VERWACHTINGEN OVER DE NIEUWE PAUS
Eigenlijk weten we niets over het toekomstig beleid van de nieuwe paus Franciscus. Op grond van zijn naamkeuze, zijn Jezuïet zijn en zijn voorgeschiedenis in Argentinië kunnen we natuurlijk wel speculeren. De toekomst zal uitwijzen wat de speculaties van vandaag waard zijn.
De keuze van de naam Franciscus wordt vooral gezien als een keus om op te komen voor de armen in de wereld enerzijds en als een teken van afkeer naar te veel pracht en praal, waarmee de kerkelijke vieringen soms gepaard gaan. Houd het eenvoudig, leef sober en trek je het lot aan van de armen rondom en elders in de wereld. Hij is van eenvoudige komaf. Zo leefde hij ook als aartsbisschop van Buenos Aires. Hij woonde niet in het bisschoppelijk paleis, maar in een eenvoudig appartement. Hij kookte er zijn eigen potje. Hij ging met de bus naar zijn werk.
Toch is er een zekere tegenstelling met zijn houding tegenover de bevrijdingstheologie. Als je de Latijns-Amerikaanse samenleving sociaaleconomisch analyseert, dan valt er de enorme tegenstelling op tussen rijk en arm, tussen enerzijds het rijke deel van de afstammelingen van Europese kolonisten: grootgrondbezitters, bankiers, industriëlen en handelaren naast hoge ambtenaren en politici en anderzijds het blanke proletariaat, de meeste zwarten en de meeste oorspronkelijke bewoners, de indianen. De bevrijdingstheologie leerde, dat dit niet Gods bedoeling kon zijn. Mensen moesten bevrijd worden uit hun situatie van permanente armoede en onderdrukking. Daartoe moesten de mensen eerst bewust worden gemaakt van de onrechtvaardigheid van hun lot, waarna zij samen konden gaan werken aan meer kennis, meer werk, meer loon en betere huisvesting. Dat gebeurde in kleine basisgemeenschappen, waar de mensen samen hun geloof vierden en samen werkten aan een beter leven. De Poolse paus Johannes Paulus II zag hierin een hang naar marxisme en was fel tegen de bevrijdingstheologie. De nieuwe paus wijst die basisgemeenschappen ook af. Dat is temeer merkwaardig omdat de Noord-Amerikaanse Pinkstergemeenten juist sterk de nadruk leggen op die onderlinge verbondenheid en meer kennis en meer werk. Daar zit veel Amerikaans geld achter. De aanhang van die Pinkstergemeenten groeit enorm ten koste van de Rooms-katholieken.
Franciscus van Assisi staat ook bekend om zijn dierenliefde. Het is niet voor niets, dat Werelddierendag samenvalt met de feestdag van de H. Franciscus. Misschien kunnen we zeggen, dat Marianne Thieme nu haar eigen paus heeft. Maar wat ik tot nu toe las over de nieuwe paus, bevatte geen verwijzingen naar een bijzondere dierenliefde. Zo staat Franciscus ook bekend als vredesbemiddelaar. De Nederlandse Franciscanen hielden jaren lang een Vredeswacht in stand bij de vliegbasis Woensdrecht, waar kernwapens zouden zijn opgeslagen. Ook op dit terrein vermelden de bronnen niets.
De nieuwe paus is Jezuïet. De orde staat bekend om zijn trouw aan de paus, aan de kerk en aan het geloof, maar wilde anderzijds ook wat afstand bewaren tot de macht. Jezuïeten staan bekend als onafhankelijke kritisch relativerende denkers. Ze schoppen nog wel eens tegen heilige huisjes. De nieuwe paus heeft naast theologie en filosofie ook scheikunde en literatuurwetenschappen gestudeerd. Hij zal intellectueel zeker zijn mannetje staan en gemakkelijk dialogeren met geseculariseerde wetenschappers.
De nieuwe paus is Argentijn. Argentinië heeft zwaar geleden onder de generaalsdictatuur. Er was toen een scherpe links-rechts-tegenstelling. Er wordt nu voortdurend gewerkt aan processen tegen de misdadigers uit die tijd. Het land kent niet echt een proces van verzoening, zoals Zuid-Afrika. Daar bekennen mensen van beide zijden hun misdaden, betuigen spijt en worden door de tegenpartij weer geaccepteerd als lid van de gemeenschap. Dat de nieuwe paus heeft samengewerkt met het toenmalige regime is nooit bewezen, wel onderzocht. Of hij het opgenomen heeft voor andere Jezuïeten, waarvan er twee zijn weggevoerd is evenmin duidelijk. Wel heeft hij enkele jaren geleden spijt betuigd over de rol van de Rooms-katholieke Kerk tijdens het regime. Hij heeft zich jaren later met de twee vrijgelaten Jezuïeten verzoend. Een leeft er nog in Duitsland. De kerk was niet kritisch genoeg. Met de huidige regering kan hij minder goed opschieten en dat komt vooral doordat in Argentinië het zogenaamde homohuwelijk is ingevoerd.
Franciscus was al vijftien jaar aartsbisschop van Buenos Aires. Hij is zeker een kundig bestuurder. Hij lijkt mij ook een krachtig iemand, die niet zomaar opzij gaat. Hij heeft gewerkt bij de Curie. Hij weet van de hoed en de rand. Laten we hopen, dat hij in staat zal zijn dat bestuursapparaat stevig te hervormen en goed te laten functioneren. Of hij het verplichte celibaat voor priesters zal afschaffen het priesterschap of het diaken zijn zal openstellen voor vrouwen, waag ik te betwijfelen.
Hij lijkt mij wel in staat om weer wat leven in de Kerk te krijgen, wat meer enthousiasme en betrokkenheid. Ik kan helaas maar gematigd optimistisch zijn. Dan kan het alleen maar meevallen.
Jaargang 6, Nr. 258.