Er wordt vaak erg sceptisch over onze HSL gesproken. Er zouden nu al verzakkingen zijn, maar het zou eerder merkwaardig zijn, wanneer in dit veengebied geen verzakkingen zouden optreden. Ik was behoorlijk onder de indruk van onze HSL,

Onze route liep als volgt: Driebergen-Zeist – Nijmegen – Mook-Molenhoek – Nijmegen – Rilland-Bath – Breda – Rotterdam – Schiphol – Almere – Zwolle – Assen – Groningen – Buitenpost. Misschien ga ik nog eens zo’n stuk van de route beschrijven. Als u ons gaat navolgen; veel reisplezier!

Jaargang 8, Nr. 373.

Naderen we het kantelpunt in het denken over milieu?

Er zijn tekenen, dat we op wereldniveau naar een fase toegaan, waarbij voor alle landen dwingende afspraken over het milieu tot stand gaan komen. Voor mij is wezenlijk, dat een paus, de huidige paus Franciscus een rondzendbrief over het milieu heeft uitgebracht. De encycliek “Laudate si“ begint met de eerste regel van het Zonnelied, waarin Franciscus van Assisi de schoonheid van Gods Schepping bezingt. Daarom gaat het in Laudate si, om het behoud van Gods schepping. Heel opvallend is, dat Franciscus voortdurend het lot van de allerarmsten erbij betrekt. Die lijden het meest onder de gevolgen van de milieuvernietiging en kunnen zich er het moeilijkst aan onttrekken. Dan is er ook de verscherping van het Amerikaanse milieubeleid onder president Obama. In China breekt het besef door, dat vooral de luchtverontreiniging ondraaglijk is geworden en dat men af moet van bijvoorbeeld de vele kolencentrales. Peking moet weer leefbaar worden. Dit alles biedt hoop voor de wereldmilieuconferentie in het najaar in Parijs. Alle milieuactivisten zijn er al maanden mee bezig. Overal in de wereld zullen weer milieumarsen worden gehouden, ook in Nederland. Want al die beslissers moeten wel de druk van de publieke opinie blijven voelen. De kolenlobbyisten zullen immers niet stil zitten. Die druk voelen politici evenzeer.

De 41 miljoen leden van de Avaaz gemeenschap over de gehele wereld worden ook aangesproken. Je kunt je opgeven om mee te helpen met het organiseren van de mars in ons eigen Nederland. Ik kan weinig meer dan deze blog schrijven. Zo’n mars gaat mijn conditie te boven. Daarom vraag ik al mijn jongere gezonde sitebezoekers om op de volgende link te klikken – http://avaaz.org/nl/save_the_date_share/ – en zo te gaan meewerken aan onze mars voor het milieu. Bedankt.

Jaargang 8, Nr. 372.

HOLLAND OP ZIJN MOOIST

Het is al weer even geleden, dat ik de tentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag bezocht. Dordrecht moet nog steeds volgen. De catalogus doorbladerend beleef ik de tentoonstelling opnieuw. De meeste schilderijen en tekeningen vind ik lieflijk. Zelfs als de armoede in beeld gebracht wordt, kun je van het beeld genieten. Het is aantrekkelijk. De schilders van de Haagse School waren sterk beïnvloed door de Romantiek. Die mooie plaatjes van een “natuurlijk” landschap geven een beeld van het leven in die tijd, van het boerenbestaan, het leven van de vissers en ook van de beginnende strandrecreatie. Er rijden al stoomtreinen door dat open landschap. Er is nog veel heide en stuifzand en er zijn moerassige graslanden bij het water. De 54^ste editie van de Grote Bosatlas geeft op blad 38 een beeld van het bodemgebruik in Nederland in het jaar 1900 en zoomt in op de omgeving van Oosterbeek, waar veel schilders van de Haagse School gewerkt hebben. In ons land was 14% met heide bedekt en 2% met stuifzand. Het was de tijd voordat de Heidemij de “woeste gronden” ging ontginnen. De tentoonstelling geeft dus een beeld van dat klassieke Nederlandse – en niet Hollandse – landschap, van het Romantische schoonheidsideaal. Juist die stukken landschap wil Natuurmonumenten voor het nageslacht behouden. Reservaten van wat wij een mooi landschap vinden. Daar zijn ook excursies naartoe.

