John Ch.M. Jorna

EEN BIJDRAGE VANUIT DE AARDRIJKSKUNDE

De kernvragen van de aardrijkskunde zijn Wat? Waar? Waarom daar? Waar is vervuiling? Waardoor is daar vervuiling? Hoe kunnen we de vervuiling daar verminderen?

De aardrijkskunde bestudeert het aardrijk, dat deel van de aarde, waarvan de mensen gebruik maken. Hoe zo’n deel van het aardrijk er uitziet, wordt bepaald door de natuur, door het economisch stelsel, door het politiek stelsel en door het sociaal stelsel. Bij het sociaal stelsel komen ook de cultuur, de normen en waarden en de religies naar voren.

Bij een inventarisatie van de vervuiling is het doelmatig om uit te gaan van de natuurlijke onderdelen van het aardrijk: de atmosfeer, de lithosfeer en de hydrosfeer. Soms wordt ook de term biosfeer gebruikt, dat deel van de aarde, waar het leven voorkomt en in een deel waarvan wij mensen leven. We kunnen die drie sferen verder onderverdelen. De atmosfeer is de dunne luchtlaag, die de aarde omhult. De ozonlaag op ongeveer 50 KM houdt schadelijke zonnestraling tegen. In de stratosfeer wordt gevlogen en daar worden dus verbrandingsgassen uitgestoten, In de onderste lagen tot ruim 5000 meter leven wij. Daarbij is de 21% zuurstof belangrijk voor onze ademhaling. De hydrosfeer, het water omvat waterdamp, water en ijs in de atmosfeer, water in oceanen, meren, rivieren en het grondwater. Het grondwater is van belang voor de plantengroei en uit de diepere lagen winnen we drinkwater en soms koelwater en irrigatiewater. De lithosfeer of steenschaal is de aardkorst en dan vooral de bovenste laag, de bodem, de 1 tot 2 Meter dikke laag waarin leven voorkomt en planten wortelen. Diepere lagen van de aardkorst herbergen delfstoffen, zoals koolwaterstoffen en ertsen. Soms liggen delfstoffen aan de oppervlakte. Zand, klei, kalksteen, maar ook bruinkool of steenkool.

Het aantal vormen van vervuiling is enorm groot en elke vorm van vervuiling vraagt weer een eigen aanpak. Daarbij zien we een aantal algemene lijnen. Fundamenteel is de verandering van menselijk gedrag. Voorbeelden zijn afval beperken, afval scheiden, consumptie aanpassen. Zo kunnen we door vegetariër te worden de vleesproductie beperken en zo de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden. Daardoor is er dus minder lucht- en bodemverontreiniging/overbemesting. De afvalscheiding is belangrijk om een kringloopeconomie mogelijk te maken. We moeten naar een systeem zonder afval. Alles moet recyclebaar zijn. Zo wordt ook een eventuele uitputting van grondstoffen tegen gegaan. Zo’n kringloopeconomie kan leiden tot hogere productiekosten en dus tot concurrentienadelen. Dus zijn wettelijke maatregelen nodig, vaak op Europese schaal, maar zelfs mondiaal. Dat maakt het vaak tijdrovend, maar ook doelmatiger, want niet ieder land hoeft weer te zoeken naar eigen oplossingen.

Het betekent tegelijk tal van belangenconflicten. Zo wil het Europees Parlement een verbod op een onkruidbestrijdingsmiddel. De producent stuurt zijn lobbyisten naar Brussel, die daar zo te keer gaan, dat Monsanto de toegang tot de EU-burelen wordt verboden. Zo is er een strijd gaande om een insectenbestrijdingsmiddel te verbieden, zodat er geen massale bijensterfte meer optreedt.  Meerdere NGO’s en hun supporters onder het publiek oefenen daarbij druk uit. Een mooi voorbeeld van een mondiale afspraak is de vervanging van het drijfgas in spuitbussen, zodat de ozonlaag niet meer wordt aangetast. Door meer ultraviolette straling begon er meer huidkanker voor te komen.

