John Ch.M. Jorna

Wat legt de gelovige zijn seculiere landgenoot in de weg?

Discussie over de betekenis van religie voor de samenleving en de relatie tussen politiek en religie krijgen veel aandacht. Ook in De Volkskrant, waarin August Hans den Boef zijn religieus denkende landgenoten tot bescheidenheid maant. Ik ben een van die Nederlanders voor wie religie een belangrijke rol speelt in zijn leven. Ik ben echter geen aanhanger van een religieuze partij, evenals vele andere gelovigen. Een eerste fout van Den Boef is, dat hij meent, dat alleen zich christelijk noemende partijen voor christelijke idealen opkomen. In veel gevallen doen vooral de linkse partijen dat veel meer.

Den Boef meent ook, dat gelovigen in Nederland een minderheid vormen. De laatste gegevens daarover tonen aan, dat hij ongelijk heeft. Veel van die gelovigen hebben geen band meer met een kerk. Mensen, die zeggen niet in een God of het Goddelijke te geloven kunnen zich terecht atheïst noemen. Zij vormen in Nederland zo’n 15 tot 20% van de bevolking. Mensen, die het niet weten, ook 15 tot 20% noemen we agnosten. Maar atheïst of agnost zijn wil nog niet zeggen, dat iemand de standpunten van Den Boef deelt.

Hij beweert, dat er in Nederland eeuwenlang weinig consideratie is geweest met andersdenkenden. Kort na de Hervorming oefenden predikanten met steun van de overheid nogal wat dwang uit. Vaak had dat ook een politieke achtergrond. Vrees voor de Spanjaarden en later ook strijd om de macht, zoals tussen Maurits en Oldenbarnevelt. Maar al vlug konden allerlei religieuze groepen hun geloof uitoefenen al was het voor de rooms-katholieken in schuilkerken. Het handelsbelang ging voor. Er bestond dus steeds een zekere vrijheid van godsdienst en er was tolerantie. Waar gelovigen terecht bezwaar tegen maken is de toenemende intolerantie tegenover religieus geïnspireerde opvattingen. Het luidkeels verkondigen van gelovige opvattingen is niet het anderen willen dwingen, maar de gewone vrijheid van meningsuiting. Net zoals Den Boef zijn meningen in De Volkskrant mag openbaren, zo mag een christen of een Jood of een Islamiet dat evenzeer.

De Boef onderscheidt dan een drietal categorieën van opvattingen. Tot de eerste categorie behoren opvattingen, die de inhoud van het geloof betreffen. Hij kan zich voorstellen, dat Joden en Islamieten volgens hun religieuze voorschriften willen slachten, hun jongetjes willen besnijden en hij snapt, dat sommige ambtenaren van de burgerlijke stand in het homohuwelijk geen huwelijk zien en er niet voor voelen dat te registreren. Op zich hebben anderen daar geen last van.

Een tweede categorie vormen de financiële voorrechten, die gelovigen zouden genieten. Daar komt de kinderbijslag aan. Wat twintigste-eeuws! Den Boef vindt het maar niets te moeten betalen voor de vijf kinderen van een gelovig echtpaar. Ik neem aan, dat hij 67 jaar oud de AOW-uitkering niet zal weigeren, waar die vijf kinderen aan hebben bijgedragen en zijn nul of een of twee kinderen in mindere mate. De gemeentelijke bijdrage aan het vervoer naar een bijzondere school van de eigen richting noemt hij bizar. Maar als Den Boef ’s nakomelingen geen openbare of bijzonder neutrale school in de buurt hebben, dan kunnen de ouders daarvoor een vervoersbijdrage claimen. Je kunt toch niet verwachten, dat Den Boef ’s nakomelingen onderwijs op een bijzondere school met religieuze achtergrond zouden moeten volgen.

De derde categorie omvat zaken als de Zondagswet en de winkelsluiting en allerlei ethische kwesties. Den Boef zou zich eerst eens moeten afvragen of veel religieuze taboes geen rationele achtergrond hebben. Een rustdag per week lijkt mij toch heel gezond en dan graag samen met je familie en je vrienden, want in je eentje voetballen lijkt me niet zo handig. Terecht hebben vakbonden en middenstandsorganisaties veel moeite met de mogelijkheid om op zondag te winkelen. Maar het liberale denken leidt ertoe, dat mensen voor zich zelf alle vrijheid opeisen, ook als dat ten koste gaat van de vrijheid van anderen. Wat de ethische kwesties als abortus, euthanasie, hulp bij zelfdoding betreft; het beëindigen van leven is niet zo maar wat. Daar past duidelijke regelgeving bij en altijd moet misbruik voorkomen worden. Aartsbisschop Eijk hoorde ik orgaandonatie de hoogste vorm van naastenliefde noemen.