Als ik hier in het Kromme Rijngebied fiets en over de Utrechtse Heuvelrug en in de Vallei en de Neder Betuwe vind ik van dat romantische landschap niet zo veel meer terug. We zien een aangeharkt landschap. Alles is keurig netjes en zakelijk. Ook de bossen, heidevelden en zandverstuivingen. Dat wil weer niet zeggen, dat het een lelijk landschap is geworden. Ook het moderne cultuurlandschap in Nederland is harmonieus. Ja zelfs vaak van een uitzonderlijke schoonheid. Om te genieten hoef je niet per se naar de reservaten van Natuurmonumenten.

Als je de kaart van 1900 vergelijkt met die van 2005 valt daarna de enorme groei op van het rood op de kaart: woongebieden en werkgebieden. Een zicht op Haarlem vanaf de duinen bij Overveen zal er nu heel anders uit zien. Alleen de aloude Bavo valt op enkele schilderijen op. Nu zijn er meer kerken en vooral meer hoge kantoorgebouwen en het bebouwde gebied is veel uitgestrekter. Die miljoenen inwoners, die er in de twintigste eeuw bij zijn gekomen moeten ergens wonen en werken. Die groei is vooral opgevangen in stedelijke gebieden en het verstedelijkte platteland. Het echte platteland telt veel minder inwoners dan vroeger en veel dorpen zijn leeggelopen. Veel schilderijen tonen kalveren, koeien en schapen, maar steeds in kleine aantallen in een rustiek landschap met waterplassen en boomgroepen. Ik denk, dat het Hollandse polderlandschap het minst van uiterlijk is veranderd. Alleen grazen er nu niet een stuk of tien koeien, maar vaak meer dan honderd. De landbouw is grootschaliger geworden en dat weerspiegelt zich in het landschap.

Neem de omgeving van Oosterbeek. Veel bos is daar gebleven bijvoorbeeld rond het dorp Doorwerth. Geen dennenplantages, maar eikenbos met als bodemtypebruine bosbodem. Rond Wolfheze zijn uitgestrekte heidevelden in akkerland veranderd en er zijn ook dennenbossen geplant. Het dal van de Wolfhezese Beek met de Wodanseiken, beschermd natuurgebied, zal niet zo veel veranderd zijn. Maar precies tussen dat prachtige dal en het vlakke agrarische heideontginningsgebied ligt de A50. De spoorlijn Arnhem Utrecht was er al in die tijd, maar Arnhem-Nijmegen met de spoorbrug over de Rijn kwam pas later. Het Drielse veer werd wel geschilderd, maar zo te zien op het schilderij was het maar een wrakke toestand. De stuw in de Rijn was er evenmin. Het gebied kennende zou een landschapsschilder nog steeds mooie plekjes kunnen vinden, maar of hij dan ook een romantisch beeld zou kunnen schilderen, dat betwijfel ik.

Jaargang 8, Nr. 371.

800 KM PER SPOOR ZONDER VERTRAGING

Volkskrantcolumniste Ionica Smeets had een leuk idee, een uitdaging voor haar lezers. Reis per spoor door Nederland langs alle provincies in zo weinig mogelijk tijd en maak op elk van de twaalf stations een foto van je zelf met het station. Dat heb ik gedaan samen met mijn zoon, die de foto’s maakte. Ik heb de tocht zo snel en zo comfortabel mogelijk gemaakt en over ons parcours deden we 8 uur en 59 minuten plus ruim drie uur voor de terugreis. We zijn twaalf en een half uur onderweg geweest. De hele reis verliep volgens schema. Af en toe was er maar 2 minuten overstaptijd. Complimenten voor de NS, Arriva en Veolia.

