John Ch.M. Jorna

STEUN ZOEKEN BIJ DE LEIDER OF ZELF AAN DE SLAG?

Eindelijk kon ik weer mee doen met onze gespreksgroep. Het werd een inspirerende avond. We gingen uit van het Bijbelverhaal over de tocht van de Israëlieten uit Egypte door de woestijn naar het Beloofde Land. De aandacht werd vooral gericht op de episode waar het volk mort tegen Mozes omdat er geen water is te vinden. Ze dreigen van dorst te sterven. Ze hebben kennelijk nog niets geleerd van alle moeilijke momenten, waar ze toch gered werden. Het ontbreekt hen nog aan godsvertrouwen. Maar de vraag was, waarom ze met hun klagen bij Mozes kwamen. We ontdekten, dat ze als slaven in Egypte moesten gehoorzamen aan hun meesters en geen eigen initiatief mochten nemen. Dus gingen ze ook nu niet zelf aan de slag. Dat lijkt erg op de Oost-Europese landen, die in de communistische tijd de orders van de partij moesten uitvoeren en vooral geen eigen initiatief mochten nemen. Na de val van het Communisme moesten ze leren om zelf zakelijke beslissingen te nemen. West-Europese zakenlieden en onderwijsmensen trokken naar die landen om mensen het zaken doen in een moderne economie te leren.

Ik herinner me, dat ik tijdens een bezoek aan Tsjechische vrienden door hen vol trots werd meegenomen naar een soort kelder, waar jongeren op eigen initiatief bezig waren de ruimte in te richten als hun jongerencentrum. Ik vroeg of dit een breuk in de geschiedenis was. De jongeren begrepen de vraag niet. Dat kan ook aan mijn Engels hebben gelegen. Mijn gastvrouw begreep het wel. Het zelf initiatief nemen was een afscheid van de tijd, waarin dat niet mocht en de communistische partij als enige de beslissingen kon nemen.

Voor ons in Nederland is dat al eeuwen heel gewoon, zoals ik dat vorige week weer eens uitlegde. In veel Oost-Europese landen was er pas na afloop van de Eerste Wereldoorlog sprake van enige democratie. Niet onder de Turken of Habsburgers of Hitler of de Communisten. Dat verklaart veel van de huidige ontwikkelingen.

Toch zijn er ook vandaag in Nederland veel mensen, die kritiekloos allerlei maatregelen en wetten aanvaarden. Gebrek aan kennis speelt daarbij een rol. Dat geven mensen ook grif toe. “Ik heb er geen verstand van. Mijn vader zei, dat ik maar op het CDA moest stemmen en dat doe ik dus al jaren.” Er zijn ook duizenden mensen, die functioneel analfabeet zijn. Ze lezen geen krant. Hoe het broeikaseffect werkt, weten ze niet en hoe het versterkt wordt door het verbranden van steenkool, bruinkool, aardolie of aardgas begrijpen ze evenmin. Gewetenloze politici maken daar ongegeneerd misbruik van. Ze worden wel boos, als slimmere mensen hun wangedrag aan de kaak stellen en zelfs wegeren aangenomen wetten te accepteren.

Dat speelt ook in de kwestie van de nikab en de boerka. Het dragen ervan is binnenkort verboden in het openbaar vervoer, bij overheidsinstellingen, zorginstellingen en het onderwijs. Burgemeester Femke Halsema wil de politie niet nog meer belasten door aan handhaving van dat verbod enige prioriteit te geven. Ik vind dat terecht. Het gebod heeft een godsdienstige achtergrond. De draagsters voelen zich in geweten verplicht de sluier te dragen. Halsema weigert gewetensdwang toe te passen. In Nederland bestaat ook de scheiding tussen Kerk en Staat. Die is weliswaar niet wettelijk vastgelegd, maar het is belangrijk je eraan te houden om de goede verhoudingen te bewaren. De Kerk zal de Staat niets voorschrijven al gebeurde dat in het historisch verleden wel degelijk. De Staat zal de Kerk niets voorschrijven. Door de gezichtssluiers te verbieden, doet de staat dat wel. De Staat behoort ook de Moskee niets voor te schrijven. Het gebod een sluier te dragen heeft zeer zeker ook een rationele achtergrond. Je hebt van die kerels, die ongegeneerd een vrouw met de ogen uitkleden, zoals dat heet. Niet alleen Islamitische vrouwen vinden dat onprettig. De Me-Too-beweging heeft aangetoond, dat er kerels met veel macht nog veel verder gaan. Kennelijk is het een eeuwenoud verhaal en heeft men in de Islam er deze oplossing voor gevonden. Halsema houdt zich aan die scheiding van Kerk en Staat en dat is een tweede reden, dat ze gelijk heeft.

