John Ch.M. Jorna

Een jaar of zes geleden bespraken we in een groep de encycliek Laudate si van onze paus Franciscus. Voor mij was het de milieu-encycliek waar ik al jaren op gewacht had. Het bijzondere was, dat het milieu en de armoede met elkaar in verband worden gebracht. Als een bedrijf schoon wil produceren kost dat geld en dat gaat dus ten koste van de winst. Ook als een bedrijf een rechtvaardig loon wil betalen, gaat dat ten koste van de winst. Als die winst erg belangrijk wordt gevonden probeert men de kosten zo laag mogelijk te houden. Weinig of geen aandacht voor het milieu en lage lonen. De armoede door lage lonen en de milieuvervuiling  hebben dus de gemeenschappelijke oorzaak, het onbeperkt streven naar zo’n hoog mogelijke winst. Een heel vriendelijke mevrouw in ons gezelschap merkte toen op, dat er in Nederland geen armoede is. Een paar van ons keken elkaar geschrokken aan. We wisten wel beter.

Zo zijn er ook in onze linkse partijen van die keurige jonge mensen, die eigenlijk nooit met mensen, die in slechte huizen wonen en een te laag inkomen hebben in aanraking komen. Ze hebben geen oog voor de armoede en de slechte woonomstandigheden, het gebrek aan hygiëne en de slechte voeding en kleding. Eigenlijk kun je zeggen dat er vaak verborgen armoede is.

ATD Vierde Wereld is een beweging, die zich het lot van mensen in extreme armoede aantrekt. Ze hebben al jaren terug ontdekt, dat er vaak sprake is van erfelijke armoede. Families leven van generatie op generatie in armoede.  Ze missen het geld om naar een goede school te gaan of om bijles te nemen. Ze krijgen ook geen steun van hun ouders, want die zijn nooit naar een goede school gegaan. Zo komen ze nooit aan een goede baan en ze blijven in armoede leven.

De medewerkers van ATD Vierde Wereld weten deze mensen op te sporen. Ze steunen hen en helpen hen om zich te ontwikkelen, voor hun rechten op te komen en aan de armoede te ontsnappen. Ze bieden hen de mogelijkheid een vakantie door te brengen op ’t Zwervel een vakantieboerderij in de omgeving van Wijhe. Voor die mensen is een vakantie een geweldige belevenis. Dat hebben ze nog nooit meegemaakt.

In mei 2022 bestaat de beweging in Nederland vijftig jaar. In hun brief schrijven ze, dat toen ze in 1972 werden opgericht ze nooit hadden verwacht, dat vijftig jaar later de armoede in Nederland zou zijn toegenomen. Samen met hun cliënten komen ze bij de landelijke overheid op voor hen, die in Nederland in armoede leven. Het hoort bij hun werkwijze, mensen leren om zelf voor hun rechten op te komen. Maar die mensen in extreme armoede vormen slechts zo’n 3 tot 4 procent van de bevolking. Waarom zou je je daar voor inspannen? Ze hebben geen macht met zo weinigen, die gebrek hebben aan kennis en geld en invloed.

Als ik kijk naar mijn eigen woongemeente Bunnik met drie dorpen, Bunnik, Odijk en Werkhoven, dan is het percentage armen waarschijnlijk nog lager. Jarenlang waren VVD en CDA aan de macht en zij bouwden nauwelijks sociale huurwoningen. Voor armen zijn er in onze gemeente geen huizen. De armoede is vooral geconcentreerd in de steden, in ons geval Utrecht en Nieuwegein. Er zijn steden met veel meer armen en het Kromme Rijn gebied is  in zijn geheel betrekkelijk welvarend. Toch zijn er armen onder ons en als kerkelijke gemeente of geloofsgemeenschap en als politieke partij hebben wij de opdracht die mensen bij te staan en vooral te zorgen, dat hun kinderen naar een leven in redelijke welvaart opgroeien. Ik ben zo bang, dat partijen als VVD, D66 en CDA zich er niet van bewust zijn, dat er hier voor hen een taak ligt. Voor mijn partij P21 heb ik wat meer hoop. Voor de armen onder ons ligt bij P21 het duidelijkst enig perspectief. Goed onderwijs, voldoende sociale huurwoningen, steun voor sport en jeugdwerk, hulp voor mensen die ziek of invalide zijn of werkzoekend.

14^E Jaargang, Nr. 702.

HOE WERKT HET ?

Hoe verwarmt de zon de atmosfeer? De warmtestraling van de zon gaat dwars door de atmosfeer en verwarmt het aardoppervlak. Dat straalt dan warmte uit en die warmtestraling wordt door de dampkring geabsorbeerd. Bepaalde gassen in de dampkring nemen die warmte het beste op. Dat was altijd al kooldioxide. Het percentage daarvan is sinds het midden van de negentiende eeuw door de industrie en de stoommachine sterk toegenomen. Daardoor werd het klimaat warmer, maar na de Tweede Wereldoorlog ging dat nog veel sterker: meer industrie, meer verkeer, meer verwarming in huizen en gebouwen en meer landbouwmachines.

