John Ch.M. Jorna

VERANTWOORDELIJKHEIDSGEVOEL VOOR DE GEMEENSCHAP

In Lienden in de Betuwe werden Polen te hulp geroepen om de voorbereidingen te treffen voor de viering van Koninginnedag. Het dorp zelf kon niet voldoende vrijwilligers leveren. Je zult als dorp maar op deze manier in het nieuws komen. En gisteren was daar ook de lintjesregen. Bij het toekennen van zo’n koninklijke onderscheiding let men er vooral op of iemand veel vrijwilligerswerk heeft gedaan. Hier in mijn dorp kregen drie mannen een lintje. Alle drie waardevolle mensen voor de dorpsgemeenschap. Een organiseert elk jaar met veel succes de collecte voor de Hartstichting, maar zorgt ook, dat er reanimeringscursussen worden gegeven: hartmassage en beademen. Een tweede is vrijwilliger bij de sport, de parochie en de algemene begraafplaats, die helemaal op vrijwilligers draait wat betreft het onderhoud. Een derde was wethouder, is raadslid, was voorzitter van een verkeersberaad en bestuurslid van de Kring Utrecht van het KNAG en zorgde voor het contact met de Universiteit Utrecht. Drie heel verschillende mensen, die elk de waardering van de gemeenschap echt verdienen. Voor het lintje hebben ze het niet gedaan. Ze vinden, dat het zo hoort.

Een gemeenschap kan niet zonder vrijwilligers. Het is eigenlijk een open deur. Een sportvereniging heeft bestuursleden nodig en leden voor de technische commissie en de materiaalcommissie en de sponsorcommissie en de clubladredactie en de trainersgroep en de jeugdcommissie en de kantinemedewerkers en de mensen, die de shirts wassen. Er is voor ieder wat wils. Je kunt moeilijk volhouden, dat je nergens voor geschikt bent. En toch blijkt het vaak moeilijk mensen te vinden. Als ik zo naar mijn vele buren kijk, zijn er die allerlei vrijwilligerswerk doen en tegelijk anderen, die geen poot uitsteken. Soms is het iets als verlegenheid. Ze lijken wat mensenschuw. Soms zijn ze echt heel druk met hun werk. Af en toe vraag ik mij af of er toch meer aan de hand is.

Zou het iets te maken kunnen hebben met de individualisering? Wat versta je daaronder? Voor mij is individualisering een goed zaak als deze inhoudt, dat mensen in hun leven eigen keuzes maken, hun leven in hun eigen hand nemen. Ze worden door niemand gedwongen, niet door familie of een religie of een overheid of een politieke groepering of een werkgever, maar maken zelf uit wat ze met hun leven doen. Ze maken wel deel uit van groepen, maar er is geen groepsdwang. Die eigen keuzevrijheid wil zeker niet zeggen, dat men zich niet verantwoordelijk zal voelen voor de gemeenschappen waarvan men deel uit maakt. Op zich hoeft individualisering niet te leiden tot een gebrek aan vrijwilligers.

Er moet meer zijn. Soms zie je, dat mensen helemaal niets met anderen te maken willen hebben. Ze hebben dan misschien wel een baan, doen hun werk, maar bemoeien zich met niemand. Ze vallen ook nauwelijks op. Soms wordt het wat agressief. Bemoei je niet met mij; ik bemoei me ook niet met jou. Ik maak zelf wel uit wat ik doe. Dat worden op den duur eenzame mensen. Vroeg of laat heb je de anderen toch nodig, maar die mogelijkheid wordt glashard ontkend. De vraag is of het aantal van deze éénpitters relatief toeneemt. Zou dat aan de opvoeding kunnen liggen? Het enig kind zijn? Een psychische afwijking als autisme, waarover je vroeger nauwelijks iets hoorde? Of komt het doordat men niet meer deel uit maakt van een zuil, waar je vroeger door geboorte automatisch bij hoorde en die jou ook bepaalde gedragsregels voorschreef? Voor die vroegere zuilen is niets in de plaats gekomen. Zo drijven veel individuen stuurloos rond.