In een tijd, dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking zegt niet meer in god te geloven, menen sommigen, dat het geweten niet meer telt en evenmin de scheiding van Kerk en Staat. Ze stellen zich soms uiterst agressief op. Ze zouden zich moeten realiseren, dat een kenmerk van echte democratie is, dat minderheden beschermd worden. Burgemeester Halsema kent haar verantwoordelijkheid.

Jaargang 11, Nr.541.

WIE WAS MARIA VAN GELRE?

Tien jaar heb ik les gegeven op een Lagere school in Gelderland, eerst in Spijk bij Lobith en daarna in Arnhem. Je zou mogen verwachten, dat er dan extra aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van je eigen provincie. Dat is louter toevaal als een leerkracht iets meer weet over de lokale geschiedenis. De tijd ontbreekt om je daar echt in te verdiepen. De methodes behandelen de vaderlandse geschiedenis en ze beperken zich tot enkele cruciale periodes, die tot een ingrijpende verandering hebben geleid. Zo zorgde de strijd tussen de Bronkhorsten en de Heeckerens, in Holland bekend als de Hoekse en Kabeljauwse twisten, voor het einde aan de macht van de adel. Voortaan had de Hertog van Gelre, die ook Graaf van Zutphen was en Hertog van Gulik het gezag en waren de steden zelfstandig. Het was het begin van ons democratisch stelsel in de Nederlanden. Dat onder Karel V alle Nederlandse gewesten verenigd werden onder zijn heerschappij werd ook behandeld en de opstand tegen zijn opvolger Filips II leidde tot onze helaas nogal onbekende onafhankelijkheidsverklaring, het Placcaet van Verlatinghe van 1581.

Dan bezoek je een tentoonstelling in museum het Valkhof in Nijmegen en je maakt kennis met de gemalin van Hertog Reinald IV van Gelre en Gulik en graaf van Zutphen,. Zij is een Franse edelvrouw via haar moeder , verwant aan de Franse koning. Maria d’Harcourt werd op14 februari 1380 geboren in La Soussaye, zuidelijk van Rouen. Zij werd in 1396 hofdame . van de Italiaanse Valentina Visconti, de vrouw van de broer van de koning. Aan het hof maakte zij kennis met kunstenaars,schrijvers en geleerden. Op 12 mei 1405 huwde zei Hertog Reinald IV en werd zij Hertogin Maira van Gelre. Helaas bleef het huwelijk kinderloos. Dat leidde tot onrust onder de steden van het hertogdom, die een opvolgingsstrijd vreesden. Namens haar zieke man onderhandelde Maria met de steden. Toen haar man stierf kwam er een opvolger en Maria was niet langer welkom in Gelre. Ze verbleef zoals eerder afgesproken vooral in Gulik. Daarom kwam ze vaak in Keulen, waar ze veel kostbaarheden kocht. De tentoonstelling draait vooral om het gebedenboek, dat zij in 1415 liet maken en na de dood van Reinald IV nog liet uitbreiden. Maria stierf rond de jaarwisseling 1428 – 1429 op een onbekende plaats. Ze werd dus net geen 49 jaar, normaal in die tijd met een veel lagere levensverwachting.

Het gebedenboek lag jarenlang in een doos in een kluis in Berlijn. Nu wordt het gerestaureerd en een aantal van die gerestaureerde pagina’s kunnen nu in het museum bekeken worden. Ze zijn met de hand beschreven, maar zien er uit alsof het gedrukt is. Voor een middeleeuws boek is het nogal sober uitgevoerd. Een aantal pagina’s toont afbeeldingen in kleur van heiligen. En een bladzijde laar de hertogin zelf zien in een voor die tijd modieus gewaad. Er zijn vergrootglazen beschikbaar, maar het was zo druk, dat ik blij was mijn eigen leesglas te hebben meegenomen. De rest van de uitgebreide tentoonstelling laat de geschiedenis van die tijd zien, de kunst, de religie en de cultuur. Zo krijg je een beeld van die tijd en dan vooral van de hogere stand, dat in de geschiedenisboekjes grotendeels ontbreekt. De steden met hun ambachtsgilden en de vaak rijke burgerij naast de armere arbeiders en de geestelijkheid ontbreekt in de tentoonstelling, maar dat is niet erg, omdat daarvan altijd al veel bekend was. In oude binnensteden is er nog veel van te zien.

