John Ch.M. Jorna

EEN RIJK HISTORISCH VERLEDEN

Na Troje volgde een busreis door een vaak bebost bergland tot we eindelijk aan de kust van de Middellandse Zee kwamen. We moesten helemaal om de Baai van Edremit heen, een erg toeristisch gebied. Het was wat heiig, zodat we het eiland Lesbos, dat voor de baai ligt, niet konden zien. We overnachtten in Ayvalik. Pas de volgende morgen zagen we hoe prachtig het uitzicht is.

Bij het huidige Bergama liggen de ruïnes van de Akropolis                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   van Pergamon hoog boven de stad. De stad heeft vroeger een ongekende bloei gekend. We zien de resten van een bibliotheek, een amfitheater en een Zeusaltaar. Vanaf deze locatie heb je een prachtig uitzicht op de moderne stad. Daar komen we bij de overblijfselen van het Asklepion, de resten van wat vroeger een enorm groot hospitaal is geweest. Hier komt het esculaap teken van de artsen vandaan. Hier werden toen al bijzondere geneeswijzen toegepast. Er is bijvoorbeeld een niet zo groot amfitheater, want als je de mensen vermaakt gaan ze zich beter voelen en daardoor versnelt het genezingsproces. Er was ook een soort onderaardse gang, waar mensen bevrijd werden van ziekten veroorzakers. We overnachtten daarna in Kușadasi aan de kust ter hoogte van het eiland Samos.

De volgende dag ging het naar het historische Efese. Het is vroeger een belangrijke havenstad geweest. De welvaart straalt er nog van af. Maar de haven verzandde door slib van een nabijgelegen rivier. Efese werd een dode stad. De ruïnes beslaan een enorm oppervlak. Je doet er twee en een half uur over en onderweg zijn geen toiletten. Daar moet je wel rekening mee houden. We zagen onder andere een gerechtsgebouw, een winkelstraat, gerestaureerde villa’s, een prachtige bibliotheek en een reusachtig amfitheater. De Havenstraat is zeer indrukwekkend. In zo’n stad komen mensen van alle windstreken, ook Paulus, die een brief schreef aan de jonge christengemeente. Volgens de overlevering woonden Maria de moeder van Jezus en Zijn leerling Johannes in de buurt van Efese. Er valt nog een huisje te bezichtigen, waar ze gewoond zouden hebben. Toch merkwaardig, dat er in Jeruzalem een graf van Maria is en een Dormitiokerk, die herinnert aan het ontslapen van Maria. Tenslotte leert de Rooms-katholieke Kerk, dat Maria ten hemel is opgenomen. Een mooi idee, dat we met een gerust hart kunnen koesteren. De apostel en evangelist Johannes is kennelijk wel in de omgeving van Efese overleden. In Selçuk zagen we te midden van de restanten van de zesde-eeuwse Johannesbasiliek het graf van de apostel Johannes. Even buiten Celçuk genoten we een heerlijke lunch in een tuinrestaurant. Vervolgens was er weer een lange busrit het binnenland in naar een landelijk gelegen hotel bij Pamukkale.

De volgende dag bezochten we eerst de overblijfselen van de oude stad Hiërapolis en dan vooral de uitgestrekte begraafplaats of necropolis. Veel sarcofagen zijn opengebroken. Er viel kennelijk veel te halen. De stad was heel welvarend en dat is ook te zien aan de praalgraven. Ongemerkt kwamen we bij de travertijnterrassen. Er zijn heetwaterbronnen. In de ondergrond lost kalk op in het warme water en aan de oppervlakte verdampt het water en slaat de kalk neer. Zo krijg je uitgestrekte witte terrassen van die travertijn. Het lijken wel sneeuwvelden. Mensen baden net als in de oudheid in het warme water. Daarna wachtte ons een lange tocht naar het aan de zuidkust gelegen Antalya. Hier maakten we voor het eerst kennis met de demonstraties tegen het autoritaire beleid van premier Erdogan. Bij het standbeeld van Ataturk, de stichter van de seculiere Turkse staat betoogde een kleine menigte. De bus moest een kleine omweg maken. Ons klassieke hotel staat in de binnenstad, onbereikbaar voor een grote toeristenbus. We moesten een stuk lopen en met kleine bestelbussen werd de bagage opgehaald. We aten ook niet in het hotel maar in het er naast gelegen restaurant. Als je echt bij de haven wilt komen, moet je heel wat trappen af en vervolgens weer op. Het is er heel rustiek. Intussen hoorden we de geluiden van de demonstratie, die al uren aan de gang was. Actie, actie! En een claxonconcert. Het klonk allemaal wat nostalgisch.

