IN ARNHEM LOPEN DE STRATEN OMHOOG
In zijn jeugd gingen ze vaak op familiebezoek in Arnhem, vertelt een geboren Utrechter. De trein reed onder viaducten door voordat hij bij het station kwam. Vanuit het station liepen ze dan omhoog naar de familie in de wijk Heijenoord. Hij vindt het nog steeds leuk stukjes over Arnhem te lezen. Maar het is minstens zo interessant iets te vertellen over het spoortraject. Hij moet maar eens de trein pakken en onderweg kijken naar wat hierna beschreven staat.
Een trein vraagt een stevige ondergrond. Het Utrechtse station ligt dichtbij de oude loop van de Rijn. Die oude rivierlopen hebben vaak dikken lagen stevig rivierzand in de ondergrond. Het spoortraject naar Arnhem loopt aanvankelijk parallel aan die rivierloop. Buiten de stedelijke bebouwing had je veel tuinbouw gericht op de stedelijke markt. Verderop zien we vaak boomgaarden op de zandige niet te natte rivierklei. Voorbij Bunnik kruisen we de huidige Kromme Rijn, maar verderop zijn er nog oude Rijnlopen en zie je dus ook fruitteelt.
Het pas vernieuwde station Driebergen-Zeist ligt bij de overgang van het rivierengebied naar het zandgebied. Het is hier niet meer zo nat, maar ook niet te droog. Daar vestigden zich vroeger boeren, die hun akkers bemestten met potstalmest, een mengsel van schapenmest en heideplaggen . Daardoor is de bovenste meter van de grond zwart gekleurd en door de humusrijkdom erg geschikt voor de kwekerij van Abbing. Maar kweken doen ze niet veel meer. Het is nu een enorm tuincentrum geworden.
Voorbij het station komt een gebied met beboste zandheuvels, stuifduinen. Er is kennelijk te veel geplagd en daardoor ging het onderliggende zand stuiven. Geleidelijk loopt het landschap omhoog en dan komen we bij de Utrechts Heuvelrug, die voor de aanleg van de spoorlijn rond 1845 is doorgraven. De Heuvelrug was toen nog nauwelijks bebost en ze konden dus gemakkelijk zien waar die het laagste was. Ook bij Maarn komt wat stuifzand voor.
We zijn nu in de Utrechtse-Gelderse Vallei, een lager gelegen gebied tussen in het Westen de Utrechtse Heuvelrug en aan de Oostzijde de Heuvelrug Wageningen-Harderwijk, de Westzijde van de Veluwe. Het is een lichtgolvend dekzandgebied, door de wind gevormd. Er zijn dekzandruggen in gebruik voor akkers, tegenwoordig vooral snijmais. De laagten zijn vooral in gebruik als grasland. Midden in de Vallei ligt een afzonderlijke heuvel, de Emminkhuizer berg. De spoorlijn gaat door een doorgraving.
De spoorlijn doorsnijdt de heuvelrug Wageningen Harderwijk via een doorgraving. Dan kom je in een lager gelegen gebied, waar het reliëf vooral bepaald wordt door twee beekdalen. Bij zo’n beekdal ligt het spoor op een dijk. Bij station Oosterbeek begint weer een doorgraving. Even is er een onderbreking bij het landgoed Mariëndaal tussen Oosterbeek en Arnhem. Daar kruist een diep beekdal de spoorlijn. Bijna tot Station Arnhem Centraal is er een doorgraving. Door Arnhem ligt het spoor op een dijk met poorten voor belangrijke wegen: De Zijpse Poort, de Apeldoornse Poort, de Hommelse Poort, de Velper Poort en twee poorten in de Vosdijk.
Die Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe zijn gevormd door het Skandinavische landijs gedurende de een na laatste ijstijd. Enorme ijsmassa’s drukten bevroren lagen riviersedimenten opzij en omhoog. Een zo’n ijstong lag in de Vallei en een andere in het IJseldal en Rijndal. In die ijsmassa’s zaten ook grotere en kleinere rotsblokken. Zo kun je aan het soort gesteente zien waar het vandaan komt. In de zandafgraving bij Maarn is een meer met een eiland. Daarop zijn zulke rotsblokken tentoongesteld. Een ander voorbeeld zijn de rotsblokken van de watervallen in Park Sonsbeek in Arnhem
Maak een print van dit blog, stap in Utrecht in de trein naar Arnhem. Lees en kijk en ga het landschap dat voorbij glijdt beter begrijpen.
15e Jaargang, Nr. 720.
Mijnheer Jorna,
Hartelijk dank voor uw artikel over Arnhem (”In Arnhem lopen de straten omhoog”) en de trein er naar toe. Prachtig zoals u dat heeft omschreven. Ik heb hier – evenals meerdere artikelen van u uit het verleden – enorm van genoten.
Met vriendelijke groeten,
Guus van Lexmond
(één van de kosters van de Sint Nicolaasparoche in Odijk.