John Ch.M. Jorna

VAN NATIONALE ONMACHT NAAR SUPRANATIONALE MACHT

Dinsdag, 26 maart hebben 56.000 Nederlanders via een handtekeningenactie aan de Tweede Kamer laten weten, dat een referendum noodzakelijk is wanneer nog meer nationale bevoegdheden aan De Europese Unie, aan “Brussel”, worden overgedragen. Allemaal niet verwonderlijk, waant onze vaderlandse geschiedenis kent soortgelijke weerstanden bij de groei naar een nationale eenheidsstaat. Wat brengt mensen tot verzet tegen een voortgaande Europese integratie? De initiatienemers beweren, dat minder Europese regelgeving en een lossere band tussen de lidstaten beter zal werken. Ze willen terug naar de Europese Economische Gemeenschap. Waarom hebben opeenvolgende nationale regeringen dan toch ingestemd met toenemende gezamenlijke besluitvorming in plaats van moeizame bilaterale onderhandelingen. Want als er bij de werking van de gemeenschappelijke markt problemen optreden, dan moeten die toch worden opgelost. Op heel natuurlijke wijze is men tot de meest effectieve oplossing van gezamenlijke besluitvorming gekomen. Stel je voor, dat al die landen afzonderlijk met elkaar zouden moeten onderhandelen over de oplossing van de problemen in het wederzijdse verkeer. Wat een oenen om zoiets te bedenken zal elke nuchtere Hollander zeggen.

Steeds meer verschijnselen spelen zich af op Europese schaal. Wanneer er regelend moet worden opgetreden is regeling in het kader van de EU het meest doelmatig. Dan geldt de wetgeving voor het gehele grondgebied van de EU en hebben we geen last meer van allerlei verschillen. Onze soevereiniteit delen we wat betreft dit onderwerp met alle inwoners van de EU.

Waarom wordt er dan toch stemming gekweekt tegen meer Europese regelgeving? Er zijn natuurlijk altijd personen of ondernemingen, die profiteren van het ontbreken van Europese afspraken. Tot nu toe hebben bedrijven vooral geprofiteerd van het bestaan van de EU. Ze beschikken binnen de EU over een enorme vaak koopkrachtige markt en er zijn nog maar weinig belemmeringen om hun goederen of diensten overal in Europa af te zetten. Ze hebben alle mogelijkheden om hun kapitaal elders in Europa te in investeren. Zo kunnen ze profiteren van gunstiger vestigingsfactoren elders in de EU. Philips verplaatste fabrieken naar Polen, waar het loonniveau lager was en de bevolking toch redelijk geschoold. Onze tuinders kunnen geschikte arbeidskrachten aantrekken uit landen waar het loonniveau lager ligt. In Nederland zijn te weinig mensen, die het zware werk tegen een laag loon te verrichten.

Maar die tuinders zullen het niet leuk vinden wanneer de EU voorschrijft, dat in elk land volgens de daar geldende cao betaald moet worden en slimmigheidjes als werken tegen een lager loon als ZZP’er of via een uitzendbureau verboden worden. Hier gaat het nog om betrekkelijk geringe bedragen.

Een groeiend probleem is de race to the bottom voor de hoogte van de vennootschapsbelasting. Als een bedrijf zich in een land wil vestigen is een lage vennootschapsbelasting een groot voordeel. Nederland heeft in de afgelopen twintig jaar die belasting aanzienlijk verlaagd. Andere landen zijn niet achter gebleven. Er zijn landen met een nog lagere vennootschapsbelasting, maar dat is niet voor niets, want zij missen in meerdere opzichten een gunstig vestigingsklimaat. Die lagere vennootschapsbelasting betekent lagere inkomsten voor ons land. Het is moeilijk om allerlei voorzieningen op peil te houden. De zorg wordt onbetaalbaar. Het lagere belastingniveau vertaalt zich niet in een hoger loonniveau, maar vooral in hogere winstuitkeringen.