Steeds vaker lees ik, dat een democratisch aangenomen wet altijd gehoorzaamd moet worden. Gelovigen mogen niet claimen boven de wet te staan, schrijft Den Boef aan het slot van zijn artikel. Ik kan Den Boef nu al meedelen, dat ik een wet, die strijdig is met mijn geloof niet zal gehoorzamen. Ook niet als daar een straf op staat. Als je op de manier van Den Boef door redeneert, dan wordt zijn kleinzoon een nieuwe Nero. Scheiding van Kerk en Staat behoort naar twee kanten te wijzen. De Kerk mag de Staat niets voorschrijven. De Staat mag de Kerk wat betreft de inhoud van het geloof, de kerkelijke wetten en voorschriften niets voorschrijven. Maar beide mogen voluit gebruik maken van hun recht op vrijheid van meningsuiting.

Jaargang 5, Nr. 247.

OPGESLOTEN IN DOGMA’S

Dogma’s zijn vaste overtuigingen waaraan je niet behoort te twijfelen. In de Rooms-katholieke Kerk worden ze door de paus in samenspraak met de bisschoppen van de gehele wereld plechtig afgekondigd. Elke Rooms-katholiek wordt dan voortaan geacht dit dogma voor waar aan te nemen. Bij die afkondiging van een dogma wordt de paus onfeilbaar geacht. Maar de paus doet wel vaker uitspraken. Dan is hij niet onfeilbaar al neem je zijn mening wel serieus. Je kunt zijn mening ook afwijzen. Zo zijn er nog maar weinig katholieken, die de pauselijke ideeën over voorbehoedsmiddelen in de praktijk brengen.

Dogma’s heb je niet alleen in kerken. Nogal wat GroenLinksers hebben als dogma, dat elk wapengeweld moet worden afgewezen. Veel VVD’ers delen de mening, dat privatisering van overheidstaken een groot goed is. Nogal wat mensen menen, dat godsdiensten verantwoordelijk zijn voor allerlei narigheid in de wereld. Van godsdiensten kun je niets goeds verwachten. In Nederland menen veel mensen, dat strenge straffen ervoor zorgen, dat het aantal misdaden vermindert. Als er veel misdadigers opgesloten zitten, kunnen ze op dat moment geen misdaden plegen. Maar als ze eenmaal vrij zijn, wat doen ze dan? En u, bent u het eens met deze dogma’s?

Als mensen leiding geven en ze zijn gewend vaste overtuigingen te hanteren bij hun handelen, kan dat voor flinke problemen zorgen. In veel situaties is soepelheid bij het reageren van groot belang. Toen ik pas in het onderwijs werkte ontbrak bij mij dat inzicht. Met bepaalde leerlingen ontstonden gemakkelijk conflicten en vervolgens ook met de ouders. Ik wilde de leerlingen in een keurslijf dwingen. Op een gegeven moment had ik er genoeg van. Als ze het zo graag voor zich zelf willen verpesten, dan doen ze dat maar. Ze merken zelf wel, dat het anders moet. Van dat moment af had ik veel minder conflicten en liep het lesgeven veel soepeler. Ik heb het vaak aan jongere collega’s verteld. Na jaren kreeg ik onlangs leuke feedback. Een reüniste vertelde, dat ze toen ze het proefwerk af had haar antwoorden zat te vergelijken met die van de buurman. Plotseling kwam mijn hand naast haar gezicht. Oei dacht ze, dat wordt een nul. Ze kreeg een normaal cijfer, was me zeer dankbaar, werkte harder en is nu een uitstekende lerares.

Ik zou dit verhaal zo graag aan de Nederlandse bisschoppen willen vertellen en al die ambtenaren van de Curie in Rome. Onze kardinaal Eijk is een zeer autoritaire leider. Hij heeft de kerkelijk verplichte Pastorale Raad van het Aartsbisdom afgeschaft. Hij heeft zich omgeven door jaknikkers en bedreigt iedere medewerker met ontslag in zijn missives aan de parochies waarin hij weer nieuw beleid afkondigt. Toen emeriti hem een brief stuurden, waarin ze bezwaar maakten tegen zijn wijze van optreden, reageerde hij met de opmerking, dat hij met emeriti weinig van doen heeft en van de actieve pastores niets hoort. Een echte leider zal zich ongerust maken als hij van zijn medewerkers nooit reacties krijgt. Hij weet, dat niemand zonder fouten is en stelt het op prijs wanneer zijn medewerkers hem waarschuwen. De pastores hebben nauw contact met de kerkleden en horen of lezen hun reacties. Ze merken wat er allemaal fout gaat, juist door deze manier van leiding geven. Ze horen de klachten over deze weinig inspirerende bisschop, die regels belangrijker vindt dan mensen. In de ogen van de bisschop zijn mensen, die zich niet aan zijn regels houden de kerk ontrouw. Zulke mensen kunnen beter de kerk verlaten. En de gelovigen denken alleen maar aan het evangelieverhaal van de goede herder die op zoek gaat naar verdwaalde schapen.