De twaalf Nederlandse provincies vormen een driehoek. De uitdaging is langs twee zijden van de driehoek te rijden en ook de provincies midden in de driehoek aan te doen. Daarbij moet je zo min mogelijk heen en weer rijden, dus niet te veel Oost-West én West-Oost. Je hebt veel directe Intercitylijnen zonder overstappen. Dat geeft minder tijdverlies. Het beste is ergens in het Noorden of in het Zuiden te beginnen. Daarbij moet je Limburg en Zeeland aandoen. Je moet dus dwars door Brabant. De lijn naar Vlissingen loopt daar dood. Je moet dus altijd terug op dezelfde lijn. Dat kost tijd, temeer omdat je van Roosendaal niet naar Dordrecht kunt doordat daar aan het spoor wordt gewerkt. Ook dat hebben we elegant opgelost.

Onze route startte in mijn eigen provincie en van daar reden we naar Limburg. Dat waren al drie provincies. Naar Zeeland zorgde voor weer twee provincies en van Brabant reisden we in twee trajecten naar het Noorden en daar volgde nog een stukje treinen en de reis zat er op. Er zijn nieuwe stations en spoorlijnen bij gekomen en andere spoorlijnen zijn er niet meer. Vroeger was er een spoorlijn van Amsterdam naar Keulen via Hilversum, Amersfoort, Rhenen, Kesteren, Nijmegen en Groesbeek. Die lijn zijn we ter hoogte van Veenendaal en zuidelijk van Nijmegen tegengekomen. Die oude lijn zou in kilometers flink korter zijn. Anderzijds profiteerden we van het nieuwste stuk spoor in Nederland.

Voor een geograaf is er onderweg veel te zien. Veel mensen kijken, maar weten niet wat ze zien. Eind jaren zeventig van de twintigste eeuw heb ik mee gewerkt aan het project “Aardrijkskunde vanuit de Trein”. Langs de lijn Utrecht – Arnhem konden de leerlingen bij elk station uitstappen en daar opdrachten uitvoeren. En onderweg konden ze het stuwwallenreliëf observeren. Dat zag ik nu ook weer. Dan zie je op de terugweg, dat het nieuwe station van Arnhem nu toch echt vordert. Het zal mij benieuwen of het ook een architectuurprijs gaat verdienen net als Rotterdam CS. In Noord-Brabant zag ik boomkwekerijen. Mooi, dacht ik, kleine bedrijven, maar intensiveren en zo toch een redelijk inkomen verwerven. Het traject van Bergen op Zoom naar Zeeland is heel boeiend. Je rijdt al vlug door het laaggelegen zeekleilandschap, maar links zie je de hoger gelegen Brabantse zandgronden. Helemaal in het Noorden was de lijn Leeuwarden Groningen voor mij een openbaring. Ik was er nog nooit geweest, maar elke keer in Leeuwarden og Groningen kreeg ik er wel zin in. Je komt er een moderne suikerfabriek tegen, veel uitgestrekte weidelandschappen met kronkelende geulen. Oude wadgeulen, meende ik. Bij Veenwouden en Zwaagwesteinde een uitloper van de Friese Wouden met een coulisselandschap: grasland, omzoomd door struikenwallen.

Ook al zal ik de prijs, een boek over wiskunde niet winnen – vrees ik – toch heb ik een dag volop genoten. Bedankt Ionica!

PS De inzending moet vóór 3 augustus binnen zijn.

Jaargang 8, Nr.370.

GAAN GOD’S WETTEN VOOR?