Ik worstel al jaren met dit verschijnsel en zie eigenlijk geen oplossing. Kunnen we deze drenkelingen in een oneindige zee een helpende hand toesteken? Willen ze die wel grijpen? Hoe voelen zij zich zelf als ze heel eerlijk zijn? Neemt het verschijnsel toe? Wordt het bestudeerd? Is een oplossing nodig en kennen we die? Is het een zaak voor de geestelijke gezondheidszorg? Voor de overheid? Voor mensen onder elkaar? Is het eigenlijk wel een probleem? Ik weet het niet.

Jaargang 4, Nr. 161.

EEN FANTASTISCHE VERTELLING

Dit wordt een hypothetisch verhaal. Het zou waar kunnen zijn. Ik weet het niet. Maar soms vraag je je af, hoe alles wat in de Roomse Kerk gebeurt in godsnaam mogelijk is. Ik begin.

Het Tweede Vaticaans Concilie loopt op zijn einde. In de Kerk is een sfeer van enthousiasme ontstaan. We gaan de Kerk bij de tijd brengen en we zetten de vensters wijd open naar de wereld. Zelfs mensen van buiten de Kerk laten me weten, dat die paus Johannes XXIII een geweldige man is. Maar niet iedereen is tevreden. De vernieuwingen gaan sommigen te ver. Het zijn vooral de mensen van de Curie, het ambtenarenapparaat van het Vaticaan, die dat vinden. Ze nemen zich voor straks de teugels weer flink aan te halen. Wat denken die bisschopjes wel en die theologen, die hen adviseren.

In de hel vergaderen de duivels. Lucifer roept, dat het helemaal mis gaat. De Kerk wordt veel te populair. Het liep toch aardig met de Verlichting en de secularisatie en moet je nu zien. Volle kerken en vooral met jongeren, die luisteren naar de preken van populaire priesters. Wat moeten we doen? Voorzitter Satan vraagt om ideeën. Wat zijn de zwakheden van die bisschoppen en vooral van de Curie? Ze geloven zo heilig, dat zij het bij het juiste einde hebben. Beëlzebub  springt op. Ik weet het. Heel veel priesters rekenen er op dat het verplichte celibaat wordt afgeschaft. Sommigen hebben al een vriendin. Wat zullen ze teleurgesteld zijn als het niet doorgaat. Wat gaan we doen? We gaan die bisschoppen influisteren, dat het celibaat toch heilig is en dat zij als bisschoppen de plicht hebben te waken over de heiligheid van het celibaat. Nou, of die duivels succes hadden. Het celibaat werd gehandhaafd. Het aantal priesterroepingen daalde geweldig. Veel priesters verlieten het ambt. Anderen raakten gefrustreerd en hadden hulp van een psycholoog nodig. Sommigen hielden stiekem de vriendin. En toen de curie er voor zorgde, dat alle mooie ideeën van het concilie nauwelijks tot uitvoering kwamen werden veel mensen pessimistisch. Ze zagen de Kerk niet meer zitten. In de hel was het feest.

Nu is het een kwestie van tijd en er zijn nauwelijks nog priesters en de kerken gaan dicht, sprak Satan tevreden. Maar een tijdje later kwamen er van de hele wereld duivels rapporteren, dat de leken de kerken open hielden en voorgingen in allerlei nieuwe vieringen. En dat er weer iets van enthousiasme terug kwam. Hebben we nou voor niets gewerkt, riep Satan. Wat gaan we eraan doen? Beëlzebub kwam weer met een idee. De curie heeft overal behoudende bisschoppen laten benoemen. Die gaan we influisteren, dat al dat gedoe van die leken maar niks is. Ze houden zich niet aan de regels van de Paus en ze zijn er niet voor opgeleid. Ze doen maar wat. Laat die nieuwe pastoors de teugels maar weer strak aantrekken. Die moderne liederen van Oosterhuis moeten verboden worden. En die vieringen met leken, daar stellen jullie paal en perk aan. De mensen moeten jullie bisschoppen weer gehoorzamen. Jullie zijn toch de baas.