Onze energievoorziening steunt grotendeels op steenkool, bruinkool, aardolie en aardgas. Bij verbranding ontstaat koolstofdioxide (CO₂). Dat is een broeikasgas. Vooral CO₂ zorgt ervoor, dat de atmosfeer als het glas van een broeikas de warmte uitstraling tegenhoudt. De atmosfeer houdt meer warmte vast en dat beginnen we steeds meer te merken. De gemiddelde temperatuur over de aarde als geheel stijgt. Die temperatuurstijging is niet gelijkmatig over het aardoppervlak verdeeld. In het Noordpoolgebied gaat het sneller. Door die ongelijkmatige opwarming verandert ook de luchtdrukverdeling en zo veranderen luchtstromen. De jaarlijkse regentijd blijft uit. Door de uitdroging komen meer bosbranden voor. Soms is brandstichting de oorzaak, maar door de droogte zijn de branden moeilijker te blussen. In Nederland komt tegenwoordig wijnbouw voor met mooie opbrengsten. Het ene gebied kent uitzonderlijke droogte, maar elders komt ontzettend veel neerslag voor en daardoor overstromingen. Plantensoorten verdwijnen, maar poolwaarts duiken ze op. Daardoor verschuiven ook de leefgebieden van dieren. Ons hele aardse ecosysteem verkeert in crisis. We willen er wel iets aan doen, maar machtige financiële belangengroepen liggen daarbij vaak dwars.

Het milieuprobleem is niet alleen een technisch en economisch en zo ook een politiek probleem, het is ook een ethisch probleem, een vraagstuk van goed en kwaad. Want als je in je omgeving of in een groter gebied of zelfs op wereldschaal schade veroorzaakt en zo anderen benadeelt, doe je die ander kwaad aan. Dat is heel lang niet of nauwelijks als zodanig herkend. In 2015 publiceerde Paus Franciscus zijn encycliek “Laudato si”. Het is een rondzendbrief aan de gehele kerk gericht en voor iedere goedwillende wereldburger van belang. Hij behandelt in deze encycliek de vernietiging van Gods Schepping of in burgerlijke taal de vernietiging van het wereldecosysteem. Daarbij ziet hij een verband tussen de aantasting van het milieu en de armoede in de wereld. Sterk vereenvoudigd: Beiden worden veroorzaakt door de hebzucht van de allerrijksten in de wereld. Zij zijn niet bereid om met minder winst genoegen te nemen om de kosten van schoon produceren en het geven van een rechtvaardig loon te betalen. Dat wordt zeer uitvoerig en zeer diepgaand in dit boekwerk behandeld. Ieder goed ontwikkeld mens zou deze encycliek moeten bestuderen. Maar de CDA-fractie moest door de achterban tot de orde worden geroepen voordat zij haar beleid naar behoren aanpaste en de leden eindelijk niet langer de klimaatsceptici uithingen.

Kun je dit zo behandelen in het Voortgezet Onderwijs? Niet behandelen is trouwens ook een keuze. Voor mijn gevoel geeft Franciscus hier een wetenschappelijk verantwoorde beschrijving van de werking van het technologisch en financieel-economische systeem in de wereld. Daarbij kun je de leerlingen of studenten uitnodigen om tot een eigen standpunt te komen. Van hen mag je vervolgens eisen, dat zij hun standpunt met goede argumenten kunnen verdedigen. Onderwijs is nooit neutraal. De meest venijnige vorm van indoctrinatie in het onderwijs is, dat een docent over de ethiek van het milieuprobleem zwijgt.

Jaargang 12, Nr. 590.

VERRASSING VOOR EEN GEBOREN ARNHEMMER

Elk seizoen schrijven wij ons in voor een reeks voorstellingen in Schouwburg Figi in Zeist. We zorgen voor de nodige afwisseling en zo waren we afgelopen dinsdag bij een voorstelling van Introdans. De groep is gespecialiseerd in moderne dans. Ik had eigenlijk geen idee, wat er op het programma stond. Ik vind het wel leuk me te laten verrassen.

Het begon met een introductie op film. Arnhemmer van Hooff van Burgers Dierenpark vertelde hoe hij op 17 september 1944 als negenjarige met de tram naar de H. Mis van 8 uur was geweest. Hij was bij ons onderaan langs gekomen. Ik herinner me niet meer of ik die zondag ook naar de kerk ben geweest, want rond half elf was het luchtalarm en schuilden we onder de tafel tegen een binnenmuur. Het ging toen vooral om de Willemskazerne in de binnenstad. Van Hooff vertelde verder over de evacuatie en over de plunderingen door de Duitsers. De Slag om Arnhem werd geen succes voor de Britten en ik zie nog steeds een grote groep Britse paratroopers als krijgsgevangenen en toch fier rechtop voorbij marcheren.

Na die introductie van het thema begon de dans op muziek van de Missa Brevis in Tempore Belli van Zoltán Kodály. We hoorden het Latijnse Kyrie en Gloria. Dat op zulke kerkelijke muziek gedanst werd en een vreselijke veldslag werd uitgebeeld was erg verrassend en voor mij ook ontroerend. Ik kende immers de slechte afloop. Ik was diep onder de indruk.

