Onderstaand stuk publiceerde ik in Parochiekontakt van september 2007. Het was het toenmalige parochieblad van de H.Nicolaasparochie in Odijk.
Een Europa met waarden
Door John Jorna
Van 23 tot 25 maart 2007 waren in Rome een groot aantal kardinalen, bisschoppen, leden van religieuze orden en congregaties, politici, afgevaardigden van katholieke organisaties, van de jeugd en van andere kerken bijeen om zich te bezinnen rond het vijftigjarig bestaan van de Europese Unie. Immers op 25 maart 1957 werd het Verdrag van Rome ondertekend tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Euratom, die samen met de EGKS de Europese Gemeenschap zouden worden en later de Europese Unie (EU). Het congres werd ontvangen door Paus Benedictus XVI en richtte zich met een “Boodschap van Rome” tot de regeringsleiders, die op 25 maart in een formele zitting van de Europese Raad bijeen zouden komen.
Het congres werd georganiseerd door de Commissie van de Bisschoppenconferenties van de Europese Unie (COMECE). Al eerder heeft Comece gewezen op het grote belang van de Europese Eenwording en Parochiekontakt heeft daar aandacht aan besteed. Bisschop Ad van Luyn van Rotterdam is voorzitter van Comece en hij opende het congres. Hij meende, dat wij als Christenen ons moeten bezinnen op de vraag hoe het nu verder moet met Europa. Hij ziet in het opdringende nationalisme een groot gevaar voor een Europese solidariteit. We moeten terug naar de idealen van de oprichters van de Europese Gemeenschappen; het streven naar vrede, naar onderlinge solidariteit en naar een groei in onderlinge verbondenheid en eerbied voor de menselijke waardigheid.
Tijdens de audiëntie benadrukte de paus, dat het niet alleen gaat om economisch ontwikkeling, maar ook om een rechtvaardige verdeling van de welvaart. Daarom moeten wij de Europese waarden, mede ontstaan vanuit het Christendom ook niet loslaten. Ze moeten ons handelen bepalen als we werken aan de opbouw van één Europa.
Boodschap van Rome
Het congres richtte zich tot de regeringsleiders, die in Rome bijeen waren ter herdenking van de ondertekening van het Verdrag van Rome. De oprichters van de EU hadden het vermogen de juiste lessen te trekken uit de fouten van buitensporig nationalisme en extreme totalitaire ideologieën die uitmondden in oorlog en de verwoesting en ontneming van vrijheid. In deze vijftig jaar nadien hebben wij een nieuwe ‘kathedraal’ gebouwd voor alle Europeanen. De lidstaten sloten zich vrijwillig aaneen. We staan nu voor nieuwe problemen: de armoede, de uitbuiting van kinderen en vrouwen, de schending van mensenrechten, de klimaatsverandering, de globalisering en de dreigende afbraak van onze sociale stelsels. Deze vraagstukken vragen een nieuwe dynamiek in de Europese Unie en een sterke inzet van u, de leiders van Europa. Wij christenen volgen met grote intensiteit de besprekingen om te komen tot een oplossing van de institutionele crisis en dit vergt een grote aandacht voor de traditionele Europese waarden. Ze zijn essentieel, zeker nu in onze landen weer nationalistische, racistische, xenofobe (xenofobie=vrees voor vreemdelingen) en egoïstische tendensen de kop opsteken. Wij wijzen op het belang van eerbied voor het leven, het gezin en het huwelijk als bouwstenen voor een rechtvaardige samenleving. Daaraan willen wij zelf bijdragen en wij vertrouwen er op, dat u zich daartoe tot het uiterste zult inspannen.
Wat is goed en wat kan beter in Europa?
Comece heeft een commissie van 25 deskundigen uit 20 lidstaten een rapport laten opstellen, waarin wordt nagedacht over het verleden, het heden en de toekomst van Europa en de voorwaarden, waaraan deze waardengemeenschap zou moeten voldoen. Ons land werd vertegenwoordigd door Maria Martens, CDA-Europarlementariër en Onno Ruding, voormalig minister van Financiën en internationaal bankier.
Het stuk vertelt in het kort en op heldere wijze, waarover het in Europa zou moeten gaan. Waarom is de eenwording van Europa zo belangrijk? Wat willen we met Europa bereiken? Wat kan Europa betekenen voor ons, de burgers van Europa? Elke politicus, elke werkgever of vakbondsbestuurder, elke student, elke pastor zou dit stuk moeten lezen, zodat we weer terug kunnen keren naar de kern van de Europese eenwording en het hoopvolle van deze ontwikkeling weer gaan zien.