Dat warmere klimaat zorgt voor meer verdamping en zo meer regen. Het zijn steeds meer hevige regenbuien en daardoor komen er meer overstromingen. In het Ahrdal in de Duitse Eifel zorgde het water voor enorme verwoestingen afgelopen zomer en de schade is nog steeds niet volledig hersteld. De enorme hitte maakt het moeilijk leefbaar. Het kost veel energie om de woningen te koelen. De ijskap van Groenland smelt en ook de ijskap van Antarctica dreigt te smelten evenals talloze gletsjers in de gebergten in alle werelddelen. Dat smelten van het ijs zorgt voor een stijging van de zeespiegel. Lage eilanden en kustgebieden dreigen te overstromen. Houden we laag Nederland droog?

Dus is er alle reden om die opwarming tegen te gaan. Het beste is de oorzaak weg te nemen en de toename van de kooldioxide te verminderen.  Dat betekent minder koolstofhoudende brandstoffen gebruiken: steenkool, aardolie en aardgas. Hoe houd je dan in de winter de huizen warm? Hoe laat je de auto’s rijden, de vliegtuigen vliegen en de schepen varen? Hoe zorg je dat er elektriciteit wordt opgewekt, zodat de machines in de fabrieken kunnen blijven draaien? We moeten naar andere energiebronnen. Er is een energietransitie noodzakelijk.

Welke andere vormen van energie kennen we? Veel landen maken gebruik van kernenergie. Daar zitten risico’s aan. Diverse rampen hebben ons dat geleerd. Een groot probleem is het eeuwenlang veilige opbergen van kernafval. Dan maar liever de kracht van de wind en van stromend water gebruiken. Wind hebben we redelijk veel, maar sommige mensen hikken nogal tegen het geluid van windturbines en de aantasting van het landschap. Maar wat wil je? Je land onder het zeewater zien verdwijnen of tegen die hoge windmolens aankijken? Zonnepanelen zetten de zonnestraling om in elektriciteit. In de zomer is dat veel, maar in de wintermaanden meestal maar weinig. Met alleen zonneparken en zonnepanelen op de daken redden we het niet.

De zon zorgt er ook voor dat planten groeien. Zo wordt koolstof gebonden. Je kunt met hout je huis verwarmen al geeft dat wel schadelijke uitstoot en er komt weer koolstofdioxide in de lucht. Sommige planten leveren ons oliehoudende zaden, maar ons brandstof gebruik is zo enorm, dat je het met oliehoudende zaden nooit redt.

Behalve de kernsplitsing in de huidige kerncentrales hopen we, dat we de energie van kernfusie kunnen gaan gebruiken. Op sommige plekken zitten warme aardlagen zo ondiep, dat we die warmte kunnen gebruiken als een kleinen bijdrage aan onze energiebehoefte. IJsland echter weet een groot deel  van de energiebehoefte door aardwarmte te dekken. Eigenlijk moet elk land naar de eigen mogelijkheden kijken.

14^e Jaargang, Nr. 701.

Maandag, 7 februari 2022

IN NEDERLAND EN DUITSLAND

In Nederland zijn de katholieken in het nieuws gekomen door een onderzoek in opdracht van het dagblad Trouw. Daarbij kwam naar voren, dat actieve vrijwilligers in de geloofsgemeenschappen het veelal niet eens zijn met hun bisschoppen. In Duitsland is men op initiatief van de Duitse bisschoppen gestart met een onderling overleg van de bisschoppen, de priesters en andere functionarissen binnen de kerk en leden van katholieke organisaties onder de naam “De Synodale Weg”. In Rome hield men zijn hart vast, want het kerkelijk leergezag berust bij paus en bisschoppen van de wereldkerk en daar moet iedereen zich aan houden. De Duitsers hebben Rome gerust gesteld. Zij erkennen het leergezag van de wereldkerk. Maar de vernieuwing in de kerk moet niet altijd van bovenaf komen. De Duitsers willen inspirerend bezig zijn.