Maar zelfs die veel lagere vennootschapsbelasting wordt nog ontweken, door de winst boekhoudkundig te verplaatsen naar een belastingparadijs met een nog lagere vennootschapsbelasting. Niet alleen bedrijven maken gebruik van dergelijke constructies, ook gefortuneerde particulieren weten het zo te regelen, dat ze met hun miljoenen aan jaarlijks inkomen nauwelijks belasting betalen.

Tsja, en er mag vooral geen macht aan de EU worden overgedragen, die aan dit soort onethische praktijken effectief een eind zou kunnen maken. Alle reden om het geroep om een referendum en de stemmingmakerij tegen de EU met het nodige wantrouwen te bezien.

Jaargang 6, Nr. 260.

WIE WERDEN BETER VAN DE OORLOGEN?

Niet de 170.000 dode Irakezen. Niet de 4500 gesneuvelde Amerikanen of de gehandicapte of getraumatiseerde oud-strijders. Niet hun families. Niet al die Amerikanen, die hun staatsschuld torenhoog zagen worden. Niet alleen door de oorlog in Irak, die Amerika 2500 miljard dollar heeft gekost, maar ook door Afghanistan, waar 1500 miljard dollar in kruitdampen opging. Maar wie profiteerden dan wel?

Waaraan is al dat geld besteed? Uiteraard aan wapens en munitie, aan de soldij van de Amerikaanse beroepsmilitairen, die vaak geen andere keus hadden om een inkomen te verwerven. De lonen van beveiligers en hulpverleners en ondernemingen, die voor herbouw moesten zorgen en veel te hoge rekeningen indienden. Maar wie hebben nu echt miljarden verdiend? Dat waren de leiding en de eigenaren van al die ondernemingen, die in Irak actief waren of het wapentuig en de munitie leverden. Mensen, die lekker thuis zaten en daar de miljardenwinsten opstreken. Elke keer vraag ik mij af of zij nu tien jaar geleden bewust op die Irak oorlog hebben aangestuurd. Bestaat het militair industrieel complex nog steeds?

Jaargang 6, Nr. 259.

VERWACHTINGEN OVER DE NIEUWE PAUS

Eigenlijk weten we niets over het toekomstig beleid van de nieuwe paus Franciscus. Op grond van zijn naamkeuze, zijn Jezuïet zijn en zijn voorgeschiedenis in Argentinië kunnen we natuurlijk wel speculeren. De toekomst zal uitwijzen wat de speculaties van vandaag waard zijn.

De keuze van de naam Franciscus wordt vooral gezien als een keus om op te komen voor de armen in de wereld enerzijds en als een teken van afkeer naar te veel pracht en praal, waarmee de kerkelijke vieringen soms gepaard gaan. Houd het eenvoudig, leef sober en trek je het lot aan van de armen rondom en elders in de wereld. Hij is van eenvoudige komaf. Zo leefde hij ook als aartsbisschop van Buenos Aires. Hij woonde niet in het bisschoppelijk paleis, maar in een eenvoudig appartement. Hij kookte er zijn eigen potje. Hij ging met de bus naar zijn werk.

Toch is er een zekere tegenstelling met zijn houding tegenover de bevrijdingstheologie. Als je de Latijns-Amerikaanse samenleving sociaaleconomisch analyseert, dan valt er de enorme tegenstelling op tussen rijk en arm, tussen enerzijds het rijke deel van de afstammelingen van Europese kolonisten: grootgrondbezitters, bankiers, industriëlen en handelaren naast hoge ambtenaren en politici en anderzijds het blanke proletariaat, de meeste zwarten en de meeste oorspronkelijke bewoners, de indianen. De bevrijdingstheologie leerde, dat dit niet Gods bedoeling kon zijn. Mensen moesten bevrijd worden uit hun situatie van permanente armoede en onderdrukking. Daartoe moesten de mensen eerst bewust worden gemaakt van de onrechtvaardigheid van hun lot, waarna zij samen konden gaan werken aan meer kennis, meer werk, meer loon en betere huisvesting. Dat gebeurde in kleine basisgemeenschappen, waar de mensen samen hun geloof vierden en samen werkten aan een beter leven. De Poolse paus Johannes Paulus II zag hierin een hang naar marxisme en was fel tegen de bevrijdingstheologie. De nieuwe paus wijst die basisgemeenschappen ook af. Dat is temeer merkwaardig omdat de Noord-Amerikaanse Pinkstergemeenten juist sterk de nadruk leggen op die onderlinge verbondenheid en meer kennis en meer werk. Daar zit veel Amerikaans geld achter. De aanhang van die Pinkstergemeenten groeit enorm ten koste van de Rooms-katholieken.