De volgende morgen werd het weer terug lopen naar de bus, maar nu berg op. Dat viel me wat tegen. Eerst brachten we een bezoek aan Perge. Opvallend was, dat hier het harde graniet als bouwmateriaal werd gebruikt. We zagen een indrukwekkende hellenistische poort en konden ook de overblijfselen van de vloerverwarming met hete lucht zien en verschillende bouwkundige details. In Aspendos zagen we een bijzonder groot openluchttheater, waar nog voortdurend voorstellingen worden gegeven van opera’s In de buurt van Antalya is meer te zien dan strand en dure winkels.

Door het Taurusgebergte reden we naar de volgende stopplaats, Konya. Daar zou een abrupt einde komen aan deze bijzondere reis. Daarover schreef ik al een column op 10 juni, gevolgd door een tweede deel op 14 juni. U moest lang wachten op deel 3, maar andere onderwerpen

Jaargang 6, Nr. 280.

EEN FALENDE PREMIER

En een falende coalitie. Keer op keer roept de premier het. We moeten niet op ons geld blijven zitten. We moeten meer consumeren. Dan trekt de economie weer aan en komt er een eind aan de bezuinigingen. Heb toch vertrouwen. Inderdaad wordt er veel gespaard en dus niet geconsumeerd. Toch is dit een te gemakkelijk verhaal. Er is wel wat meer aan de hand.

Eerst komt de vraag waarom er vóór het uitbreken van de crisis zo véél geconsumeerd werd. Een flink deel van de consumptie geschiedde op de pof. Een PL-letje was snel afgesloten. Op allerlei sites zag je zeer aantrekkelijke aanbiedingen en er werd niet geïnformeerd naar de solvabiliteit bij het Bureau Kredietwaardigheid in Tiel. Als je huis enige overwaarde had, kon je gemakkelijk je hypotheek verhogen. Dan had je weer geld om op vakantie te gaan. Zo raakten heel wat mensen diep in de schulden en als dan plotseling de wasmachine en de TV en computer het begaven werd het onmogelijk al die schulden af te lossen. Zo kwam je in de schuldsanering en dan wordt het uitgavenplafond wel heel laag.

Er waren genoeg mensen, die probleemloos van alles konden kopen. Er waren weinig werklozen en in veel huishoudens werkten beide partners. Tiener kinderen konden gemakkelijk een bijbaantje of vakantiewerk vinden. In bepaalde sectoren was een tekort aan arbeidskrachten en daar kon je hoge salariseisen stellen. Een auto van de zaak was heel normaal. Daaraan hoefde je geen geld uit te geven. Salarissen stegen elk jaar en  pensioenen en uitkeringen werden voor de inflatie gecorrigeerd. Mensen waren het van jongs af aan zo gewend. Als kind hoefde je maar te kikken en je ouders vervulden al je wensen. Als volwassene idem. Alles werd door de overheid opgelost en dreigde de schatkist leeg te raken, dan was lenen voor de staat erg goedkoop.

Het is allemaal radicaal veranderd. Uitkeringstrekkers zijn er veel meer en ze hebben minder te besteden. In deze onzekere tijden gaan mensen niet zo gemakkelijk schulden maken. Mensen krijgen in de gaten hoe hoog de rentepercentages liggen voor een persoonlijke lening. Dan sparen ze liever eerst voordat ze iets kopen. De komende tijd zullen we uitgesteld koopgedrag gaan zien. Dan krijgt Rutte toch een beetje zijn zin. We zien dat nu al bij woningen. Je moet eerst zorgen voor een eigen geldje voordat je de aankoop kunt financieren.