Voor mij was de tentoonstelling een eyeopener. Over Hertogin Maria van Gelre was tot nu toen weinig bekend. Recent onderzoek heeft een duidelijk beeld opgeleverd. Geschiedenis behandelt vaak de vele oorlogen en andere conflicten. Sommigen noemen de Middeleeuwen vanwege de belangrijke rol van de godsdienst een achterlijke tijd. De tentoonstelling laat zien hoe rijk die tijd aan wetenschap, kunst en cultuur is geweest. Wil je er meer over weten raadpleeg dan Kunstschrift 2018/4.

Jaargang 11, Nr. 540.

DE SCHIJN VAN SOUVEREINITEIT

Het Verenigd Koninkrijk is verdeeld. Een kleine meerderheid wil uit de Europese Unie. Of dat nog steeds zo is, dat is maar de vraag. De Britse bevolking gaat steeds duidelijker zien, dat al die gewekte verwachtingen waarschijnlijk slechts ten dele zullen uitkomen. Ze vrezen de chaos van een Brexit zonder een overeenkomst met de EU. Theresa May vertelde bij een inbelprogramma op de radio, dat ze wegens haar suikerziekte dagelijks insuline gebruikt, die uit Denemarken komt. Er is grote vrees, dat bij een verlaten van de Eu zonder overeenkomst, de invoer van bijvoorbeeld medicijnen stokt. Het lijkt er nu op, dat steeds meer mensen gaan beseffen, dat de middenweg van een douane-unie met de EU toch beter is dan alle banden verbreken. Kennelijk was er bij velen geen enkel inzicht in de noodzaak van een lidmaatschap van de EU of anders een sterke band zoals Zwitserland en Noorwegen die hebben. Misschien komt dat doordat de Britten niet vanaf het begin lid zijn geweest van de Europese Gemeenschappen. Overigens zijn er massa’s Nederlanders, die evenmin de noodzaak van een EU begrijpen.

Er is al lang niet meer een kleine economie van stad en ommelanden en evenmin een nationale economie. De economieën van alle Europese landen zijn sterk met elkaar verknoopt en eigenlijk geldt dat ook op wereldniveau. We hebben een mondiale economie. Wandel eens door een supermarkt en bekijk de producten. Waar komen ze vandaan? Waar komt de koffie vandaan? Meestal is het een mengsel van koffies uit meerdere landen: Brazilië, Colombia, Midden-Amerika, Ivoorkust, Angola, Oeganda, Ethiopië en vele andere landen. Zo kun je ook producten noemen als thee, cacao, suiker, soja, palmolie, zonnebloemolie, wijn, dadels, sinaasappels en citroenen. Maar kijk ook eens waar onze landbouwproducten allemaal heen gaan: ons fruit, onze zuivelproducten, onze pootaardappelen, bloemen en zaden. Een autofabriek in Engeland krijgt zijn onderdelen dagelijks per vrachtauto uit alle windstreken. Bij een ‘no deal’ komt de productie bijna onmiddellijk stil te liggen. De EU met het wegvallen van onderlinge grenzen maakt dit mogelijk. Onze handel is enorm gegroeid en dan vooral de handel met andere EU-lidstaten. Het brengt ons welvaart. In Nederland is er dan ook veel steun voor het EU-lidmaatschap.

