John Ch.M. Jorna

Bisschop Eijk weet het weer beter dan Jezus van Nazareth 

Jezus van Nazareth is voor mij een echte voorbeeldfiguur. Hij inspireert mij zelfs als zijn volgelingen er vaak een potje van maken. De boeiendste passage uit het evangelie is voor mij de Bergrede en dan vooral het begin van hoofdstuk 5 van het Matteus-evangelie, waarin Jezus de mensen uitlegt, dat hun zorg en aandacht vooral moet uitgaan naar de niet zo goed ontwikkelde mensen, naar de mensen, die verdriet hebben, naar de mensen, die wat minder bij de pinken zijn, naar mensen, die onrecht ondervinden, naar mensen, die barmhartigheid nodig hebben, die vrede gebracht moet worden en naar mensen, die vervolgd worden. Zo leefde Jezus ook. Hij genas de zieken, wekte doden tot leven, hielp de bezetenen, deelde het brood met een grote mensenmenigte, bestreed het onrecht en bekeerde de zondaars. Steeds waren Hij en Zijn leerlingen bezig met de werken van barmhartigheid.

Vooral de laatste jaren heeft de Kerk mensen zalig of heilig verklaard, die dat voorbeeld van Jezus volgden. Moeder Teresa, Pater Damiaan, Peerke Donders. Zij dienden de armsten en de mensen met die vreselijke ziekte van de melaatsheid. Zij volgden het voorbeeld van Jezus van Nazareth. Zij dienden de medemens en zorgden er zo voor, dat de kerk ergens voor diende. Immers, een kerk die niet dient, dient tot niets. Zo verklaarde eens een Franse bisschop.

In de stad Utrecht werken inmiddels veertien jaar twee pastores in arme buurten van de stad. Titus Schlatman brengt in de Rivierenwijk de mensen bijeen en zorgt dat ze gaan samenwerken. Zo leren ze elkaar kennen en waarderen en de wijk wordt er vreedzamer door, terwijl de mensen groeien in daadkracht en zelfbewustzijn. Titus is een vredebrenger. Monique de Bree werkt in de Daalse buurt. Ze ontmoet daar de kinderen en dan vooral bij de speeltuin. Via de kinderen leert ze de ouders kennen. Ze stuit op vreselijke problemen. Armoede, onwetendheid, ziekte, psychische problemen, werkloosheid, huiselijk geweld, huurachterstanden en andere schulden. Steeds is ze bezig de mensen te helpen, vooral door hen de weg te wijzen naar de bevoegde instanties en door de formulierenwildernis. Ze bemiddelt bij burenruzies of onenigheid in de speeltuinvereniging. Als je haar verhalen leest, houd je je ogen nauwelijks droog. Monique en Titus vervullen dagelijks de opdracht, die Jezus van Nazareth ons gaf in de Bergrede.

Deze twee buurtpastores worden intensief begeleid door deskundigen. Zo is al werkende een nieuwe vorm van pastoraat ontstaan, het pastoraat van nabijheid. Daar is al een dik boek over geschreven en er zijn herhaaldelijk conferenties, waar buurtpastores uit het gehele land hun ervaringen uitwisselen. Hun werk is een vorm van modern pastoraat, waar de Nederlandse Kerkprovincie trots op mag zijn. Als je je afvraagt wat de kerk in deze tijd nog voor zin heeft is het buurtpastoraat in de oude stadswijken van Nederland het mooiste voorbeeld van zinvol kerk zijn. 