Het tijdschrift Opbouw is een uitgave van de Congregatie van het Heilig Sacrament. Meestal bevat het artikelen over het geloof, godsdienstige gebruiken en religieuze praktijken. Het nummer 3 van 2015 heeft als thema “Christen zijn in het politieke landschap”. Het eerste artikel, ‘Politieke verantwoordelijkheid dragen’ is zeer principieel. In politieke discussies worden de wetten van de staat nogal absoluut geldend genoemd. Toch staan internationale verdragen, Europese wetten en Mensenrechten boven de nationale wetten. In de discussie  voorafgaand aan het wetgevingsbesluit wordt er scherp op gelet of de wet niet strijdig is met Europees recht of andere internationale verdragen. Met name confessionele partijen kijken of het wetsvoorstel strijdig is met de ethische opvattingen binnen de kerken. Eigenlijk zouden ook niet-confessionele partijen dat kunnen doen. De Bijbel bevat veel aloude wijsheid, die nog steeds van waarde is. Ook onkerkelijke mensen kunnen er hun eigen overwegingen aan toetsen. Daarnaast zijn de Bijbel en bijvoorbeeld de Sociale Leer van de Rooms-katholieke Kerk zeer inspirerend als het erom gaat beslissingen te nemen, die goed zijn voor de burgers van een land. In het christendom is hulp geven aan de zwakken en hulpbehoevenden zeer belangrijk. Het gaat dus om twee zaken, inspiratie en ethische normen, opvattingen over goed en kwaad.

Al op de eerste bladzijde staat een citaat uit de ‘Catechismus van de Katholieke Kerk’, een vuistdik boek vol officiële opvattingen van de Kerk. Heel wat seculiere mensen zullen het citaat met enige verontwaardiging lezen. Het luidt: “De burger is in geweten verplicht om de voorschriften van de burgerlijke overheid niet te volgen, wanneer deze zouden ingaan tegen de eisen van de zedelijke orde, tegen de fundamentele rechten van de menselijke persoon of tegen de leer van het evangelie.” De rassenwetten in Nazi-Duitsland vormen een duidelijk voorbeeld. Recent was hier een plan om hulp aan illegalen in Nederland strafbaar te stellen. Een dergelijke wet zou naar mijn mening ook duidelijk strijdig zijn met de fundamentele rechten van de menselijke persoon. Ik zou aan zo’n wet ook niet gehoorzamen. Een ander voorbeeld. Ik ben geen straaljagerpiloot en zal het ook nooit (meer) worden. Als ik het wel was en ik zou de opdrachtl krijgen een kernbom af te werpen, dan zou ik weigeren, zelfs op straffe van de kogel. Toch is het officiële beleid van Nederland om bij een gewapend conflict zo nodig als eerste gebruik te maken van kernwapens. Het is strijdig met het internationaal oorlogsrecht, omdat een kernwapen massaal burgerslachtoffers zal veroorzaken. Ik zal dus nooit op een partij stemmen, die dit kernwapenbeleid steunt. Toch doen zeer veel christenen dat, misschien uit onwetendheid of omdat ze de domme praatjes van politici geloven. Er zijn dus wel degelijk voorbeelden in het Nederland van nu, waarop het citaat van toepassing is.

Moeilijker is de vraag of je als christen je ethische opvattingen aan anderen mag opleggen. Abortus provocatus, euthanasie en homohuwelijk zijn in Nederland toegestaan, maar niemand wordt er toe gedwongen. Christelijke politici en anderen hebben er wel voor gezorgd, dat er duidelijke voorwaarden zijn gesteld om mistoestanden te voorkomen. Ik ken eigenlijk maar twee voorbeelden, waar de staat wel dwang uitoefent. Bij gewetensbezwaren kwam je niet zo maar onder de militaire dienstplicht uit en bovendien kreeg je bij erkenning van de gewetensbezwaren vervangende dienstplicht. Militairen, die zich aan uitzending naar het toenmalige Nederlands-Indië onttrokken zijn de gevangenis in gegaan. Een tweede voorbeeld zijn de weigerambtenaren. Zij worden voor de keus gesteld: ontslag of tegen hun geweten in als ambtenaar van de burgerlijke stand meewerken aan een homohuwelijk. Zoals communisten vroeger niet bij de PTT mochten werken, zo mogen sommige strenge protestanten nu niet meer als ambtenaar van de burgerlijke stand werken. Ik vind dit een penibele zaak. Iedereen is gelijk voor de wet.