Maar als er dan sprake is van een mondiale economie, dan moeten er ook mondiale regels voor de onderlinge handel zijn. Daarvoor bestaat de Wereld Handels Organisatie. Toch bestaan er ook duidelijke economische blokken binnen dat mondiale geheel. Ze concurreren onderling en streven naar meer economisch macht. Een landje alleen kan in die concurrentiestrijd niet overeind blijven. Dat zullen de Britten wel merken. Ik vermoed, dat de Brexiteers dat dondersgoed weten, maar hun opdrachtgevers, het grootkapitaal vindt het prachtig. Ze kunnen straks in het Verenigd Koninkrijk hun gang gaan en hopen van de EU-regels geen last meer te hebben. Lekker belastingen ontwijken en zwart geld wit wassen. Het Europees Parlement zit de Europese Commissie en de Europese Raad van regeringsleiders voortdurend achter de broek om een eind te maken aan belastingontduiking, belasting ontwijken, witwassen en allerlei andere vormen van corruptie. Op Malta is het bijvoorbeeld mogelijk om een Maltees paspoort te bemachtigen wanneer je daar flink investeert. Dat is mooi voor Russische miljardairs, want die kunnen met dat EU-paspoort vrij door de Europese Unie reizen. Een journaliste, die dat aan de kaak stelde is met auto en al opgeblazen. Voor moorden schrikt dat tuig niet terug. De Raad van Europa ondrzoekt deze zaak. Het Europees Parlement besteedt er eveneens aandacht aan. Zo groeien we naar steeds meer eenheid, gewoon omdat het nodig is om de internationale criminaliteit een halt toe te roepen. De Britse kapitalisten dachten met de Brexit hun gang te kunnen gaan. We beslissen weer zelf. Voorlopig moeten ze zich aan de EU-regels houden en als ze een definitieve handelsovereenkomst met de EU willen sluiten, dan is die alleen mogelijk als ze de EU-regels respecteren. Ze zijn geen lid meer en mogen er dus ook niet meer over mee praten. Collectieve waanzin lijkt het mij af en toe. Intussen heeft het grootkapitaal het er voor het zeggen. Zelf beslissen, ho maar. De soevereiniteit is slechts schijn.

Jaargang 11, Nr.539.

OUDE WIJN IN NIEUWE ZAKKEN?

Het advies van de Onderwijsraad houdt in, dat de toekomstige leraar eerst moet leren lesgeven en daarna moet kiezen op welk soort school en in welk vak hij gaat werken. Zo vat de Volkskrant het advies samen. Dat roept al onmiddellijk vragen op. Hoe wil je leren lesgeven zonder vakkennis? Een noodzakelijke voorwaarde voor goed lesgeven is, dat je echt boven de stof staat, die je wilt onderwijzen. Dat geldt voor alle niveaus. De leraar, die de zesjarigen moet leren lezen, moet begrijpen hoe de gebruikte methode werkt. Hij moet weten welke problemen de leerlingen daarbij ondervinden en hoe hij ze daarbij kan helpen. Die kunde heb ik mij nooit eigen gemaakt ook al ben ik met mijn onderwijsakte bevoegd voor het Lager Onderwijs/Basisonderwijs. Ik mag lesgeven in groep 3. Als ik terug denk aan mijn eerste jaren in het toen nog Lager Onderwijs, dan herinner ik mij, dat ik goed kon rekenen, maar, dat ik nog moest leren hoe het de kinderen uit te leggen. Gedurende mijn veertigjarige loopbaan heb ik wat de aanpak van de lesstof betreft steeds weer bijgeleerd. Ik merkte, dat dit veel creativiteit vereist. Een handleiding bij een methode of uitwisseling met collega’s kunnen daarbij helpen. Ik heb ook heel wat geleerd bij bijscholingscursussen, vaak vanuit de lerarenopleiding.

De Onderwijsraad suggereert, dat een leraar ook bevoegd zou moeten zijn voor meerdere vakken. Dat was ik jarenlang. Ik leerde het vak nog net op de oude kweekschool. Dat was eigenlijk niet echt waar, want je kreeg een massa vakken, maar ervaring in lesgeven was minimaal. Daarna volgde de hoofdakte. Er waren vijf vakken: Nederlands, Pedagogiek (onderwijskunde zou je nu zeggen), Aardrijkskunde, Geschiedenis en Natuurkunde. Dat leverde een derdegraads bevoegdheid op voor Nederlands, Natuurkunde, Geschiedenis en Aardrijskunde. Veel docenten op de Mulo / Mavo / VNBO tl gaven met die kennis van de Hoofdakte les. Eigenlijk was dat een onvoldoende basis. Daarom kwamen er Mavo-applicatiecursussen. Ik werkte mee aan zo’n tweejarige cursus en die was voor die Mavodocenten behoorlijk pittig. Op de lerarenopleiding kregen velen ook voor twee vakken een derdegraads bevoegdheid, maar het verschil met een eerstegrader was merkbaar. Mijn conclusie: Wees voorzichtig met het nastreven van bevoegdheid voor meerdere vakken.