De lastenverzwaring tast de koopkracht aan, zo wordt steeds gesteld. Dat is maar ten dele waar. Het geld, dat de overheid int, wordt voor een groot deel besteed aan salarissen en uitkeringen en als er goederen voor gekocht worden, bijvoorbeeld spullen voor de wegenbouw, wordt daar ook weer aan verdiend. Er treedt verschuiving van de koopkracht op. Betaalt de overheid rente op de staatsleningen, dan kan een lek ontstaan naar buitenlandse geldschieters of naar particulieren met een hoog inkomen, die niet nog meer kunnen consumeren. Er is alle reden om wantrouwend te staan tegenover de waarschuwing, dat lastenverzwaring landelijk leidt tot minder consumptie.

Al die werklozen produceren nu geen goederen of diensten. Het bruto nationaal product neemt dus af. Er valt minder te verdelen en dus minder te consumeren. Waarom gaan die werklozen niet aan de slag? Simpel gezegd: Werkloze A kan iets maken dat werkloze B nodig heeft. Werkloze B kan een dienst leveren, bijvoorbeeld een kind van A bijles geven. Ze zijn beiden geholpen. Hun inkomen is feitelijk verhoogd. Dat gebeurt al veel in de informele economie. Het onttrekt zich aan de waarneming van de belasting en dus van de statistieken.

Waarom worden die werklozen niet aan het werk gezet om goederen of diensten voor elkaar te produceren? Soms ben ik bang, dat in Nederland eenzelfde mentaliteit aan het ontstaan is als in de achttiende eeuw. Er was toen een kleine groep rijken, die in de Gouden Eeuw veel geld verdiend had. Ze bleven op hun geld zitten of belegden het in het buitenland. De grote massa van de Nederlandse bevolking leefde in armoede.

Het zou ook kunnen, dat er een mentaliteitsomslag plaats vindt. Mensen en vooral jonge mensen zijn het zinloos consumeren zat. Ze weten wat op de langere termijn de gevolgen zullen zijn. Ze willen een duurzame levensstijl ontwikkelen. Slimme ondernemers spelen daar nu al op in. Ze produceren spullen, die veel langer mee gaan en veel minder onderhoud vergen. Maar zo komen we op het spoor van een mogelijke oplossing.

Als mensen rijp zijn voor een andere manier van produceren en consumeren, dan maakt de Green New Deal een goede kans. Het omschakelen naar een andere energievoorziening, een andere manier van bouwen, een echte kringloopeconomie, dan vraagt dat zo’n enorme omschakeling. Dus zijn veel investeringen nodig en dus komt er veel werk. We zullen weer spoedig economische groei gaan kennen. Ik heb al eens eerder verwezen naar de Kondratjief golven. Recent werd in een groot artikel in de Volkskrant dat verband ook gelegd tussen deze economische opleving bij ingrijpende veranderingen in ons productiesysteem en de omschakeling naar een groene economie. Als je lef hebt, beste Mark, ga je daarmee aan de slag. Het bedrijfsleven is al begonnen.

Jaargang 6, Nr.279.

EEN NEERWAARTSE SPIRAAL

Godsdiensthaters in Nederland en in meerdere andere Europese landen moeten wel heel blij zijn met de bisschoppen in hun land. Het is immers het beleid van de bisschoppen, dat er voor zorgt, dat steeds meer mensen los raken van de kerk en geleidelijk ook de waarden van het christendom zien verflauwen. Zo komen ze steeds meer onder invloed van antireligieuze media en veranderen ze in godsdienstsceptici en uiteindelijk in godsdiensthaters.

Wat doen de Nederlandse bisschoppen? Ze sluiten bij gebrek aan personeel steeds meer filialen. Zo verliezen ze veel klanten. De omzet daalt. Ze moeten personeel ontslaan en weer meer filialen sluiten. Opnieuw daalt de omzet. De Katholieke Kerk raakt in een neerwaartse spiraal. De cliënten voelen zich behoorlijk in de steek gelaten. Ze houden van de geloofsgemeenschap in hun dorp. Ze zijn vaste klanten. Zoals mensen in hun dorp liever niet de laatste supermarkt zien verfwijnen, zo zien ze evenmin graag hun kerk verdwijnen. De kranten meldden, dat ontevreden bankklanten hun eigen coöperatieve bank gaan oprichten. Zo zie je, dat 600 parochianen gemeenschap blijven vieren na de gedwongen kerksluiting; met elkaar en met Jezus van Nazareth en Zijn Vader maar nu in een zaal van het dorpshuis. Overal neemt het verzet toe. Geloofsgemeenschappen gaan in beroep tegen het bisschoppelijk decreet bij de Congregatie van de Clerus, onderdeel van het bestuur van de Wereldkerk in Rome. Nu blijkt met succes.