Zo geschiedde. Goed functionerende werkgroepen voor liturgie werden de laan uitgestuurd. Priesters en pastorale werkers werden met ontslag bedreigd als ze zich niet aan de regels zouden hielden. En nog meer mensen vroegen zich af, of het voor hen nog zinnig was om in deze Kerk te blijven. Weer was het feest in de hel. Wat zijn we toch slim, zongen de duivels in koor. Paus en bisschoppen vroegen zich vertwijfeld af wat ze toch verkeerd deden.

En hoe liep het af? Zo rond 2011 werd het de mensen te veel. Trouwe katholieken werden ontslagen als parochiebestuurder. Steeds meer pastoraal werkers zochten hun heil in ander werk, waarbij ze niet voortdurend de hete adem van hun bisschop in de nek voelden. De leken pikten het niet meer, zelfs de conservatiefste katholieken kwamen in opstand. Plotseling heette de Maliebaan Vrijheidsplein. Op Internet werd een handtekeningenactie gestart om al die ontslagen mensen een hart onder de riem te steken. Een delegatie van leden van de katholieke elite overhandigde de paus een boodschap vergezeld van een half miljoen handtekeningen. De boodschap was: Maak de Kerk weer tot een geloofwaardige gemeenschap van mensen, die God willen dienen en hun naasten. En de paus begreep, dat de slogans van zijn geboorteland in Nederland niet werken. Wij houden niet van “Ordnung muss sein” en “Befehl ist Befe;hl”. En hoog in de hemel keken Jezus van Nazareth en zijn Vader glimlachend toe en zagen, dat het goed was.

Jaargang 4, Nummer 160.

DE PIJLERS VAN GROENLINKS

Het komt al tot uiting in onze naam. Het groen staat voor de grote waarde, die wij toekennen aan natuur en milieu. Het linkse zit het streven naar een solidaire samenleving met een rechtvaardige inkomensverdeling. Dat streven beperkt zich niet tot Nederland, maar strekt zich ook uit binnen de EU en naar de Derde Wereld. Een derde pijler is die van het pacifisme en daarbij het inzicht, dat geweld nooit leidt tot een oplossing van conflicten. GroenLinks hecht altijd grote waarde aan het recht. Er is vooral veel aandacht voor de mensenrechten. Alles werkt weer door in onze visie op de economie, het onderwijs, wetenschappelijk onderzoek en innovatie en internationale samenwerking.

Iemands politieke visie op deze terreinen hoor je terug in de manier waarop hij onderwijs geeft. Ik wist dat maar al te goed van mij zelf. Ik wilde mijn leerlingen niet stiekem indoctrineren en had daarom een PPR-sticker op mijn boekentas. Een oud-leerling schreef mij onlangs, dat zij zich dat na 25 jaar nog steeds herinnert. In die tijd was ook vredesopvoeding zeer populair. Moes t je dat aspect nu overlaten aan de leraar maatschappijleer of de catechesedocent? Of konden alle vakken daar iets aan doen? Samen met een groep ouders formuleerde ik een reeks doelstellingen voor vredesonderwijs. Het ging daarbij om kennis, om vaardigheden en om opvattingen. We enquêteerden de collega’s en uit de antwoorden bleek, dat bij alle vakken een of meer doelstellingen aan de orde kwamen. Heeft het geholpen? Ik denk, dat onze leerlingen in ieder geval tot een evenwichtig standpunt konden komen en op een verstandige manier over vraagstukken van oorlog en vrede konden discussiëren. Ons doel kon niet zijn er allemaal pacifisten van te maken.