Kerken krijgen vaak het verwijt overal tégen te zijn. Inderdaad komen kerken vaak met bezwaren. Maar kerken zijn vooral vóór een bepaalde levenshouding. Zoals Jezus willen ze de zieken genezen, de armen helpen, de eenzamen troost bieden en de onwetenden kennis bijbrengen. Onze sociale wetgeving is vooral door christelijke partijen tot stand gebracht en wordt nu door liberale partijen als D66 en de VVD weer afgebroken. Veel ziekenhuizen werden door katholieke nonnen of protestante diaconessen gesticht het onderwijs is vanouds verzuild. Alleen daar waar burgers verzuimden scholen te stichten greep de overheid in en stichtte openbare scholen. Nog steeds doen kerkelijke mensen veel sociaal werk. Ik merk nog niet zo veel van anderen, die ervoor zorgen, dat die initiatieven niet voor de samenleving verloren gaan.

Mijn eigen politieke keuze voor GroenLinks is vooral geïnspireerd door mijn religieuze overtuiging. Ik wil een rechtvaardige samenleving, ook in de Derde Wereld, ik wil vrede tussen de volken en ik wil bescherming van de natuur en een schoon milieu. In mijn ogen heeft GroenLinks hiervoor de beste ideeën.

Jaargang 8, Nr.369.

EIJK STAAT VOOR LASTIGE BESLISSING

Afgelopen woensdag, bevatte de Volkskrant een pagina groot interview met de transgender vrouw Rhianna Gralike uit Oost-Flevoland, die dreigt ontslagen te worden als penningmeester van het bestuur van de Norbertusparochie. Rhianna ging jarenlang als Richard door het leven, was en is gehuwd met Mariëtte en samen hebben ze drie zonen. Toen zij benaderd werd om penningmeester te worden, is zij zeer open geweest over haar levensgeschiedenis. De plaatselijke pastor en de parochiepastoor zagen geen bezwaar. Als je gewoon nuchter nadenkt, ligt dat ook voor de hand. Maar toen ontdekte men in de laatste encycliek van paus Franciscus een passage, waarin de transitie van man tot vrouw en omgekeerd wordt afgewezen. Toen kreeg pastoor Boogers het moeilijk en zijn baas vicaris Cornelissen ook. Die rapporteerde weer bij de aartsbisschop en plots was er een kwestie. Pastoor Boogers vroeg Rhianna in een brief zelf ontslag te nemen.

In die fase stuurde ik pastoor Boogers een mail: “Zeereerwaarde Heer,

Verdrietig heb ik het bericht op rkk.nl gelezen, waarin uw rol beschreven staat bij het verzoek aan een vrouw, die vroeger in het lichaam van een man door het leven ging. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd ik door een man benaderd, die zich als Rooms-katholiek afvroeg of hij, zich vrouw voelend  lichamelijk van geslacht mocht veranderen. Ik was bij hem bekend doordat ik redacteur was van ons toenmalig parochieblad. Bovendien was zijn schoonzoon een oud-leerling van mij. Ik heb toen overlegd met onze pastoor en die heeft haar begeleid in de transformatie naar het ook lichamelijk vrouw zijn. Zij toonde zich die laatste jaren van haar leven zeer gelukkig. Dat gold ook voor zijn vrouw en zijn kinderen. Want eindelijk was zij die zij voelde die zij was.

Zo maakt de natuur wel vaker foutjes en als het mogelijk is worden open ruggetjes of hazenlippen hersteld en worden Siamese tweelingen van elkaar gescheiden. Paus Franciscus zal toch niet bedoelen, dat mensen hun lichaam maar hun hele leven moeten aanvaarden? Waarom dan wel deze fouten van de natuur?