Franciscus van Assisi staat ook bekend om zijn dierenliefde. Het is niet voor niets, dat Werelddierendag samenvalt met de feestdag van de H. Franciscus. Misschien kunnen we zeggen, dat Marianne Thieme nu haar eigen paus heeft. Maar wat ik tot nu toe las over de nieuwe paus, bevatte geen verwijzingen naar een bijzondere dierenliefde. Zo staat Franciscus ook bekend als vredesbemiddelaar. De Nederlandse Franciscanen hielden jaren lang een Vredeswacht in stand bij de vliegbasis Woensdrecht, waar kernwapens zouden zijn opgeslagen. Ook op dit terrein vermelden de bronnen niets.

De nieuwe paus is Jezuïet. De orde staat bekend om zijn trouw aan de paus, aan de kerk en aan het geloof, maar wilde anderzijds ook wat afstand bewaren tot de macht. Jezuïeten staan bekend als onafhankelijke kritisch relativerende denkers. Ze schoppen nog wel eens tegen heilige huisjes. De nieuwe paus heeft naast theologie en filosofie ook scheikunde en literatuurwetenschappen gestudeerd. Hij zal intellectueel zeker zijn mannetje staan en gemakkelijk dialogeren met geseculariseerde wetenschappers.

De nieuwe paus is Argentijn. Argentinië heeft zwaar geleden onder de generaalsdictatuur. Er was toen een scherpe links-rechts-tegenstelling. Er wordt nu voortdurend gewerkt aan processen tegen de misdadigers uit die tijd. Het land kent niet echt een proces van verzoening, zoals Zuid-Afrika. Daar bekennen mensen van beide zijden hun misdaden, betuigen spijt en worden door de tegenpartij weer geaccepteerd als lid van de gemeenschap. Dat de nieuwe paus heeft samengewerkt met het toenmalige regime is nooit bewezen, wel onderzocht. Of hij het opgenomen heeft voor andere Jezuïeten, waarvan er twee zijn weggevoerd is evenmin duidelijk. Wel heeft hij enkele jaren geleden spijt betuigd over de rol van de Rooms-katholieke Kerk tijdens het regime. Hij heeft zich jaren later met de twee vrijgelaten Jezuïeten verzoend. Een leeft er nog in Duitsland.  De kerk was niet kritisch genoeg. Met de huidige regering kan hij minder goed opschieten en dat komt vooral doordat in Argentinië het zogenaamde homohuwelijk is ingevoerd.

Franciscus was al vijftien jaar aartsbisschop van Buenos Aires. Hij is zeker een kundig bestuurder. Hij lijkt mij ook een krachtig iemand, die niet zomaar opzij gaat. Hij heeft gewerkt bij de Curie. Hij weet van de hoed en de rand. Laten we hopen, dat hij in staat zal zijn dat bestuursapparaat stevig te hervormen en goed te laten functioneren. Of hij het verplichte celibaat voor priesters zal afschaffen het priesterschap of het diaken zijn zal openstellen voor vrouwen, waag ik te betwijfelen.

Hij lijkt mij wel in staat om weer wat leven in de Kerk te krijgen, wat meer enthousiasme en betrokkenheid. Ik kan helaas maar gematigd optimistisch zijn. Dan kan het alleen maar meevallen.

Jaargang 6, Nr. 258.