Na de pauze volgden drie moderne danscreaties, zoals we die van Introdans gewend zijn.  Keiharde drums, dans, die een enorme atletische kracht vergt en intense samenwerking tussen de dansers. Het eerste deel Outb –Arabisch voor draaien rond een as – werd door twee mannen en een vrouw gedanst. Mooi, maar voor mijn gevoel iets te lang. Het tweede onderdeel was voor acht danseressen op muziek van Henry Purcell. Wat rustiger en vooral eleganter.

Het derde onderdeel  “The Hunt” werd weer door alleen mannen gedanst. Het was wat minder abstract en je kon je ook beter voorstellen, dat er een jacht werd uitgebeeld. Mij spreekt dat wat meer aan. Ik had er geen spijt van voor deze voorstelling te hebben gekozen.  Introdans beweegt zich op mondiaal niveau. Ik vond het bijzonder prettig te zien, dat zij ook voorstellingen geven in Duitse steden vlak over de grens.

Jaargang 12, Nr. 589.

PIET WAS NOOIT EEN SLAAF

Zwarte Piet, de page van Sinterklaas is een fantasiefiguur uit het midden van de  negentiende eeuw. Hij benadrukt het exotisch karakter van de figuur Sinterklaas. Sinterklaas is afgeleid van de Heilige Bisschop van Myra in Turkije. Zijn gebeente rust in de Italiaanse stad Bari. Rond de H.Nicolaas bestaan tal van legenden, die steeds weer benadrukken, dat die H. Nicolaas een echte goedheiligman was. Hij deed vooral goed. Hij behoedde drie jonge vrouwen voor de prostitutie door hen een bruidsschat te verschaffen. Daarom wordt de H. Nicolaas vaak afgebeeld met drie gouden ballen. Hij stilde tijdens een zeereis de storm en redde het leven van de schepelingen. Hij wekte drie vermoorde jongetjes weer tot leven, die door een boosaardige herbergier in een vat waren ingezouten. De H. Nicolaas is de schutspatroon van Rusland en wordt daar intensief vereerd. Zo’n heilige als slavenhouder te bestempelen is nogal dwaas.

Waarom wordt van mij verwacht tegen Zwarte Piet te zijn. Een aantal zwarte landgenoten zien in de figuur Zwarte Piet een slaaf en worden zo elke keer weer aan de afschuwelijke slavernij herinnerd, waaronder hun voorouders gezucht hebben. Het is gezien het bovenstaande enorme onzin, Dat weten al die anti Zwarte Piet activisten ook best wel. Waarom ze dan toch blijven doordrammen is me een raadsel. Men legt mij uit, dat het zo ZIELIG is voor die mensen, dat ze toch elke keer weer aan de slavernij worden herinnerd. Daarom moet je maar lief voor ze zijn en tegen Zwarte Piet zijn.

Ik weiger mijn zwarte landgenoten als zielige figuren te zien. Dat zou pas echt racistisch zijn. Onze zwarte landgenoten mogen er trots op zijn, dat hun voorouders er in geslaagd zijn het juk van de slavernij af te schudden. Zij hebben zich zelf vrijgevochten. Dat is een geweldige prestatie. Ze kregen weliswaar steun van witte mensen, ook in de besturen, maar ze hebben hun vrijheid bevochten.

Er ligt een merkwaardige parallel met de Nederlandse geschiedenis. In de vroege Middeleeuwen onder het feodalisme bestond hier de lijfeigenschap  en de horigheid. Lijfeigenen waren geen slaven en konden niet verhandeld worden, maar ze werden als eigendom van hun adellijke meester beschouwd. Later in de Middeleeuwen ontstonden steden, die met hun ambachten tot grote welvaart kwamen. Ook kwamen er steeds meer vrije boeren. Met de hulp van de graaf of de hertog wisten de steden en plattelandsgemeenten zich aan de adellijke heerschappij te ontworstelen. Dat ging niet zo maar Graaf Floris V , der keerlen god, werd door de edelen vermoord. Uiteindelijk leidden, die Hoekse en Kabeljauwse twisten tot vrijheid voor boeren en burgers. Er was niet langer een feodale samenleving, maar er was sprake van zelfbestuur. Sindsdien kent Nederland een zekere mate van democratie in tegenstelling tot veel  andere Europese staten, waar de macht van de adel veel langer voortduurde. Wij in Nederland zijn daar trots op. We vinden ook nieuwe vormen van democratisch overleg en noemen dat dan het “poldermodel”, Andere landen leren van ons