Indien u uw handelwijze doorzet en inderdaad een ontslagbrief verstuurt treft u iemand in het diepste van haar wezen. Het is geestelijke mishandeling, een liefdeloze daad.

Het maakt mij verdrietig, dat de Rooms-katholieke Kerk al die variaties in de menselijke natuur niet aanvaardt en al die mensen met verschillende geaardheid allemaal even liefdevol benadert en met hun andere gedrag liefdevol accepteert. Het getuigt van zo weinig wezenlijk inzicht, dat er verschillen bestaan, ook door onze Schepper gewild. Hoe lang gaan we nog tegen die wil van God in?

Ik wens u veel sterkte toe bij het nemen van uw gewetensbeslissing.

Met vriendelijke groet,”

Na het versturen van deze mail, (waarop ik geen antwoord kreeg,) heeft Rhianna een uitnodiging voor een gesprek van kardinaal Eijk ontvangen. In de verwachting, dat het een pastoraal gesprek zou worden kwam zij op de Mailiebaan, maar al snel bleek het om een hoorzitting te gaan. De zaak werd helemaal niet met pastorale zorg benaderd, maar strikt juridisch. Het werd een verhoor met soms zeer impertinente persoonlijke vragen over zijn/haar seksleven in het verleden. Eijk gaat nu nadenken en komt binnenkort met zijn beslissing.

De strikt afwijzende standpunten van Paus Franciscus over zaken als homohuwelijk en transgenders zijn intussen wel bekend. Zo progressief als hij is op politiek, sociaaleconomisch en ecologisch terrein zo achtergebleven en misschien wel typisch Latijns-Amerikaans is hij op seksueel gebied. Nu is een uitspraak in een encycliek niet verplichtend voor katholieken, maar wel een om serieus te nemen en mee te nemen in de eigen gewetensbeslissing. Dat geldt dus ook voor kardinaal Eijk. Hij is specialist op het gebied van medische ethiek en in eerste instantie als medicus opgeleid. Beroepshalve moet hij goed op de hoogte zijn van de medische en psychologische kanten van de zaak. Hij moet begrijpen, dat het voorkomt, dat een mens in het lichaam van een man zich vrouw voelt. Als mens is zij vrouw, maar zij heeft het lichaam van een man.

Wat maakt een mens tot vrouw of tot man? Soms maken we van die mannen mee bij wie het lichaam een grote rol speelt. Ze scheppen op over de lengte van hun penis en over het vermogen om een vrouw in het liefdesspel te bevredigen. Omgekeerd zijn er mannen, die worstelen met hun geringe vermogens in die richting. Velen met mij zullen het maar primitieve opvattingen vinden. Voer voor seksuologen. Zeker van kerkmensen zou men mogen verwachten, dat veel meer waarde gehecht wordt aan geestelijke eigenschappen, die iemand tot een waardevol mens maken, een man of vrouw naar ons hart. Vechten voor recht, trouw aan mensen en verbanden om je heen, opofferingsgezindheid maken voor mij iemand tot een echte man. Zorgzaamheid, invoelingsvermogen en verdraagzaamheid lijken mij vooral bij een vrouw passen. Maar hierover zal iedereen wel weer anders denken. Echte liefde van een vrouw voor een man en omgekeerd houdt op den duur geen stand vanwege louter lichamelijke eigenschappen.

Het zijn misschien allemaal vanzelfsprekende dingen en dan is het ook niet verbazingwekkend, dat de overgrote meerderheid van de parochianen in Oostelijk Flevoland geen enkele moeite heeft met de transitie van Richard naar Rhianna. Van hen mag hij heel zeker penningmeester blijven. Sterkte Eminentie!

Jaargang 8, Nr. 368.

WAAROM ZO NAARSTIG OP ZOEK NAAR NALATENSCHAPPEN?