Bisschop Eijk denkt er anders over. Hij vindt het prachtig werk, maar het heeft volgens hem niets met kerk zijn te maken. Het is meer maatschappelijk werk en hij wil er niet een kerkelijke zending aan geven. Jezus van Nazareth verleende zijn leerlingen wel een dergelijke zending. Ze werden erop uit gestuurd om de blijde boodschap te verkondigen en dan ook metterdaad door de zieken te genezen, de zondaars te vergeven en de armsten bij te staan.Het zou kunnen, dat de bisschop geleid wordt door de noodzaak te bezuinigen, maar het buurtpastoraat wordt niet door het bisdom of het dekenaat bekostigd. Het verwerft uit andere fondsen voldoende inkomsten. Het is dan ook een volkomen raadsel hoe de bisschop tot deze beslissing is gekomen. Je kunt je afvragen of hij vindt, dat Islamieten niet geholpen moeten worden. Je kunt denken, dat hij de twee pastoraal werkers liever aan de slag ziet gaan in parochies met brave, liefst welvarende katholieken. Je kunt vermoeden, dat hij het maar niets vindt, dat de twee pastoraal werkers omgaan met allerlei tuig uit achterbuurten. Of is de bisschop het type van een rechtse CDA- of VVD-figuur of nog erger, die vindt, dat mensen hard moeten worden aangepakt en hun eigen boontjes moeten leren doppen. zelf verantwoordelijk moeten zijn voor hun leven? Het zijn allemaal veronderstellingen, die je niet kunt onderbouwen.

Voor mij is het een volslagen raadsel wat de bisschop tot deze beslissing heeft gebracht. Ik schaam mij voor deze bisschop. Ik vind het een grof schandaal. Deze bisschop moet flink op de vingers getikt worden. Hij kan niet langer een echte volgeling van Jezus van Nazareth genoemd worden

Vakantie! 

Het is veertien jaar geleden, dat ik het onderwijs verliet en begon aan de VUT en daarna pensioen. En weer is de vakantie aangebroken. Kleinkinderen komen met hun rapporten thuis en ze hebben goede resultaten. Ze hebben tijd om met de logeerhond te wandelen en vinden het leuk bij Oma en Opa langs te komen. Als gepensioneerde heb je altijd vakantie of nooit. Er valt nog heel wat te doen, voordat we de vakantiereis langs Hanzesteden rond de Oostzee gaan maken. Ik moet nog kopij inleveren voor het septembernummer van Parochiekontakt, terwijl ik deze week nog een enthousiast verslag van de Parochievergadering heb gemaakt. Ik vond een mooie kop: “Optimistisch verder gaan, geeft de meeste kans op voortbestaan”. Dan moet ik een 55plusfietstocht voorbereiden en de fietstocht rijden langs plekken van historisch belang in de gemeente Houten. Ze hebben er ook nog kunstwerken geplaatst. Er moet nog in de tuin gewerkt worden, die inmiddels behoorlijk bloemrijk is. We moeten nog op kraamvisite. En binnenkort heb ik een gesprek met een wethouder. Gepensioneerden zitten niet stil! 

Vakantie is een tijd om je geest en je lichaam als het ware te restaureren. Even los komen van al dat gedoe, nieuwe mensen leren kennen. Onbekende steden bezoeken. Inspiratie opdoen. Altijd hoop ik, dat we ook in contact komen met de plaatselijke bevolking, maar bij georganiseerde reizen wordt daar weinig aandacht aan besteed. Maar het zou zo goed zijn de mensen elders in Europa te leren kennen en te leren waarderen en zo het gevoel van Europese verbondenheid te versterken. Ik ben heel benieuwd, wat we daar meemaken. 

Toch was er een gebeurtenis, die voor mij in deze week veel meer bepalend was. Ik kreeg een telefoontje van een neef, dat mijn oom het Sacrament van de zieken had gekregen. Nu was er al eerder een crisis geweest en toch was hij elke keer weer opgekrabbeld. Maar niet nu, woensdagmorgen stierf hij.Ook Sjef was belangrijk voor ons gezin. Mijn vader stierf plotseling op 45-jarige leeftijd en mijn moeder bleef alleen achter met vijf kinderen, waarvan ik als oudste negentien was en nog op de kweekschool zat. Een andere broer zat op het seminarie. Dat viel allemaal niet mee, ook financieel niet. Toen werd Oom Sjef toeziend voogd van de kinderen en hij kwam heel vaak langs en wij waren allemaal ook welkom op de Raapopseweg, waar hij woonde. Mijn moeder, mijn broers en zus hadden veel steun aan deze oom. Voor mij was hij ook een voorbeeld. Want toen mijn zwager jong stierf en drie jonge kinderen achterliet, werd ik zijn voorbeeld volgend toeziend voogd van hen en probeerde onze schoonzus zo goed mogelijk tot steun te zijn.