Toen ik in 1994 afscheid nam na veertig jaren onderwijs, was natuur- en milieu educatie actueel geworden. Het is typisch een onderwerp, dat bij meerdere vakken aan de orde komt. Elk vak heeft een eigen benadering. Vooral voor jongere leerlingen is het moeilijk alle kennis, inzicht en vaardigheden te integreren. Het deed mij genoegen in de daarop volgende jaren te horen, dat er een jaarlijkse projectweek werd georganiseerd rond het thema natuur en milieu. In mijn afscheidswoord had ik gevraagd meer aandacht te schenken aan natuur en milieu. Ik trof soms pessimistische  en zelfs wanhopige leerlingen, die de toekomst van onze planeet donker inzagen. Je zou ze een perspectief moeten bieden, zodat ze de toekomst minder zwart zouden inzien.

Ook bij natuur- en milieueducatie gaat het om kennis en inzicht, vaardigheden en waarden. Kennis en inzicht doe je op bij biologie als het over de flora en de fauna gaat en over zeldzame soorten en over de werking van ecosystemen. Aardrijkskunde gaat ook uit van de verschillende ecosystemen op aarde en kijkt vooral naar de invloed van bodem, klimaat, waterhuishouding, reliëf, hoogteligging, flora en fauna en de mens. Zijn bestaanswijze wordt min of meer beïnvloed door het fysisch milieu van zijn woongebied. Zo komen we ook bij de economie en bij maatschappijleer als het om regelgeving gaat. Natuurkunde levert een bijdrage, scheikunde, wiskunde en geschiedenis evenzeer. Je moet ook kaarten van de plaatselijke verschillen in zwavel- of stikstofdepositie kunnen lezen en kunnen verklaren Het is leuk als je leert de zuurgraad, het fosfaat- en het nitraatgehalte van het oppervlaktewater te meten. Zo leer je op school heel veel, maar soms ook weinig door een bepaald vakkenpakket.

Maar helpt al die kennis ook? Gaan mensen milieuvriendelijker gedrag vertonen? Het kan, maar bij velen zie je, dat ze o zo goed weten, dat hun manier van leven slecht is voor het milieu en dat ze toch niet bereid zijn hun gedrag te veranderen. Met alleen kennis zijn we er niet. Integendeel, steeds meer mensen ontkennen, dat er een milieuprobleem is. Opwarming van het klimaat is een leugen van de ‘linkse kerk’. Soms zei ik tegen zo’n angstige leerling, dat alleen het rampenscenario zou helpen. Mensen zijn zo hardleers, dat ze pas overtuigd raken als het volkomen mis loopt. Zelfs nu het in Japan met die kerncentrales op een ramp is uitgelopen, roepen ze nog, dat er bij ons geen aardbevingen voorkomen. Een ramp moet hen zelf treffen. Of zijn er toch nog genoeg verstandige mensen in Nederland? Optimisme is een noodzakelijke karaktereigenschap voor mensen, die voor de natuur en het milieu willen opkomen. Onze prachtige planeet is het waard.

Jaargang 4, Nr. 159.

NADRUK OP TOETSBARE KENNIS

De conferentie “De vrijheid van onderwijs” van afgelopen zaterdag, 9 april is een groot succes geworden. Er waren goede inleiders en veel bezoekers, die eveneens wisten waar ze het over hadden. Zo leerden we van elkaar. Er kwam heel veel aan de orde. Een punt viel ons erg op, namelijk de discussies over de drukte rond de kwaliteit van het onderwijs. Enerzijds is daar reden toe, anderzijds moeten we enig wantrouwen koesteren.

Jarenlange verwaarlozing van het onderwijs is steeds meer merkbaar geworden in de resultaten. Sommige scholen scoren bij de Citotoetsen aanzienlijk slechter. Dagbladen en de inspectie publiceren ranglijsten. Ouders raken in alle staten als hun kind op de gewenste uitstekende school niet wordt ingeloot. Pabostudenten worden onderworpen aan toetsen voor taal en rekenen. Als je vroeger op een kweekschool wilde moest je minimaal Mulo A met wiskunde hebben en voor de rest goede cijfers. Ook de hoofdaktestudie in je vrije tijd was niet mis. Het leverde een onderwijsbevoegdheid voor Nederlands, Aardrijkskunde, Geschiedenis, Biologie, Natuurkunde en Scheikunde voor de Mavo op en voor de onderbouw van HBS en Gymnasium. Als onderwijzer telde je zeker op het platteland en de kleine steden nog mee. Jonge mensen, die nu naar de Pabo gaan, zijn in de ogen van hun leeftijdsgenoten meelijwekkend. Maar daar ging de conferentie niet over.