ERFOPVOLGING

Toen ons staatshoofd haar aftreden bekend maakte, verwachtte ik al onmiddellijk de stukjes over het in strijd zijn met de democratie van een erfelijk koningschap. De speculaties over mogelijke rellen bleven evenmin uit. Van GroenLinkse parlementariërs werd verwacht dat ze demonstratief uit de Nieuwe Kerk zouden wegblijven. Het zijn de gebruikelijke riten bij elke bijzondere gelegenheid, dat het koningschap in het nieuws komt. Iedereen weet, dat de overgrote meerderheid van de Nederlanders de monarchie aanvaardt. Geen politieke partij haalt het in haar hoofd de afschaffing tot verkiezingsitem te maken. Rel beluste autonomen versterken alleen maar het Oranjegevoel. Wegblijvende parlementariërs worden wat meewarig bekeken.

Als het gaat om de macht van ons staatshoofd, dan is die zeer beperkt. Er zijn anderen, die achter de schermen macht uitoefenen en zo de wil van het volk frustreren. Die macht valt niet te controleren. Pas als het mis gaat, wordt die macht en het misbruik ervan of het onwijs gebruik ervan aan de kaak gesteld. Kijk naar wat er gebeurd is bij semipublieke organisaties als de zorginstelling Meavita of de woningcorporatie Vestia of de onderwijsgigant Amarantis. Kijk ook naar de macht van ambtenaren. Nederland is België niet, maar toen er meer dan een jaar geen regering was in België liep alles op rolletjes. Daar zorgden de ambtenaren wel voor. Ambtenaren belijden altijd, dat ze de politieke leiding dienen, maar weten die wel in de gewenste richting te sturen. Zo zorgen ze voor continuïteit van het beleid. En de bevolking maar klagen, dat er niets verandert. En over erfopvolging gesproken: Onder hoge ambtenaren, rechters, militairen en volksvertegenwoordigers kom je elke keer weer dezelfde familienamen tegen. Zit het in de genen of is het een kwestie van relaties?

Ongeveer 55 jaar geleden hoorde ik tijdens college een docent beweren, dat er in Nederland niets gebeurde als Philips het niet goed vond. De macht van het bedrijfsleven wordt wel enigszins onderkend, maar is volledig in strijd met het principe van de democratie. Vooral bij familiebedrijven zie je vaak, dat de volgende generatie weer de leiding krijgt. Met democratie heeft het weinig te maken. En steeds wanneer er pogingen worden gedaan, die macht van het bedrijfsleven onder controle te brengen, wordt een land gechanteerd met een dreigend vertrek van werkgelegenheid. Het is voor mij een belangrijke reden om voor versterking van de EU te zijn.

Zo komen we bij de invloed van het buitenland op onze democratische besluitvorming. Kunnen we echt tegen de belangen van de USA in gaan? En alles gebeurt nog binnen de grenzen van de wet, maar de macht van de internationale misdaad is evenzeer enorm en vaak vervlochten met de legale bovenwereld. Als we praten over democratie, dan zijn er andere redenen om je ongerust te maken. Obligate republikeinse praatjes leiden slechts de aandacht af van de werkelijke risico’s.

De documentaire serie over de Gouden Eeuw op Nederland 2 heb ik met stijgende bewondering gevolgd. Enkele tientallen jaren was de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een grootmacht in de wereld. Onze macht berustte vooral op de handel met Oost-Azië, de landen rond de Oostzee en met Amerika. De laatste aflevering behandelde onder andere het Rampjaar 1672. Het landsbestuur was radeloos, het land reddeloos en het volk was redeloos. De gebroeders de Witt werden door het Haagse gepeupel op gruwelijke wijze vermoord. De regenten kregen de schuld. Ze hadden weliswaar gezorgd voor een sterke vloot, maar de verdediging te land verwaarloosd. Willem III moest het land als stadhouder redden. Het volk zocht steun bij een Oranje. Dat paste in een lange traditie. In de Middeleeuwen zochten boeren en stedelingen steun bij de vorst tegen de adel. Dat waren de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Willem van Oranje gaf leiding aan de opstand tegen de Spaanse tirannie. Hij was een trouw dienaar van de Heer der Nederlanden geweest. In het Wilhelmus verdedigde hij zijn verzet tegen de vorst. Het is een lied van de revolutie, een lied van de vrijheid.