Het autoritair leiderschap heeft nog meer risico’s. In mijn jeugd was dat nog betrekkelijk normaal. Je leerde als Rooms-katholiek automatisch te gehoorzamen aan de paus en de bisschop en de pastoor. Als de pastoor jou geen goede katholiek vond, liep je de kans, dat hij bij sollicitaties een negatief advies gaf. Dat automatisch gehoorzamen aan een autoritair kerkelijk gezag zorgde ervoor, dat juist katholieke landen extra gevoelig waren voor autoritaire politieke leiders. Misschien heeft Wilders het geleerd in zijn katholieke geboortestad. Het ontzag tegenover de kerkelijke leiding blijkt een van de oorzaken van het feit, dat pedoseksuele priesters ongestoord hun gang konden gaan. Stevig verzet tegen autoritair kerkleiderschap is dus belangrijk om kinderen weerbaar te maken tegen pedoseksuele geestelijken.

De narigheid is, dat Kardinaal Eijk zijn medewerkers dwingt om even autoritair zijn regels en voorschriften door te voeren in de parochies. Dat wekt bijna steeds enorm veel wrevel. Als een pastor nieuw is in een parochie, dan moeten hij of zij en de parochianen eerst wat aan elkaar wennen. Maar dan komt de acceptatie en de waardering. Steeds vaker draagt de pastor een witte priesterboord en handelt hij volgens nieuwe regels en treedt hij ook nog autoritair op. Dan wordt het veel moeilijker om te ontdekken, dat hij ondanks dit alles toch een fijn mens is. Als de pastor onmiddellijk zegt dat het zo moet en niet met de vrijwilligers in gesprek gaat mist hij een geweldige kans op diepgaand contact met de mensen.

Er is veel boosheid onder de mensen. Soms is er ook lauwheid. Het zal mijn tijd wel duren. Of er is de bereidheid zich over te geven aan slaafse gehoorzaamheid. Een oplossing geeft dat niet. Een echte oplossing is pas te verwachten wanneer er in Rome een totaal andere wind gaat waaien. De door Rome in de Nederlandse bisdommen gedropte bisschoppen missen alle legitimiteit. Rome hoort te kiezen uit de vanuit het bisdom voorgestelde kandidaten.

Mij lijkt het het beste er samen als parochianen iets van te maken. God eren en liefhebben en de naasten beminnen als je zelf. Zorgen voor een hechte gemeenschap, waar plaats is voor velen en iedereen zich thuis voelt. Laat al die ergernissen maar van je af glijden. Veel van die regeltjes zijn immers onnozelheden. In een tijd, dat er grote problemen zijn in ons land en de meeste andere landen in Europa, mensen echt in de knel komen, is het belangrijk er voor elkaar te zijn. Dan kunnen we elkaar ook echt een Zalig Kerstfeest wensen.

Jaargang 5, Nr. 246.

.

TENTOONSTELLING IN MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN IN ROTTERDAM

Kunsthistoricus ben ik bepaald niet. Maar ik houd wel van kunst. Het aardige is, dat deze tentoonstelling mij daarnaast wat deed doordat de geografie en de Europese geschiedenis aan de orde komen. Jan van Eyck(ca.1390 – 1441) was een kunstenaar die niet alleen in de Nederlanden werkte, maar ook in Parijs en in Bourgondië. De kunstenaars uit die tijd trokken vanuit de Nederlanden naar Parijs, Dijon en Keulen. Ze leerden van elkaar, inspireerde elkaar. Hun opdrachtgevers waren geestelijken uit de welvarende steden, uit de rijke kloosters en daarbij vooral die van de Kartuizers en het waren leden van de hogere adel uit die tijd en dan vooral de hertogen van Bourgondië. Je ziet op de tentoonstelling dan ook veel religieuze voorstellingen, maar ook portretten van edellieden. Het portret van een hogere geestelijke zie je nogal eens als toeschouwer op een religieus schilderij. Al die hoge heren kenden elkaar en ze wisten ook goed, hoe de kunst zich ontwikkelde. Door hun opdrachten verbreidde nieuwe ideeën uit de kunst zich snel over Europa. De verbondenheid bij de adel leidde tot verbondenheid in de kunst. Er was al vroeg veel meer Europese eenheid, dan Eurosceptici willen toegeven. Eigenlijk gaat dat de gehele kunstgeschiedenis zo door. Onze Cultuur met een hoofdletter is een Europese Cultuur.