Oom Sjef was een harde werker. Dat moest ook wel met een vrouw en zeven kinderen. Hij was boekhouder en belastingadviseur. Eigenlijk hield hij met 65 jaar niet op, maar bouwde het werk langzaam af. Maar daarbuiten was hij ook actief, bijvoorbeeld in de landelijke diabetesvereniging.

Toen ik verkering kreeg, was Oom Sjef een van de eersten, die de nieuwe aanwinst voor de familie moest bewonderen en toen we eenmaal getrouwd waren kwam hij nog vaak langs en wat daarbij opviel was, dat hij zo van snoepen hield. Dus voor zijn verjaardag brachten we vaak snoep mee, maar dan wel suikervrije bonbons. De laatste jaren kwam ik steeds op zijn verjaardagen en merkte, dat hij achteruit ging. Vorig jaar vierden we op 8 december zijn negentigste verjaardag. Van ons gezin waren we er met z’n drieën. Ik ben er trots op zo’n oom te hebben gehad.

Antwoord aan Edith M. Raats te Amersfoort 

Iemand hoeft helemaal niet veel van de geschiedenis van de Rooms-katholieke Kerk te weten om te beseffen, dat de huidige kerk als organisatie met alle regels en dogma’s en gewoonten het resultaat is van vele eeuwen veranderingen. Daarbij was het knappe altijd, dat de kerk zich wist aan te passen aan andere culturen en nieuwe ontwikkelingen. Het gewijde priesterschap, zoals wij dat kennen kwam pas na drie eeuwen tot stand onder invloed van de Romeinse en Griekse cultuur met een priesterkaste. De positie van de bisschop van Rome als Paus was vele eeuwen lang veel minder overheersend en werd ook betwist door andere patriarchen in het Oosten. De sterke centralisatie, die na het Eerste Vaticaanse Concilie groeide werd pas verregaand doorgevoerd toen betere communicatiemiddelen dat mogelijk maaktenen omdat enkele prelaten in het Vaticaan minder gelukkig waren met sommige resultaten van het Tweede Vaticaans Concilie. Terwijl bisschoppen in vele landen werden gekozen door hoge geestelijken van het bisdom werd de benoeming nu gecentraliseerd. 

De kerk heeft zich altijd aangepast. Het feest van de geboorte van Jezus, Kerstmis werd ingevoerd las alternatief voor het Zonnewendefeest van de Germanen. De liturgie in Afrika is aangepast aan de  inheemse culturen. De priester komt bijvoorbeeld dansend de kerk in en draagt een traditioneel teken van een opperhoofd. De gelovigen beamen luidkeels wat er in de preek gezegd wordt. Soms heb je hier zin bij een goede preek te applaudisseren, maar dat is dan liturgisch niet verantwoord. Tenslotte heeft modern bijbelonderzoek ons geleerd, dat de auteurs soms iets heel anders bedoeld hebben dan wij dachten. 

Heeft de kerk ons onjuiste dingen als waarheid voorgehouden? Er zijn vele voorbeelden. Slavernij was eeuwen lang geoorloofd. Wapens werden gezegend en een aanvalsoorlog, zoals tijdens de Kruistochten werd aangemoedigd. De zon zou rond de aarde draaien en iemand die dat ontkende werd als ketter aangeklaagd. De manier waarop de aanwezigheid van Christus in de heilige hostie werd beschreven tijdens het Concilie van Trente spoort niet met de huidige wetenschappelijke inzichten in het wezen van een stof, een substantie. De leer van de Transsubstantiatie is dringend aan een passende herformulering toe. De kerk kan ook nooit beschikken over de volledige en enige waarheid. Dan zou zij aan God gelijk zijn. Anderzijds wat de kerk leert, dien je wel serieus te nemen, zeker als je daarbij niet vergeet te blijven nadenken. 