De onderwijsraad wenst ook meer mobiliteit. Leraren moeten kunnen switchen tussen verschillende onderwijsvormen. Als ik mijn eigen eindexamenjaargroep van de Ludgerus-kweekschool in Hilversum bekijk, dan kan ik zeggen, dat bij mijn jaargenoten een veelheid aan carrières te zien is. Enkelen bleven in het Basisonderwijs, meerderen werden Mavodocent en Mavodirecteur, enkelen werden eerstegraadsdocent op een Vwo-school en enkelen docent in het HBO. Een jaargenoot bracht het tot inspecteur en een tot vrijgestelde bij de vakbond en een enkeling maakte een carrière buiten het onderwijs. De vroegere vrijetijds cursussen voor lagere akten en voor middelbare akten maakten dit mogelijk, maar het vroeg wel een groot doorzettingsvermogen. Als de Onderwijsraad nastreedt opnieuw die veelheid aan carrièremogelijkheden te bieden, dan is het inderdaad oude wijn in nieuwe zakken. Het grote verschil is, dat je niet weekeninden en vakanties hoeft te gebruiken om voor een lagere of middelbare akte te studeren.

De idee om eerst te leren lesgeven is maar beperkt uitvoerbaar. Aan de hand van eenvoudige lesstof kun je leren een goede lesindeling te maken. Je kunt leren goede voorbeelden te zoeken. Je kunt leren eenvoudige taal te gebruiken met weinig moeilijke woorden. Je kunt leren geschikt beeldmateriaal te vinden en te gebruiken. Je kunt leren de leerlingen bewust te maken van de moeilijke woorden en vooral de vaktermen in een hoofdstuk. Je kunt leren leerdoelen te formuleren en dan de leerlingen leren hoe er mee te werken. Het zijn allemaal van die basisvaardigheden, die bij elk vak te pas komen. Maar elk vak kent ook zijn eigen didactiek en voordat je daaraan begint moet er een flinke inhoudelijke basiskennis aanwezig zijn.

• Leerlingen maken een ontwikkeling door tijdens hun schoolloopbaan. Dat is een psychologische ontwikkeling, een verstandelijke ontwikkeling, een ontwikkeling in hun waardenbewustzijn. Ze maken hun puberteit door met als onderdeel, dat ze komen tot een eigen waardenpakket.. Moet de toekomstige leraar dat allemaal bewust worden bijgebracht en moeten de toekomstige leraren al in de eerste fase leren met die ontwikkelingsfasen om te gaan? Ze moeten immers eerst leren lesgeven. Hoe leren ze dan om er bij hun vak rekening mee te houden? Het lijkt mij, dat vakinhouden en de daarbij horende didactiek elkaar voortdurend moeten afwisselen.

Tot slot. De echte enthousiaste leraar blijft zich verbeteren. Steeds is hij op zoek naar een betere lesmethode. Steeds leert hij nieuwe leermiddelen te gebruiken. Hij blijft zijn vakinhoudelijke kennis op peil houden. Zijn creativiteit werkt voortdurend door. De dwaasheid van onderwijsministers is, dat ze elke keer weer met een ander systeem komen, dat halsoverkop moet worden ingevoerd. Zorg dat de toekomstige leraar wordt voorbereid op die voortdurende ontwikkeling van zijn leraarschap. Dat noem ik “rolling reform”.

Jaargang 11, Nr. 538.