Tijdens een van de eerste congressen van GroenLinks in de Flint in Amersfoort hield Dwars een zogenaamde stemproef. Het ging niet om stemmen maar om een goede zangstem. Ik moest het Wilhelmus zingen. Dat dreigde een puinhoop te worden met alle negatieve publiciteit als gevolg. Toen zei ik: ”Ik ben oud genoeg om mij de tijd te herinneren, dat dit lied niet gezongen mocht worden. En nu gaan we zingen.” De helft zong mee en was blij, dat een rel voorkomen was. De andere helft vond het maar niets. Tsja, als je historisch besef mist…. 

Sommige mensen zijn bevreesd, dat wij onder invloed van de Europese integratie onze nationale identiteit zullen verliezen. Die steunt op onze taal, onze geschiedenis en op de ‘iconografie’, een geheel aan symbolen, waardoor wij ons samen Nederlanders voelen. Het koningshuis is een belangrijk element, net als bijvoorbeeld onze vlag, ons wapen, de Nederlandse Leeuw, onze waterbouwkunde, onze ruimtelijke ordening, onze scheepvaart en onze KLM. Een gezond nationaal gevoel van saamhorigheid stelt ons beter in staat problemen het hoofd te bieden. Maar ook om gezellig samen feest te vieren. Ik houd wel van een feestje op zijn tijd.

Jaargang 6, Nr. 257.

OPVOEDEN IS WAARDENOVERDRACHT

Na een aantal zelfdodingen is pesten een ‘hot issue’. Een sensatiekrant als de Telegraaf weet daar wel weg mee. Ontevreden ouders spelen daar handig op in. De school krijgt de schuld van het pestgedrag van de medeleerlingen. Opeens is er een reuze rel geboren. De Telegraaf plaatst een groot artikel en Wakker Nederland, Hart van Nederland en RTV Utrecht nemen het bericht over. Daarvan geven de plaatselijke huis-aan-huisbladen weer verslag. Prachtig toch als je een school in een kwaad daglicht kunt plaatsen. Draagt het bij aan de oplossing van het pestprobleem? Natuurlijk niet. Het kan zelfs erger worden.

Tegenwoordig kun je ervan uitgaan, dat in elke basisschoolgroep wel en aantal onopgevoede normloze leerlingen zitten. Het pestprobleem is een opvoedingsprobleem. Sommige ouders verstaan niet langer de kunst van het opvoeden. Het kan zijn, dat ze zelf niet of antiautoritair zijn opgevoed. Die antiautoritaire opvoeding is vaak verkeerd begrepen. Men dacht, dat je de kinderen vooral niet autoritair moest opvoeden. Je moest je kinderen zelf laten kiezen of met ze praten. Geen eisen stellen en geen grenzen aangeven. Zo krijg je niet bepaald kinderen waarvan iedereen houdt. In werkelijkheid betekent antiautoritair opvoeden, dat je kinderen moet leren niet automatisch aan een autoriteit te gehoorzamen, maar eerst je geweten te raadplegen. Antiautoritaire opvoeding vraagt dus een goede gewetensontwikkeling en dus het overdragen van waarden.

In die zeventiger jaren nam de welvaart sterk toe. Er werden weinig kinderen geboren. Ouders konden hun kinderen alles geven wat hun hartje begeerde. Sommige waren zo dom het te doen. Als je alles krijgt zonder er moeite voor te doen, dan denk je, dat je voor een diploma ook geen moeite hoeft te doen. Dat was een van de redenen om het onderwijssysteem zo te wijzigen, dat de verantwoordelijkheid weer bij de leerlingen kwam te liggen. De kinderen van toen zijn de ouders van nu. In de politiek haakt het populisme daarop in. De overheid moet hier en nu al onze wensen vervullen en wij zelf hoeven daar geen inspanningen voor te leveren. Die school moet onmiddellijk het pestprobleem oplossen.

