WELKE ZIJN DE EIGENLIJKE FACTOREN?
Peter de Waard is een door mij zeer gewaardeerde Volkskrant-redacteur. In zijn Column van vrijdag, 20 juli schenkt hij aandacht aan een onderzoek van de universiteit van Bristol in het Verenigd Koninkrijk en de universiteit van Tennessee in de VS. Zij hebben getracht een eind te maken aan de kip en ei discussie. Leidt welvaart tot secularisatie of leidt secularisatie tot welvaart. Zij ontdekten, dat de secularisatie steeds vooraf ging aan de stijging van de welvaart. Je zou kunnen denken, dat welvarende mensen hun lot grotendeels in eigen hand hebben en de hulp van god in hun leven niet zo hard nodig denken te hebben. In die redenering gebeurt het omgekeerde. Welvaart leidt tot secularisatie. Maar nee, leert het onderzoek, eerst komt de secularisatie en dan pas de welvaart. De onderzoekers wijzen er op, dat juist in arme landen het godsgeloof nog sterk aanwezig is. Had Weber nu ongelijk toen hij meende dat het protestantisme in Noordelijk Europa ondernemersvriendelijker was dan het katholicisme in het Zuiden? Protestanten hechten sterk aan de eigen verantwoordelijkheid en voor ondernemers is dat een positieve eigenschap. Dat dacht Weber.
Zou het kunnen, dat factoren, die leiden tot secularisatie tegelijk welvaartsgroei veroorzaken? Zou de reusachtige ontwikkeling in de wetenschap een bron van welvaart zijn en tegelijk tot twijfel leiden aan een God, zoals die ons in de Bijbel wordt voorgehouden. Bekende atheïsten roepen regelmatig, dat het bestaan van God niet bewezen kan worden. Het niet bestaan overigens evenmin. We kunnen ons geen exact beeld van God voor de geest halen. God blijft voor ons een raadsel. Voordat de secularisatie hier echt begon overheerste een beeld van een gestrenge God, die de zondige mens straft. Zondaars gaan naar de hel. Dat beeld is nauwelijks nog aanwezig. God is liefde en zorgt voor ons. Veel geseculariseerde mensen hebben die verandering in het denken over God niet of nauwelijks meegekregen. Ze zetten zich nog steeds af tegen oude godsbeelden en tegen een traditionele kerk. Christenen trachten Jezus van Nazareth na te volgen. Dan valt de nadruk op zorg voor de ander, op solidariteit. Hebzucht wordt niet als positief ervaren, maar hebzucht is wel een belangrijke reden om steeds meer te willen. Zou egoïsme door secularisatie versterkt worden en zo het verlangen naar rijkdom stimuleren?
De Waard wijst op een grotere deelname van vrouwen aan het arbeidsproces en uiteraard geeft dat meer welvaart. Maar in sommige godsdienstige kringen wil men de vrouw vooral voor de kinderen laten zorgen. De man zorgt dan voor het gezinsinkomen. Vijftig jaar geleden was dat heel normaal.
De Waard noemt niet de vele godsdienstige feesten in landen waar religie nog belangrijk is. Als Eerste en Tweede Kerstdag in het weekend vallen zijn er in dat jaar meer werkdagen en stijgt het BNP. Schaf Tweede Kerstdag, Pasen en Pinksteren af en het BNP gaat omhoog. Maar leidt dit tot de grote verschillen tussen Noord en Zuid in Europa?
Griekenland hoort bij de armere landen in Europa, maar de Grieken werken keihard en maken meer uren dan wij Nederlanders. Het gaat veel meer om een hogere productiviteit per werknemer en om een goede organisatie van het werk. Dat hangt weer samen met scholing en een hoog niveau van wetenschap. Maar het hangt ook samen met marktligging en met aanwezige grondstoffen en energiebronnen en met een gemakkelijk transport over zee of rivier.
Mijn conclusie is, dat secularisatie door verlies van waarden als solidariteit of soberheid of nederigheid weliswaar het alsmaar meer willen kan stimuleren, maar dat er veel meer factoren zijn, die welvaart mogelijk maken. Weliswaar leidt de grotere deelname aan het arbeidsproces van vrouwen tot een hoger BNP, maar niet tot een hoger gemiddeld persoonlijk inkomen. Dat geeft maar al te vaak problemen na een scheiding. Vrouwen hebben dan vaak moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Dat is een van de zeer negatieve gevolgen van de secularisatie.
Jaargang 11, Nr.522.
P.S. Mijn operatie zal op dinsdag, 24 juli plaats vinden. John