Welke vreselijke misstanden worden gesignaleerd? Zie de M@ilbox in KRO-magazine van week 27. Leken zouden in een viering met een priester het evangelie voorlezen en de preek verzorgen. Soms worden hoogbejaarde priesters ingeschakeld om maar de Eucharistie te kunnen vieren. Zo iemand ook nog belasten met een preek is te veel gevraagd, zeker als een goed geschoolde leek of pastoraal werker m/v beschikbaar is. En soms is een onderwerp aan de orde, waarover een bepaalde leek veel deskundiger is dan de priester die voorgaat. Zo kan een ontwikkelingswerker prima vertellen over de betekenis van het werk van Memisa of Miva of een sociaal werker over het nut van Caritas.
Leken reiken hier al sedert 1968 de communie uit. Daarin komt tot uiting, dat de maaltijd van de Heer een maaltijd is van de gehele geloofsgemeenschap. Alles gebeurt met grote eerbied, maar niet me de bijna afgodische angst, waarmee men vroeger de H. Hostie benaderde. Het Godsbeeld is veranderd: We zien niet meer een angstwekkende alwetende en alziende God, die onze zonden wreekt. Wij geloven in een God, die in ons midden leeft. Een God, die er voor ons is. Een God, die ons leidt en beschermt en bijstaat, een vriend, waarbij wij veiligheid zoeken.
Een sacrament is een teken, dat ons genade verschaft. De ziekenzalving geeft ons de kracht de ziekte te dragen en brengt ons genezing als God dat wil en de medische stand aan de genade meewerkt..Waarom dat teken onthouden aan een zieke als een priester maar moeilijk beschikbaar is?
Zeker is de oecumene een kernpunt voor de Kerk, maar de klacht van de aanwezigen tijdens een cursus over oecumene was nu juist, dat een modern opgeleide priester er niets meer aan deed. Hij had andere prioriteiten. Ik voel mij dankbaar als ik te gast mag zijn bij een avondmaalsviering en voel mij warm worden door het gevoel van verbondenheid met Christus en met die anderen, die ook in Hem geloven. 

Waar het mij om ging is de vraag of Kruispunt ooit aandacht schenkt aan zaken als moderne bijbeluitleg, aan het Godsbeeld van de hedendaagse mens of aan het samen vorm geven aan het pastorale beleid in een parochie, daarbij profiterend van alle deskundigheid die daar aanwezig is, ook op theologisch gebied. Hoe vaak hoor je een gewijde priester preken over de bescherming van Gods Schepping en hoe je dat concreet kunt aanpakken?  Doe het samen en trek samen op, wetend wat de mensen aanspreekt. Jezus was iemand, die ons Zijn leven voorleefde, die ons uitnodigde Hem te volgen. Hij was geen autoritair leider. Hij bevrijdde ons en bracht een blijde boodschap. In de kerk van vandaag en in mijn parochie wil ik dat beeld van onze Verlosser terugzien.

Goed nieuws uit Colombia en slecht nieuws uit Zimbabwe 

“Ingrid Betancourt vrij”. Dat was de grote kop in de dagbladen van deze week. Ik keek naar de foto en later naar de TV hoe ze haar moeder omhelsde en later haar kinderen en hoe ze vertelde hoe blij de gijzelaars waren toen ze hoorden, dat de zogenaamde bewakers in werkelijkheid militairen van het regeringsleger waren, die de twee FARC-leiders hadden ontwapend en geboeid. Later de beelden van de ontmoeting met de kinderen en van persconferenties. Het was af en toe knap ontroerend. 