Hoe meet je de kwaliteit van het onderwijs? De inspectie maakt gebruik van toetsen. De kwaliteit wordt dus afgemeten aan de hand van toetsbare kennis en dan nog vooral van taal en rekenen. Nu moet je spelling, ontleden, woordkennis en begrijpend lezen natuurlijk niet verwaarlozen, maar onderwijs is nog wel meer. Het gaat bijvoorbeeld om burgerschapsvorming. Dat is veel meer dan alleen kennis. Het gaat ook over oordeelsvorming en het versterken van maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef en het leren je te verplaatsen in de ideeën en de gevoelens van anderen. Dat zijn onderwijsdoelen, die je moeilijk kunt toetsen, maar die in je latere leven van groot belang zijn.

Ik gebruikte het voorbeeld van mijn eigen vak. In de aardrijkskunde laat je kinderen zien, hoe mensen hun woongebied hebben ingericht welke keuzes ze daarbij hebben gemaakt en welke waarden daarbij een rol speelden. Maar die inrichting van een woon- en leefgebied verandert voortdurend. Wegen en spoorlijnen worden aangelegd, nieuwe steden worden gebouwd, landbouwgrond wordt omgezet in “nieuwe natuur” om het verlies aan natuurgebied te compenseren, Welke waarden spelen daarbij een rol? Liefde voor de natuur? Eerbied voor het leven, ook van plant en dier? Eigenbelang?

Moet je als school de leerlingen waarden bij brengen? De school is daartoe niet echt in staat. Kinderen nemen waarden in zich op, die ouders hen voorleven. Een mooi pratende ouder, die er niet naar handelt, is niet geloofwaardig naar zijn kinderen toe. Als school kun je inhaken op die waarden, die de kinderen van hun ouders hebben meegekregen. Je kunt je leerlingen bewust maken van die opvattingen. Daar zijn werkwijzen voor. Zo kun je leerlingen – eigenlijk pas in de bovenbouw van het Voortgezet Onderwijs – leren hoe zij zelf tot een gefundeerd oordeel kunnen komen. Zo’n oordeel berust enerzijds op eisen van doelmatigheid, maar anderzijds op de opvattingen, die voor een leerling zijn leven bepalen.

Ik had eigenlijk nog willen zeggen, dat het dan van belang is, dat ouders en school op elkaars activiteiten inspelen. Ouders zouden er op moeten letten met welke onderwerpen hun kinderen bezig zijn. Dan kunnen ze met hun kinderen in gesprek gaan. Hun uitleggen van welke opvattingen zij zelf uitgaan en hoe die opvattingen, die waarden hun eigen gedrag bepalen. Ik herinner mij hoe wij als aardrijkskundesectie de ouders tijdens een avond van de oudervereniging hebben uitgelegd hoe wij de Derde Wereldproblematiek behandelen en hoe zij thuis daarop zouden kunnen inspelen. Dan maak je onderwijs pas echt bijzonder.

Jaargang 4, Nr. 158.

SOLIDARITEIT EN LEEFTIJDSGROEPEN

Verkiezingen verlopen vaak dramatisch. Jasper Fastl weet er van mee te praten. Toen nog 3% van de uitslagen binnen moest komen, ging hij slapen in de overtuiging, dat zijn vijfde zetel in de Utrechtse Staten veroverd was. Toen hij 3 maart wakker werd, waren de uitslagen van Nieuwegein binnen en daar hadden PVV en de Seniorenpartij onverwacht goed gescoord en GroenLinks bleef op vier zetels. Nieuwegein is een groeikern, die aan het vergrijzen is. Dan mag je verwachten, dat een Seniorenpartij er goed scoort. Er zijn veel mensen uit Utrecht Stad komen wonen, die daar niet voor niets zijn vertrokken. Ze zijn gevoelig voor de PVV retoriek. Utrecht Stad heeft een verjongende bevolking, waaronder veel studenten. Daar scoort GroenLinks landelijk het hoogst.