De Congregatie van de Clerus is zo gealarmeerd, dat ze nu een brief naar de bisschoppen hebben gestuurd. Daarin zetten ze nog eens duidelijk de puntjes op de i. De Nederlandse bisschoppen overtreden bij de gedwongen kerksluitingen regelmatig de kerkelijke wetgeving en de daarbij horende jurisprudentie. Bij elke kerksluiting moet de argumentatie vanuit de plaatselijke situatie geschieden. Er mag niet vanuit het bisdom of de fusieparochie geredeneerd worden. Uitgangspunt moet zijn het zielenheil van de betrokken gelovigen. Een diocesaan beleid om door fusie tot een kleiner aantal parochies te komen is onvoldoende motivatie. Dat proces hebben we inmiddels achter de rug, maar blijkt dus strijdig met kerkelijke wetgeving. Als vervolg op de fusie decreteert bisschop Eijk het onttrekken van een kerk aan de eredienst. De kerkelijke wetgeving schrijft voor, dat er tevoren overlegd wordt met de lokale geloofsgemeenschap. Dat gebeurt vrijwel nooit. De Congregatie van de Clerus gaat zelfs zo ver, dat ze een lijst van ongeldige argumenten geeft. Ze komen wel regelmatig voor in bisschoppelijke decreten. Bezield Verband Utrecht somt ze op.
1. Een algemeen plan van het diocees om het aantal kerken terug te brengen.
2. De kerk is niet langer nodig.
3. De parochie is opgeheven.
4. Het aantal parochianen is teruggelopen.
5. Sluiting zal niet ten koste gaan van het zielenheil van de gelovigen.
6. Het streven om de eenheid van de parochie te bevorderen.
7. Een potentiële toekomstige aanleiding die in werkelijkheid nog niet heeft plaatsgevonden.
Al deze argumenten zijn op zich onvoldoende. Parochies of lokale geloofsgemeenschappen blijken dus een goede kans te maken, wanneer ze tegen sluiting in beroep gaan bij de Congregatie van de Clerus in Rome.

Maar het kan ook anders. Een prachtig voorbeeld vormt het bisdom Poitiers in Frankrijk. Tien jaar geleden besloot Bisschop Albert Rouet precies het omgekeerde te doen. Geen fusies, geen kerksluiting en geen centralisatie. Hij koos voor het coöperatiemodel. In elke lokale geloofsgemeenschap worden vijf mensen geroepen om samen leiding te geven aan de gemeenschap en zelf besluiten te nemen. Een is coördinerend voorzitter, een verantwoordelijk voor de catechese, de geloofsverkondiging, een verantwoordelijk voor de liturgie, het gebed, een volgende voor de caritas, het dienen en de vijfde voor de materiële zaken, het onderhoud en het schoonhouden. De priester begeleidt op afstand of wordt om hulp gevraagd.. Ik vertaal het naar onze eigen organisatie. Er blijkt een overduidelijke overeenkomst. Wij gaan ook zo veel mogelijk onze eigen gang. In Poitiers gaat het vooral om het heil van de mensen. Men is er voor elkaar. De verantwoordelijkheid ligt helemaal bij de mensen zelf. Dat willen we hier ook wel, maar vooral de moderne ouderwetse jonge priesters grijpen voortdurend in en wijzen op de regeltjes, zoals de bisschop hen heeft laten zweren bij hun installatie. Het gaat om de regeltjes, niet om het zielenheil van de mensen. Poitiers is een hoopvol teken. Dat blijkt ook vooral uit het feit, dat steeds meer jonge mensen een taak op zich nemen in de leiding van de lokale geloofsgemeenschap.

 Jaargang 6, Nr, 278.