Wat is nu de betekenis van Jan van Eyck? De schilderkunst van de Gotiek kenmerkte zich door gestileerde afgeslankte lichamen met de gezichten vaak en profiel. Van Eyck schilderde naar de natuur. De lichamen waren zoals ze echt zijn en hij schrok er niet voor terug de lijdende Christus aan het kruis in alle verschrikkelijkheid af te beelden. Dat maakte het voor de toeschouwers gemakkelijker zich in het lijden van Jezus in te leven. Ook de landschappen op de achtergrond zijn veel realistischer geschilderd. Geen gestileerde rotspartijen, maar een echt landschap zoals hij dat gezien had. De tentoonstelling laat die ontwikkeling in de schilderkunst mooi zien door zowel schilderijen uit de gotiek als schilderijen van Jan van Eyck en zijn tijdgenoten te tonen.

Het zijn overigens niet alleen schilderijen en tekeningen. Edelsmeden, houtsnijders, beeldhouwers en tapijtwevers maakten in die tijd prachtig werk en stonden ook hoog in aanzien. Zo zijn er prachtige kistjes aan alle zijden beschilderd of delen van een altaar of reliëfs van zilverwerk. Heel bijzonder zijn de hand geschilderde miniaturen uit boeken, waarvan twee door Van Eyck zelf geschilderd.

Er is op deze vrij uitgebreide tentoonstelling niet zo veel werk van Van Eyck zelf te zien. Ik vermoed, dat een groot langwerpig schilderij, de Annunciatie het meeste indruk zal maken. Het is normaal aanwezig in de National Gallery in Washington D.C. en nu in Rotterdam aanwezig. Alleen dat schilderij maakt een bezoek aan de tentoonstelling de moeite waard. Maria is als een jonge beschaafde vrouw afgebeeld met een fijn besneden gezicht en een prachtig blauw gewaad, dat in ruime plooien neervalt. Ook de handen van Maria vallen op: heel slank en heel natuurlijk geschilderd en al met enig perspectief. De engel Gabriël is nogal vrouwelijk afgebeeld met een kroon en een prachtige mantel. Je zou kunnen verwachten, dat Maria de Boodschap ontving in haar nederige huisje, maar het schilderij toont de gebeurtenis in een enorme Romaanse kerk, die al wat naar de Gotiek neigt.

Toch deed mij de tekening van de H. Barbara meer. Zij is afgebeeld voor een toren, waarin haar vader haar liet opsluiten. Die toren is een indrukwekkend massief gebouw en toch fijn uitgewerkt in gotische stijl. Het meisje Barbara is heel teder getekend met neergeslagen ogen, bescheiden en toch indrukwekkend.

Boijmans Van Beuningen heeft een prachtige tentoonstelling samengesteld, die zeker de moeite waard is om er enkele uren aan te besteden. U kunt er tot en met 10 februari 2013 terecht.

Jaargang 5, Nr.245.

GROENLINKS EN DE OMROEPEN

Binnen GroenLinks en in het verkiezingsprogramma zie ik opvattingen over de publieke omroep, die mij allerminst bevallen. Daarover straks meer. Want ook andere politieke partijen en media lopen te hoop tegen het huidige omroepbestel. Daarbij raakt de discussie vervuild door bezuinigingsmaatregelen. Als zo vaak worden bezuinigingen gebruikt om het levensbeschouwelijke instellingen moeilijk te maken of hen zelfs hun voortbestaan te ontnemen. Kennelijk geldt voor levensbeschouwingen de vrijheid van meningsuiting niet langer. Op radio en TV worden allerlei meningen verkondigd en dat wordt betaald met publiek geld. Waarom zou dan het berichten over allerlei nieuws, gebeurtenissen en ideeën betreffende een levensbeschouwing niet bekostigd met publiek geld uitgezonden mogen worden? Kleine zendgemachtigden behouden weliswaar hun recht op uitzenden, maar ze krijgen geen cent meer uit de publieke kas. Tenzij zij andere geldbronnen weten aan te boren betekent het in feite, dat zij de nek omgedraaid worden.