Deze verkiezingen waren extra spannend, omdat het ging om wel of niet een meerderheid voor de regeringscoalitie. Die meerderheid komt er waarschijnlijk niet. Door dat grote belang was de opkomst hoger en ook dat werkte in het nadeel van GroenLinks, dat zo’n 12.000 stemmen meer kreeg en toch op vier zetels bleef. Had GroenLinks een grotere stemmenwinst kunnen boeken?

Voor GroenLinks waren het moeilijke verkiezingen. Het landelijke boegbeeld Femke Halsema was weggevallen, maar door de opwinding rond Kunduz was haar opvolgster, Jolande Sap, veel sneller dan verwacht landelijk bekend. De voorwaardelijke instemming met de Kunduz missie leverde netto stemmenverlies op, maar het viel nog mee. Er was zelfs sprake van een zekere opluchting in de partij. Naar mijn mening is dat gevaarlijk. Er is immers meer aan de hand.

Aan het slot van die provinciale ledenvergadering merkte een senior lid uit Woerden op, dat hij de flirt met D66 maar niets vond. Wat willen we nu eigenlijk? Willen we linkse samenwerking, dus met SP en PvdA of willen we liberaal progressieve samenwerking, dus met D66? Je kunt de situatie in Nederland niet zo maar vergelijken met die in Duitsland. De Grünen zijn daar naar het midden opgeschoven, maar blijven wel fel tegen kernenergie. Ze vervreemden zich niet van de groene kiezers en ook niet van de pacifisten, die door de relatie met kernwapens tegen Atomkraftwerken zijn. D66 is een partij, die keer op keer groene principes verraadt en niet bepaald pacifistisch genoemd kan worden. Ook in sociale kwesties zijn ze vaak erg pragmatisch en vinden keer op keer, dat de mogelijkheid van efficiëntiewinst bezuinigingen rechtvaardigt. Alsof je tot in het oneindige efficiënter kan gaan werken. GroenLinks wekt ook bij herhaling de indruk de belangen van ouderen een lage prioriteit te geven. Je merkt maar zelden, dat ze voor de ouderen opkomen en ze roepen, dat de opvang van de vergrijzing onbetaalbaar zal blijken. Bij kandidaatstellingen krijgen ouderen weinig steun. Dat overkwam Michel van Hulten, die nu een van de stemmentrekkers van de Seniorenpartij bleek. Ik vrees, dat GroenLinks daardoor stemmen is kwijt geraakt.

Het ontslagrecht is ook zo’n kwestie, die ons stemmen kost. Het streven om mensen niet blijvend in een afhankelijkheidssituatie te houden is prima. Hoe eerder weer aan de slag, hoe beter. Maar intussen zijn er duizenden oudere werklozen, die weten nooit meer een baan te zullen krijgen. Dan lezen ze in de GroenLinkse plannen, dat als ze binnen een jaar geen baan hebben, de gemeente hun een baan op tenminste minimumniveau garandeert. En vooral die ouderen herinneren zich de verhalen van hun ouders en grootouders over de werkverschaffing in de dertiger jaren. Werklozen werden gedwongen om zandverstuivingen te bebossen of het Amsterdamse Bos of de Nijmeegse Goffert aan te leggen en dan niet met machines, maar met de kruiwagen en de schop. Nog tientallen jaren bleef de leuze: “Werkverschaffing, dat nooit meer!” en zie waar komt GroenLinks mee…..? De angst is gezaaid en die neem je niet zomaar weg.

Er spelen in onze partij dus nogal wat controversiële zaken. Daarover is geen echte discussie. En zeker niet tussen de generaties. De mening van de leden wordt – voor zover ik weet – ook niet gepeild. Zo laat men zich bij elke verkiezing weer onaangenaam verrassen. Leer er nu eens iets van!

Jaargang 4, Nr. 157.