In mei 1950 bij de start van het eenwordingsproces werden de Europese idealen uiteengezet door Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken. Het ging om een harmonieuze en evenwichtige ontwikkeling van de economische activiteiten, om werkgelegenheid en sociale bescherming, om vrede en veiligheid, Terwijl we nu vijftig jaar in vrede en met een toenemende welvaart leven brachten referenda in Frankrijk en Nederland een NEE over het Grondwettelijk Verdrag. De politieke elite zou te weinig oog gehad hebben voor de zorg van het publiek over globalisering, over de toekomst van de sociale zekerheid en over de vermenging van culturen. Vijftig jaar lang ging Europa maar door en het werd steeds ingewikkelder. Het zou duur zijn, veel onnodige regels opleveren, waar je geen invloed op had en de echte problemen werden niet opgelost. Sommige leiders in Europa wakkerden het vuurtje aan door Europa de schuld te geven van alles waar de mensen boos over waren. Zij leidden zo de aandacht af van hun eigen falen. Zij immers waren verantwoordelijk voor tal van maatregelen van de EU of juist het ontbreken daarvan. Dit rapport wil nu aangeven welke waarden leidraad moeten zijn om tot een uitweg uit de crisis te komen.
De waarden van Europa
Schuman en Adenauer wilden een eind maken aan de eeuwenlange vijandschap tussen Frankrijk en Duitsland door een netwerk van onderlinge relaties te creëren. Wij beleven nu de langste periode van vrede in de moderne tijd in West-Europa. “De hereniging van het overgrote deel van Europa in vrede en vrijheid, voor het eerst sinds de Middeleeuwen, is een historische prestatie van formaat. Jammer genoeg is dit, de fundamentele rechtvaardiging voor het uitbreidingsproces, onvoldoende uitgelegd en daarom nauwelijks begrepen door het publiek in de oudere lidstaten.” De dreiging van het terrorisme is een nieuwe reden om samen door te gaan op de weg van vrede. Dat vraagt ook een strikte naleving van de Europese Conventie van de Mensenrechten. Daarbij noemt het rapport met name het recht op leven, vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting, het recht van mannen en vrouwen om een huwelijk te sluiten en een gezin te stichten.
De economische vrijheid komt tot uiting in het vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Het concurrentiebeleid van de EU is er op gericht te voorkomen, dat sterke ondernemingen de gemeenschappelijke markt domineren ten koste van de zwakkere. Door het regionale beleid tracht de EU een eerlijke verdeling van de welvaart over alle delen van de Unie te bereiken. Door een gemeenschappelijke munt wordt het mogelijk geldontwaarding zo veel mogelijk tegen te gaan.
Het achterliggende ideaal is de mensen bij elkaar te brengen en te zoeken naar een gemeenschappelijk belang. De taak dit algemeen belang te omschrijven lag vooral bij de Europese Commissie, die als enige tot taak heeft wetgeving op zich te nemen. Daarbij stemmen de Raad van Ministers en het Europees Parlement zo veel mogelijk bij meerderheid. Helaas zegt het rapport is deze gemeenschapsmethode de laatste tijd verlaten en is men de intergouvernementele weg gaan bewandelen, waarbij het accent niet ligt op het algemeen belang, maar op al die verschillende nationale belangen. Dat werkt verlammend en werkt nationalisme in de hand en we weten uit de geschiedenis hoe heilloos dat kan uitwerken.
Europa heeft zich tot een belangrijke economische macht in de wereld ontwikkeld. Dat schept een grote verantwoordelijkheid. Hoe gebruik je je macht en zijn we in Europa voldoende besluitvaardig? Dat kan alleen als Europa eendrachtig is, Tegelijk is Europa een voorbeeld voor de wereld. “Het Europese project is een voorbeeld van wat bereikt kan worden door verzoening, stabiliteit en welvaart.” Als men elders in de wereld ziet hoe aantrekkelijk deze situatie is, kan men ons voorbeeld volgen. Ook zo kan de EU invloed uitoefenen.
Hoe verder?
Er zijn nog grote verschillen tussen de lidstaten. Daarmee moet je rekening houden. Wat nationaal kan, moet ook nationaal geregeld worden. Dit principe duidt men aan met de term ‘subsidiariteit’. Het moet ook mogelijk zijn, dat sommige lidstaten voorop lopen en andere pas later volgen. Nog niet elke lidstaat doet mee met ‘Schengen’, waarbij de grenscontrole is afgeschaft en niet iedereen doet mee met de Euro, de gemeenschappelijke munt.