ISRAËL TOEN EN NU

Gedachten bij een bezoek aan de tentoonstelling De Dode Zee rollen

Er staan lange rijen voor de ingang van het Drents museum en ook binnen bij de kern van de tentoonstelling, de fragmenten van originele geschriften uit de eeuwen vóór en direct na het begin van onze jaartelling. De Joodse Bijbel werd en wordt geschreven of gedrukt op een rol perkament en nu papier. Die Bijbel of Thora wordt dan bewaard in een schrijn, een soort ronde mooi versierde koffer. In die tijd waren deze handgeschreven boekrollen uiterst kostbaar. In de kleine nederzetting Qumran bij de Dode Zee woonden in die tijd waarschijnlijk Joodse Bijbelgeleerden, die de Thora bestudeerden en becommentarieerden. Ze beschikten over een rijk gevulde bibliotheek. Om de kostbare boekrollen niet in handen van de vijand te laten vallen hebben inwoners van Qumran deze in kruiken gestopt en die verborgen in nabij gelegen grotten. In het droge woestijnklimaat zijn ze bewaard gebleven en in 1947 en de jaren erna gevonden.

De Dode Zee rollen zijn zeer belangrijk. Ze geven een veel beter inzicht in het Joodse religieuze denken in de tijd van Jezus van Nazareth, die zo ook beter geplaatst kan worden binnen dat joodse denken. In de kruiken vond men fragmenten van de Joodse Bijbel. Zulke oude teksten waren niet eerder bekend. Ze bieden de mogelijkheid om de oorspronkelijke tekst te vergelijken met latere vertalingen. Fouten en interpretatieverschillen kunnen zo worden opgespoord.

De tentoonstelling biedt een overzicht van de geschiedenis van het gebied. Steeds opnieuw werd het door andere overheersers veroverd. Als de Joden eens een periode onafhankelijk waren was hun grondgebied elke keer weer anders. Dan denk je: Er is niets veranderd. Steeds weer wordt het gebied betwist. Oorlogen volgen elkaar op. De Joden worden omringd door vijandige volken. Deze week werd een nieuwe onderhandelingsronde tussen Israël en de Palestijnen begonnen. Het doel is ambitieus. Wat gaat er gebeuren als een overeenkomst echt dichtbij lijkt te komen? Zullen de Palestijnse leiders nu wel durven instemmen? Wordt er weer een Israëlische premier door een landgenoot vermoord? Schakelen de Israëliërs vanuit de lucht weer eens een Hamasleider uit? Willen beide partijen wel echt vrede?

Aan de hand van archeologische vondsten uit Jeruzalem, Jericho, Qumran, Ein-Gedi en Masada wordt een beeld gegeven van de leefwijze van de bevolking in die tijd. Veel vaatwerk werd uit steen gehouwen of gedraaid. Aardewerk was er nog niet zo veel en wat gevonden was vaak geïmporteerd of behoorde aan de Romeinse bezetters. Net als in Nederland wordt er veel wapentuig gevonden en militaire uitrustingsstukken. Bakstenen en dakpannen dragen de kenmerken van het tiende legioen.

Een namaak laboratorium laat zien hoe de fragmenten ontcijferd worden. Betere fotografische methodes en het gebruik van de computer vergemakkelijken het onderzoek. Het gaat erom de fragmenten te herkennen. Dan worden ze zo goed mogelijk vertaald uit het Hebreeuws, Grieks of Aramees en dan wordt de betekenis vastgesteld. Men weet welke soorten inkt werden gebruikt en van welke huiden het perkament werd gemaakt. Ook papyrus werd gebruikt. Hier worden de wortels van het christendom bestudeerd. Dan zie je bijna aan het slot de tentoongestelde fragmenten. Ze mogen niet te veel aan het licht worden blootgesteld. De vertaling op een paneeltje boven de vitrine is niet goed te lezen. Je zou er wat langer willen vertoeven, maar vaak staat er een flinke rij bezoekers te wachten. Eigenlijk zien die aangevreten stukken donker verkleurd perkament er niet uit. Je moet je er echt van bewust zijn, dat je iets unieks bekijkt.

Als je eerder in Israël was is de tentoonstelling een boeiende aanvulling op wat je daar ervaren hebt. Iedereen, die zich wil verdiepen in de oorsprong van zijn geloof, gaat er naar toe. Theologen zien er nog veel meer in als een leek op dit gebied. Voor iedereen, die geïnteresseerd is in het Joods-Palestijnse probleem, is een bezoek een must.

Jaargang 6, Nr. 277.