GEÏNSPIREERD DOOR WUBBO OCKELS

De Haagse band PBII wilde wat meer dan alleen maar muziek maken. Ze wilden hun maatschappelijke betrokkenheid samen met hun muziek tot uiting brengen. Ze raakten geïnspireerd door de afscheidsspeech van Wubbo Ockels, de eerste Nederlandse ruimtevaarder. Tijdens die ruimtevaart deed hij als natuurkundige en technisch ‘handige jongen’ allerlei proeven en hij raakte ook diep onder de indruk van het beeld van de aarde op afstand, een kleine bol met een zeer dunne schil van de atmosfeer om zich heen. Hij zag hoe kwetsbaar onze planeet is en besefte hoe groot het risico van ons omgaan met onze kleine woonplaneet is. Daar wilde hij iets aan gaan doen. Hij werd hoogleraar in Delft en bouwde met zijn studenten een auto, die geheel op de opgevangen energie van de zon reed en ook nog de race van andere zonneauto’s wist te winnen. Al op leeftijd werd bij hem kanker ontdekt. De ziekte was voor hem uiteindelijk fataal. Voor het zover was kwam hij met de volgende afscheidsspeech:

“Our earth has cancer.
I have cancer too
And most people with cancer
they die……..

We people
Coming from the same molecules
Out of one exploding star
Developed over billions of years.

Life is made by WE
We humanity so strong
That we can save the planet
But we can also destroy it”

De band had al enige ervaring. Ze besloten een show samen te stellen rond de ideeën van Wubbo Ockels over het milieu onder de titel “Save the earth”. Die show maakten we mee in Theater Figi in Zeist. Ik had geen idee van wat me te wachten stond. De muziek beviel me prima. Ik heb er weinig verstand van en kende geen enkele melodie. Maar het bood je de kans om tussen de tekstendoor verder te denken. Qua informatie werd niet bijzonder veel geboden. Voor mij was er nauwelijks nieuws. Je werd heel duidelijk op je eigen verantwoordelijkheid vastgepind. Wat doe je zelf? Afval scheiden is mooi, maar er is veel meer nodig. Met een simpel voorbeeld werd je aan het denken gezet. Als je een kopje koffie neemt, is er een plastic roerstaafje bij. De melk zit in een plastic kuipje. Zo krijg je er 7 gram wegwerpplastic bij met alle gevaar, dat het wegwaait en in het milieu terecht komt. Eigenlijk zou je alles met plastic aan de ober terug moeten geven en gewoon suiker uit een suikerpot en melk uit een kannetje moeten vragen. Waarom in vredesnaam zoveel plastic? Veel komt via rivieren in zee terecht en daar heb je kolossale eilanden, de zogenaamde plastic soep. Via de vissen komt dat plastic in ons eigen lijf. Zo werd er ook aandacht besteed aan het klimaat en aan een kringloopeconomie en aan energie van zon en wind.

Toch kwam voor mij niet duidelijk over, dat op alle terreinen van het leven een totale verandering noodzakelijk is. Er zijn eigenlijk drie aarde’s nodig voor de manier waarop wij leven. We hebben er maar één. Dus wordt de bodem uitgeput. Grondstoffen raken op en er is te weinig terugwinnen ervan. Bodem, water en lucht worden vervuild. We blijven fossiele energie gebruiken en de CO₂-uitstoot neemt niet noemenswaardig af. Daar kun je heel pessimistisch van worden, maar in deze show werd niet naar alle ellende van het verleden en het heden gedacht, maar werd de aandacht op de toekomst gericht. Ga aan de slag. Redt de wereld – Save the earth.

Vroeger zeiden we vaak als er op school een bijzondere ouderavond was geweest: “De mensen, die het nodig hadden, waren er niet.” Nu kon je aan de inleidende dialoog merken, dat er een gemotiveerd publiek was. Eigenlijk hadden ze geen aansporing nodig om de aarde te redden. Maar de mensen, die maar aan rotzooien, bleven thuis. Zo net was er op het nieuws, dat in Italië bij hevige stortbuien en daarop volgende overstromingen en aardverschuivingen mensen waren omgekomen. Toen ik nog les gaf, meer dan 24 jaar geleden, voorspelde ik die hevige regenval. Toch ben ik niet pessimistisch zo’n geweldige show met lichtbeelden en muziek was toen niet mogelijk. Gisterenmorgen vroegen buren om informatie over zonnepanelen. Nog deze week passeert de jaaropbrengst 2018 van mijn acht nieuwste zonnepanelen de 2000KWh. Dat verdient lekker. Tsja, dat ook!

Voor meer info – ook over de serie optredens – zie www.savetheearth.nu .

Jaargang 11, Nr.537.