Iets als de Europese Unie bestond nog nergens in de wereld. Nationale staten blijven zelfstandig en dragen toch een deel van hun soevereiniteit, hun zeggenschap over hun grondgebied en over de inwoners over aan een gezag, dat boven de staten staat, een supranationaal gezag. Daaraan moeten de lidstaten gehoorzamen. Recent was er een conflict over de aanleg van een weg door een natuurgebied in Polen. De Poolse regering zag zich gedwongen de aanleg te stoppen, toen deze strijdig bleek met Europese regels over natuurbehoud. De aanleg van de weg is vooral een plaatselijk belang, maar natuurbehoud is een Europees belang omdat hier soorten voorkomen, die elders niet (meer) te vinden zijn. Over deze zaken wordt in de EU op voorstel van de Europese Commissie besloten door de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Er wordt rekening gehouden met het belang van Europa als één geheel en met de belangen van de afzonderlijke staten. Deze manier van werken wordt aangeduid met de term multilateralisme. Onze manier van samenwerken is intussen een voorbeeld voor andere werelddelen. Het rapport constateert:
“De kern van het multilateralisme ligt in de effectieve werking van gemeenschappelijk instellingen die het primaat van de wet garanderen, overheersing voorkomen, en door compromissen, streven naar het belang van allen met inachtneming van de gerechtvaardigde belangen van ieder persoonlijk. Tolerantie, respect voor onze buurlanden, of die nu groot en machtig zijn of niet, streven naar oplossingen, die het ons mogelijk maken samen voorwaarts te gaan; dat alles vormt de sleutel van het Europese multilaterale project.”
Voorwaarde daarvoor is een sterke solidariteit tussen de lidstaten en tussen de burgers onderling. Vandaar, dat men kiest voor een sociale markteconomie. Door sociale wetgeving worden de scherpe kantjes van de markteconomie bijgeschaafd. De tegenstellingen in bezit en inkomen, kennis en macht mogen niet te groot worden. Die solidariteit komt ook tot uiting in het landbouwbeleid, dat boeren een redelijk inkomen tracht te verschaffen en in het regionaal beleid, dat onaanvaardbare welvaartsverschillen tussen regio’s wil verminderen. Zo is er de solidariteit met vrouwen, die ondanks Europese regels, die dat verbieden, voor hetzelfde werk vaak een lager loon krijgen. En tenslotte is er de solidariteit met de rest van de wereld en vooral de Derde Wereld, die tot uiting komt in ontwikkelingssamenwerking en ook in Europese vredesmissies om een eind te maken aan conflicten, waaronder de lokale bevolking elders in de wereld te lijden heeft.
Conclusie
Vrede en welvaart zijn de ontegenzeggelijke successen van het Europese project. Tegelijk wordt onze wereld geconfronteerd met enorme problemen, zo groot en veelomvattend, dat geen enkel land in staat is zulke problemen met succes aan te pakken. Het is ons aller verantwoordelijkheid voor deze wereld te zorgen. Daarvan moet elke burger zich bewust zijn. We kunnen ons niet meer terug trekken achter de dijken en ons veilig wanen voor wereldwijde klimaatveranderingen, intercontinentale migratiestromen of het mondiale terrorisme. Alle lidstaten van de EU moeten effectief samenwerken en dat vraagt een efficiënte besluitvorming binnen de EU en geen eindeloos gepalaver (=langdurig overleg) van de ministers van de verschillende lidstaten, net zo lang, dat ze het eindelijk met elkaar eens zijn en het al te laat is.
“De Unie moet zich sterker bewust worden van de kracht die uitgaat van de waarden die zij belichaamt: de waardigheid van de mens, de mensenrechten, vrede, vrijheid, democratie, verdraagzaamheid, respect door diversiteit en subsidiariteit en het streven naar het algemeen belang zonder dat de ene groep de andere overvleugelt. De Unie staat voor solidariteit tussen haar eigen leden en tussen haar leden en anderen, met name de minder bedeelden. Zij staat voor verantwoordelijkheid bij het streven naar oplossingen voor de problemen van de wereld.”
Beoordeling
In ruim 12 bladzijden worden door de 25 deskundigen op initiatief van de Europese bisschoppen de puntjes op de i gezet. Overduidelijk is de kritiek op politieke partijen, die hun heil zoeken in ouderwets nationalisme en het eigen belang op de voorgrond plaatsen en ook op politici, die de bijdrage van het christendom aan de Europese beschaving trachten weg te redeneren. Het is ook een zeer katholiek stuk waar het uitgaat van de katholieke sociale leer van verzoening tussen groepen mensen en het streven naar een rechtvaardige inkomensverdeling. Ook waar het de waarde van huwelijk en gezin en de beschermwaardigheid van het leven benadrukt. Maar het kiest zeker niet voor een bepaalde politieke stroming. Wel wordt elke stroming op haar verantwoordelijkheid aangesproken en ook u lezer, ook elke individuele burger. Ik althans voel mij zeer aangesproken. Dus aanbevolen om te lezen als u er meer over wilt weten dan ik in deze samenvatting kon weergeven.
Zie: Kerkelijke Documentatie, jaargang 35, nr. 7, 13 juli 2007 . Bestellingen: Secretariaat RKK, Postbus 13049, 3507 LA Utrecht, Tel. 030 – 232 69 09, e-mail: bestel@rkk.nl .
Kerkelijke Documentatie is ook op Internet te vinden. Ga naar www.rkk.nl klik dan op rkkerk, vervolgens kerk.doc. en dan 2007. Mettertijd vindt u daar Kerkelijke documentatie nr. 7.