In dezelfde tijd is de secularisatie in een stroomversnelling geraakt. Er zijn veel redenen om kritisch te staan tegenover kerken en religies. Het godsbeeld, waarmee mensen zijn opgegroeid was nogal primitief en niet bepaald aantrekkelijk en evenmin geloofwaardig. Maar kerken en religies zijn niet alleen de dragers van een Godsgeloof en een daarbij behorende eredienst, zij vertegenwoordigen ook een waardensysteem, een samenhangende reeks van opvattingen waaraan je je eigen gedrag en dat van anderen toetst. Secularisatie kan inhouden, dat je ook dat waardensysteem loslaat. Daar kan iets voor terugkomen, bijvoorbeeld het humanisme of de wijsheden van een oosterse goeroe. Maar als er niets voor terugkomt en men naar eigen willekeur het eigen gedrag bepaalt, dan kan het inhouden, dat men een aloude wijsheid uit het oog verliest. Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.

Opvoeders gebruiken hun eigen opvoeding als voorbeeld. Ik weet uit eigen ervaring hoe moeilijk het is los te komen van je eigen opvoeding. Onder al die ouders zijn er enkele, die niet hebben geleerd eisen te stellen en duidelijke grenzen aan te geven.

Er zijn ouders, die hun kinderen erg verwennen. Het kind krijgt alles wat het hartje begeert. Als pa of ma eens nee zegt is het gelijk krijsen. Dus wordt er weer toegegeven. Maar ja, de ouders zien ook al hun wensen onmiddellijk vervuld. Zo lang ze hun banen houden. Soms spelen schuldgevoelens een rol. Die ouders weten, dat hun kinderen te weinig aandacht krijgen. Als er in een klas enkele verwende kinderen zitten, die andere met al die hebbedingetjes de ogen uitsteken, krijg je een uitstralingseffect naar andere kinderen. Verstandige ouders moeten dan weerstand bieden als hun kinderen roepen, dat Nina het ook heeft. Kinderen zijn zo materialistisch, hoorde ik een leerkracht zeggen. Het staat haaks op evangelische waarden van matigheid en soberheid.

Sommige geseculariseerde ouders hebben geen boodschap aan evangelische waarden. Offervaardigheid, trouw, eerlijkheid, liefde, vertrouwen, zorgvuldigheid, behoedzaamheid zijn dan deugden, die op de tocht komen te staan. Als ze verhalen uit de Bijbel al niet lang vergeten zijn, dan vinden ze het doorvertellen aan de kinderen maar overtollige ballast. Hun enige inspiratiebron lijkt het botte eigenbelang te worden. Als je zulke kinderen in de klas hebt, wordt het moeilijk een fijne sfeer in de klas te handhaven. Als je zulke mensen als collega hebt, ga je niet altijd opgewekt naar je werk. Als je zulke mensen in je sportteam hebt, duurt het lang voordat ze in de gaten hebben hoe belangrijk samenspel is.

Tenslotte zijn er ouders, die het zo druk hebben in hun werk, dat ze nauwelijks tijd en aandacht aan hun kinderen kunnen besteden. Zij denken, dan dat de school dat kan compenseren en voor de opvoeding kan zorgen. Geen enkele school kan de opvoedende taak van de ouders overnemen.

Het is niet gemakkelijk ouder en opvoeder te zijn. Het is nog lastiger leerkracht te zijn en kinderen in de klas te hebben, die in veel opzichten normloos zijn. Dan is pesten vaak maar een van de vele vormen van wangedrag. Af en toe maak ik mij zorgen over de toekomst van ons land. Willen we er wat van maken, dan moeten we dat samen doen. Samen overleggen welke eisen je stelt, welke grenzen er voor jou zijn, hoe je kinderen corrigeert, hoe je kinderen inspireert, hoe je kinderen tot voorbeeld bent. Opvoeden is geen sinecure. Maar het is heerlijk als je later trots kunt zijn op wat jouw kinderen bereikt hebben en je weet, dat het goede mensen zijn geworden. En het is nog leuker als je dat ook met je kleinkinderen ziet gebeuren. De toekomst hoeft niet somber te zijn.

Jaargang 6, nr. 256.