In Colombia is een jarenlange burgeroorlog aan de gang. Het is een van die vergeten oorlogen in de wereld, die maar af en toe in het nieuws komen. Er zij allerlei partijen bij betrokken. Op de eerste plaats de regering en het leger, dat veel steun krijgt van de Verenigde Staten en dat vooral vanwege de cocaïne, die uit het land komt. Vanzelfsprekend dus ook de criminele handelaren in die drugs, die over kapitalen beschikken, zodat corruptie welig tiert. Ingrid Betancourt werd vastgehouden door de FARC een van oorsprong linkse verzetsorganisatie tegen de overheersende klasse van grootgrondbezitters, industriëlen en bankiers. De FARC ontvoerde vaak jonge mensen en dwingt ze om zich bij hen aan te sluiten. Om de kosten van de gewapende strijd te dekken ontvoeren ze rijke mensen en eisen dan losgeld en daarnaast handelen ze in cocaïne. Hoewel ze in eerste instantie zich verzette tegen de onrechtvaardige economische structuur is de FARC in de loop van de tijd een criminele organisatie geworden. Een kleine groep rijken heeft alle macht. Een middenstand is er nauwelijks en de massa van kleine boeren, plantagearbeiders, mijnwerkers en industriearbeiders is arm, onwetend en machteloos. De rijken oefenen extra veel macht uit door de paramilitairen, benden van gewapende mannen, die terreur uitoefenen over de armen en de rijken en hun eigendommen beschermen. 

Deze situatie is maar moeilijk te veranderen. Jarenlang is gepoogd de FARC en de paramilitairen te ontwapenen en het land weer veilige te maken. Medewerkers van Pax Christi waren daarbij betrokken en ook sommige bisschoppen. Maar omdat het Vaticaan zeer vijandig reageerde op de bevrijdingstheologie en overal conservatieve bisschoppen benoemde komt er van echte steun aan een rechtvaardiger samenleving weinig terecht. DE FARC is door verlies van de oude leiders en door de toegenomen kracht van het leger ernstig verzwakt. De paramilitairen treden minder op de voorgrond en wellicht dat de bevrijding van Ingrid Betancourt uiteindelijk zal leiden tot nationale verzoening. Er is nog een lange weg te gaan naar een rechtvaardige samenleving en echte democratie. Gelukkig zijn er nu voorbeelden in Latijns Amerika van landen waar een linkse regering aan de macht is en de democratie een beetje op gang komt, maar in Bolivia is er veel verzet tegen de Indiaanse president, die de arme Indianen wil laten delen in de rijkdom van het land: tin en olie. 

In Zimbabwe is de weg naar democratie afgesneden en is dictator Mugabe als president aan de macht gebleven. Het land is economisch een puinhoop, politiek een warboel en moreel failliet. Wat is dat toch in Afrika? Op dorpsniveau was en vaak een directe democratie; de dorpsoudsten vergaderden urenlang onder een grote schaduwrijke boom en namen de beslissing. In koninkrijken wist de koning, dat hij niet al te autoritair kon optreden, want dan liep hij de kans via een complot onttroond te worden. Het kolonialisme heeft gezorgd voor zeer kunstmatige staten, waarin meerdere stammen samen leven. Vaak spelen oude tegenstellingen een rol, nu ook in Zimbabwe. 

Er wordt in Nederland nogal gemopperd op de politiek. Maar wat er nu in Colombia gebeurt, hebben wij in de Middeleeuwen meegemaakt. Door de strijd tussen Hoeken en Kabeljauwen in Holland, Schieringers en Vetkopers in Friesland en tussen Heeckerens en Bronkhorsten in Gelderland kwam er een einde aan het feodalisme, de macht van de edelen over boeren en burgers. De steden kregen zelfbestuur. De macht lag weliswaar bij de regenten, maar in die kleine stedelijke samenleving moesten ze rekening houden met iedereen. De vorst steunde overigens de boeren en de burgers in hun strijd tegen de edelen en voorstanders van de Republiek vergeten vaak (of juist niet), dat de Oranjes die traditie voortgezet hebben en vaak het gewone volk steunde wanneer de macht van de regenten te absoluut werd. In ieder geval kennen we hier al een eeuwenlange democratische traditie. Soms merk ik nog wel iets van die oude onderdanigheid, wanneer mensen zeggen: “je doet er toch niets aan! Die hoge heren gaan gewoon hun gang.” Veel mensen zijn zich dat maar al te goed bewust. Het succes van populistische partijen valt er door te verklaren. Het wordt tijd, dat regenten zich daarvan bewust worden, want op Colombiaanse of Zimbabwaanse toestanden zitten we hier niet te wachten. Zo’n vaart zal het niet lopen, maar de democratie is te kostbaar om slordig mee om te springen.