Nu zegt de staatssecretaris, dat alle omroepen de opdracht hebben aandacht te schenken aan levensbeschouwelijk nieuws. Wat RKK nu doet, moet voortaan maar gebeuren onder de vlag van de KRO. De KRO is een vereniging, die onder verantwoordelijkheid valt van de leden. RKK valt onder verantwoordelijkheid van de bisschoppen en dat is recent ook wel gebleken. Kennelijk vonden de bisschoppen de zondagse Eucharistievieringen wat al te vrij. Ze worden nu vanuit een door de bisschop goedgekeurde kerk uitgezonden. Een ander voorbeeld. Dit jaar was een van de boeren uit ‘Boer zoekt vrouw’ een homo, die een partner zocht. Toen het toch niet klikte, kreeg hij de vraag of de beoogde partner wel echt een homo was. Heel spontaan liet hij merken, dat er geen reden was om daar aan te twijfelen. Kennelijk was er een proef op de som geweest. Als een bisschop het voor het zeggen had gehad, was dit zinnetje nooit gemonteerd. Waarschijnlijk was er ook geen homo boer gevraagd mee te doen. Het is maar goed, dat bisschoppen geen echte zeggenschap hebben over de KRO. Het ligt allemaal zo subtiel. Daar heeft een VVD staatssecretaris geen besef van. Ook binnen GroenLinks zullen er weinig zijn, die het verschil zien tussen een KRO als een vereniging en de Rooms-katholieke Kerk in Nederland als een hiërarchisch instituut, waar de bisschop het in zijn diocees voor het zeggen heeft.

Het GroenLinks Verkiezingsprogramma 2012 wil, dat de verzuiling uit het omroepbestel verdwijnt. Er komen twee netten met onafhankelijke redacties, die geheel vrij in hun keuzes de programmering bepalen. De huidige omroepen worden een soort productiehuizen. Of de netredacties de geproduceerde programma’s ook werkelijk uitzenden wordt niet gegarandeerd. Of er zondags nog kerkdiensten worden uitgezonden; het is aan de onafhankelijke redacties. Of er ruimte is voor verschillen; het programma van GroenLinks zegt er niets over. Zou iemand het in zijn hoofd halen NRC-Handelsblad, de Telegraaf, Trouw, de Volkskrant, het Algemeen Dagblad, het Parool, het Katholiek Nieuwsblad en het Nederlands Dagblad maar samen te voegen tot twee dagbladen met onafhankelijke autonome redacties? Dat wil GroenLinks met de omroepen doen. Ook bij de dagbladpers zie je nog sporen van de vroegere verzuiling. Gelukkig is er nog ruimte voor verschillen.

In ons omroepbestel is er enorm veel ruimte voor verschillen. Bijna iedereen krijgt de ruimte aan het woord te komen. Wordt er te weinig ruimte geboden aan jongeren; BNN komt er aan.. Wordt het rechtse geluid te weinig gehoord; Nederland wordt Wakker. De pijn zit in de bekostiging uit het jaren geleden gefiscaliseerde Kijk- en Luistergeld. Dan hoor je al vlug de vraag: “Waarom moet ik betalen voor het uitzenden van een Hoogmis door de RKK?” Het antwoord is simpel. Omdat de leden van de RKK ook betalen voor uitzendingen, waaraan zij geen behoefte hebben. Elkaar de ruimte gunnen; dat is al heel lang het uitgangspunt, waardoor ons land met zo veel verschillende groeperingen toch leefbaar blijft.

Soms tonnen mensen zich voorstander van het BBC-model. Daarbij verwijzen ze meestal naar het hoge niveau van de BBC programma’s. Soms toont men zich ook voorstander van een neutrale of nationale omroep. Maar neutraal bestaat niet. Ook de BBC redacties maken keuzes. Af en toe komt er van een politieke partij kritiek. Het doet mij altijd denken aan het verwijt van de Telegraaf zo rond 1970 over al die linkse leraren, die hun leerlingen indoctrineren. Ik zou willen, dat we daarin wat meer succesvol waren geweest. Mensen maken hun eigen keuzes en dat is maar goed ook. Onderwijs is ook niet neutraal. Ik heb mijn leerlingen altijd gestimuleerd kritisch te zijn. Onderwijskundig hoort dat onder de hogere denkniveaus van analyse, synthese en evaluatie. Maar er waren methodes en dus ook docenten, die daaraan veel minder aandacht besteedden. Voor mij gold, dat als je niet kritisch stond tegenover de maatschappij, je de bestaande maatschappij als ‘normaal’ beschouwde. Zo hoort het! Dat vind ik pas echt indoctrinatie. Het huidige omroepbestel met de enorme verscheidenheid is de beste waarborg tegen indoctrinatie. Hoed u voor allen, die daaraan willen tornen.

Jaargang 5. Nr. 244.