Tijdens een economische crisis wordt er minder aan goede doelen gegeven. Het effect ijlt nog twee jaar na als de crisis voorbij is. Dat berichtte de Volkskrant (p. 2 en 24-25) gisteren, 10 juli 2015. De inkomsten over 2014 werden vergeleken met die van 2013. Er waren sterke stijgingen en dalingen. Die hangen samen met de wisselende inkomsten uit nalatenschappen. Ik merk, dat allerlei goede doelen hun donateurs uitnodigen om de organisatie op te nemen in je testament. Uiteraard wil iedere organisatie de inkomsten vergroten en zo met nog meer succes de eigen doelstellingen te verwerkelijken. Meer inkomsten betekent tevens meer mogelijkheden om aan fondsenwerving te doen. Dat heet het Mattheus-effect. Wie goed doet, goed ontmoet. Succesvolle organisaties gaan het zo steeds beter doen. Alleen rellen of incidenten kunnen de opbrengsten verlagen.

Maar waarom die nadruk op het verkrijgen van nalatenschappen? Ik vermoed, dat het vooral welgestelde alleenstaanden zonder kinderen zijn, die bereid zijn hun vermogen aan een goed doel na te laten. Die zijn er tegenwoordig veel meer dan vroeger. Het is een gevolg van de vergrijzing, van de toegenomen welvaart en van de individualisering. Het geringere aantal jongeren kan leiden tot lagere inkomsten. Het zou ook kunnen, dat jongeren het geven verleerd zijn of nooit geleerd hebben. Daar lees ik niets over. Ik merk het ook niet bij het collecteren. Jonge ouders laten hun kinderen het geld in de collectebus doen en voeden ze zo op in goedgeefsheid. Er is een groeiende groep met een egoïstische mentaliteit, vooral onder jongere generaties. Ik weet niet of dat invloed heeft op hun geefgedrag. Zouden PVV-aanhangers minder geven aan ontwikkelingsorganisaties? Zouden VVD-stemmers slechte gevers zijn? Ik heb vaker verhalen van ervaren collectanten gehoord over de lage opbrengsten in “Goudkust”-wijken. Maar wellicht geven de bewoners vooral door geld over te maken via de bank.

Zou de secularisatie en de ontkerkelijking invloed hebben? Kerkelijke mensen worden voortdurend aangespoord tot liefdadigheid, maar de goede doelen kennen hun vak en weten met hun gevoelige aansporingen veel mensen te bereiken. Het zou wel kunnen, dat er verschuivingen optreden. Kerkelijke organisaties als Kerk in Actie en Cordaid zien hun inkomsten langzaam dalen door het overlijden van hun trouwe donateurs, maar een “neutrale” organisatie als Oxfam/Novib vertoont een sterke stijging. De Zonnebloem kreeg in 2013 veel uit erfenissen en in 2014 juist niet. Vooral daardoor wisselen de jaarlijkse inkomsten toch sterk.

Bij al die goede doelen gaat het niet alleen om geld, maar ook om meewerkende vrijwilligers. Dat zijn op de eerste plaats natuurlijk de collectanten. Een organisatie als de Zonnebloem werkt vooral met vrijwilligers. Toen dat nog een duidelijk kerk gebonden club was, vond je onder de bekende kerkleden altijd wel weer nieuwe vrijwilligers, die als gastheer of gastvrouw optreden bij de koffieochtenden of die zieken en gehandicapten thuis bezoeken. Hoe vind je de jonge mensen als zij het niet meer nodig vinden hun kerk te bezoeken? In Bunnik ging zo de plaatselijke afdeling van de Zonnebloem over de kop. Niet leuk voor de ouderen en de zieken en gehandicapten. In veel gezinnen werken beide ouders en dan wordt vrijwilligerswerk moeilijker, zeker overdag. De economisering van ons leven heeft zo zijn nadelen.

Jaargang 8, Nr. 367,