De Katholieke kerk in Nederland staat er niet best voor. Er is een enorm tekort aan priesters. Velen verlaten de kerk en zij, die in de kerk blijven denken over allerlei zaken geheel anders dan de bisschoppen. Hoe is dat zo gekomen? Ik heb dat allemaal meegemaakt en heb er zo mijn eigen gedachten over. In mijn jeugd was de katholieke kerk in Nederland een massakerk. Katholieken hadden veelal grote gezinnen. De kerk groeide snel.. Bij elke volkstelling was het percentage katholieken weer hoger. Je hele leven speelde zich af in dat katholieke verband. Je ging naar een katholieke kleuterschool bij de nonnen, een jongensschool bij de fraters of een meisjesschool bij zusters. De middelbare scholen waren ook katholiek soms bij paters, maar ook met lekenleraren. Je vorming als katholiek werd aan dat onderwijs overgelaten. De rol van de ouders was ondergeschikt. Er waren heel veel priesters. . Nederlandse priesters gingen in Frankrijk werken waar een tekort aan priesters was en het kleine Nederland leverde een geweldige bijdrage aan de missie in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Je hele leven speelde zich af in katholieke verband, binnen de katholieke zuil met een katholieke krant en een katholieke politieke partij en katholieke verkenners en katholieke gidsen voor de meisjes en een katholieke voetbalclub  en katholieke vakbonden. Bij voorkeur was men klant bij katholieke winkeliers. De bisschoppen wilden maar al te graag vasthouden aan die sterke verzuiling, alle zieltjes bij elkaar horen. Toch groeide er een zeker verlangen naar meer openheid. We stelden kritische vragen aan onze godsdienstleraren. We streefden naar vernieuwing van de liturgie. De grote doorbraak kwam door paus Johannes XXIII. Hij was al oud en werd beschouwd als een tussenpaus. Maar juist hij riep het Tweede Vaticaans Concilie bijeen om het door oorlog afgebroken Eerste Vaticaans Concilie af te maken. De verwachtingen waren hoog gespannen. Met name de afschaffing van het verplichte priestercelibaat stond hoog op de verlanglijst. Maar dat kwam er niet door. Veel priesters traden uit het ambt en het aantal priesterroepingen daalde enorm.. Allerlei vernieuwingen kwamen nauwelijks van de grond door tegenwerking van conservatieve curieprelaten. Katholieke echtparen verlangden naar  de mogelijkheid om met de pil of met andere middelen het aantal geboorten te regelen, maar het kwam er niet van. Zo ontstond het beeld van een conservatief instituut. . Mensen verlieten de kerk of negeerden al die verboden. Het werd nog erger toen er een Poolse paus kwam, Johannes Paulus II, die het ook nog eens lang volhield. Toen hij Nederland bezocht negeerden vrijwel alle katholieken zijn bezoek. Zo was er een rondrit door Den Bosch met lege straten. Homojongeren demonstreerden met nogal wat relletjes. Een vrouw hield een toespraak en drong aan op een grotere rol van de vrouw in de kerk. Johannes Paulus II was dat in Polen in het geheel niet gewend. . Hij benoemde zeer conservatieve priesters tot bisschop en maakte het zo voor de vrijheidslievende Nederlandse katholieken alleen maar erger. Er waren parochies waar men het enorme priestertekort aan zag komen. Leken moesten het werk overnemen, maar die moesten dan wel worden toegerust. Daar bleven de inkomsten op peil. Er waren voldoende vrijwilligers en een behoorlijk aantal kerkbezoekers. Maar al die kleine parochies werden samengevoegd tot één megaparochie met één kerk als hoofdkerk, het zogenaamde “Eucharitisch centrum”. Die kerk was vaak duur in onderhoud en als je dan een kerk sloot en de zaak verkocht, kon je met de opbrengst het onderhoud van het Eucharistische centrum bekostigen.  De volgzame schapen lieten het gebeuren. Waren ze in Rome in beroep gegaan, dan had het bisdom van Rome geen toestemming gekregen. Tsja en zo gaat de katholieke kerk in Nederland naar de verdommenis.

Hoe anders is het in Duitsland. Daar kent men het systeem van “Kirchensteuer”. Een deel van je belasting gaat naar de kerk, waar je lidmaat van bent. De Duitse bisdommen hebben dus forse inkomsten. Ze kunnen allerlei acties gemakkelijk financieren, hun priesters en andere personeelsleden bekostigen evenals het onderhoud van kerkgebouwen. Maar ook in Duitsland worden de gelovigen kritischer, vooral nu ook in Duitsland de schandalen rond kindermisbruik boven water komen. Hoe zet je de kerk weer op het goede pad? Hoe stel je de kritische organisaties tevreden met hun hoog opgeleide medewerkers, ook theologisch zeer bij de tijd? Maak gebruik van de vele hoog opgeleide katholieken en ga samen om de tafel zitten. De Synodale Weg was geboren. De kerk zou enkele jaren lang gaan overleggen, studeren, in werkgroepen bespreken. Daar komen bijzondere dingen uit. Tijdens een groot overleg in Frankfurt werden twee moties aangenomen. De leer over homoseksuologie en over geboortenregeling binnen een huwelijk zou door Rome eens grondig moeten worden herzien. Er zijn in Duitsland progressieve en conservatieve bisschoppen. Kardinaal Marx, Aartsbisschop van München-Freising is progressief en deed onlangs de uitspraak, dat het priestercelibaat maar beter kan worden afgeschaft. Zo wordt er in Duitsland zeer inspirerend met elkaar overlegd. Het zal mij niet verwonderen als er een uitspraak komt, dat vrouwen tot diaken moeten kunnen worden gewijd, zoals dat vroeger ook al gebeurde.

Er is alle reden voor ons hier in Nederland de gebeurtenissen in Duitsland goed te volgen. Ik gebruik het Katholiek Nieuws op de website van KRO-NCRV als een uitstekende bron. De Nederlandse pers zou er ook wat meer aandacht aan kunnen besteden. Dan komt er weer hoop voor de toekomst.

14^e Jaargang, Nr. 700.