Misschien moeten we dat poldermodel ook maar eens toepassen op die Zwarte Pieten discussie. Ga met elkaar praten. Hoe kun je die figuur Zwarte Piet gebruiken om racisme tegen zwarte mensen te bestrijden. Is Zwarte Piet wellicht wat karikaturaal? Zorg dan ook voor Witte Pieten, met wit geschminkte gezichten. Die vrolijk met elkaar dansjes uitvoeren en gein maken. De roetveegpiet is iets raars en al vinden kinderen in een sprookje alles normaal, het moet ook voor volwassenen aanvaardbaar zijn. De Sint moet ook niet meer spreken over zijn knechten maar over zijn pages en edelknapen. Een jonge Piet kan een prachtig verhaal vertellen over zijn vader, die ergens in Afrika koning is en uitleggen, hoe het daar aan het hof toegaat. Een witte page kan vertellen over het kasteel van zijn vader in Spanje. Deze vorm biedt eindeloze mogelijkheden voor verantwoorde creativiteit.

Jaargang 12, Nr. 588.

ZIJN DE VS NOG LEIDER VAN DE VRIJE WERELD?

Net als Libanon is Syrië een land met een grote verscheidenheid aan religies. Naast diverse vormen van de Islam vinden we er ook Christenen en vroeger ook Joden. Traditioneel leefden al die groepen redelijk vreedzaam samen. De Islamitische meerderheid zag in Christenen en Joden “Mensen van het Boek”. De Joodse Bijbel, de Christelijke Bijbel en de Islamitische Koran vertonen veel overeenkomsten. Het Joodse en het Christelijke en het Islamitische geloof worden samen wel aangeduid als de Abrahmitische religies. Alle drie erkennen ze Abraham als stamvader. Het dictatoriale regime van Bashar Assad zorgde ervoor, dat de verschillende minderheden niet overheerst en onderdrukt zouden worden door de Soennitische meerderheid. Daarom heeft het Assad-regime zich ook zo keihard verzet in de burgeroorlog en vooral toen onder de Soennieten IS de kop opstak. Onder een IS-regime zou aan het vreedzaam samenleven zeker een einde komen. Het was ook niet vreemd, dat juist Rusland Syrië ging steunen. De Russisch Orthodoxe Kerk vreesde het lot van de Syrische orthodoxe christenen. Natuurlijk speelden ook geopolitieke motieven een rol. Rusland vond in Syrië een militair steunpunt in het Midden Oosten en het Middellandse Zeegebied.

Turkije kent veel minder die traditonele verdraagzaamheid tegenover christenen. Waar Turken in Europa overal in Europa hun moskeeën kunnen bouwen is de bouw van een christelijke kerk in Turkije een grote uitzondering. De Orthodoxe christenen in Turkije hebben het soms moeilijk. Daarom zijn de christenen in Noord-Syrië massaal op de vlucht geslagen na de Turkse inval, vooral ook omdat juist christelijke wijken in de steden onder vuur werden genomen. Over het lot van die Syrische christenen hoor je de Nederlandse media nauwelijks. Och het zijn maar christenen. Wij, Nederlandse moderne heidenen voelen ons daar ver boven verheven. Christene vluchten nu massaal naar Koerdisch gebied in Irak.

Daarom is het zo onbegrijpelijk, dat de Amerikaanse president Trump de Turken in Noord-Syrië de vrije hand gaf. Nu maar hopen dat de conservatieve christenen in de VS massaal hun steun aan Trump opzeggen. Is het domheid van Trump? Heeft hij de verkeerde adviseurs? Is Trump vatbaar voor chantage? Af en toe vraag ik mij dat af als Trump weer eens een domme beslissing neemt, die niet in het belang is van de vrije wereld. Onder Trump zijn de VS bepaald niet meer de leider van de vrije wereld. Als de Amerikanen dat nu ook eens door zouden krijgen. De dood van Baghdadi, drie van zijn kinderen en twee van zijn vrouwen lijkt daarbij een afleidingsmanoeuvre. IS is ook met de dood van deze leider niet echt verslagen.

De Nederlandse IS vrouwen en hun kinderen kunnen maar beter naar Nederland worden gehaald.  Daar in het Midden Oosten groeien ze op tot de terroristen van de toekomst, waar we straks nog veel meer last van zullen krijgen. Hier kunnen de kinderen een fatsoenlijke opvoeding krijgen en hun moeders een heropvoeding.

Jaargang 12, Nr. 587.