EEN ZO ANDER LAND DAN NEDERLAND
Al zo vaak ben ik in Oostenrijk geweest. Ik heb veel diepgaande gesprekken gevoerd en in 65 jaar zijn er heen en weer honderden brieven geschreven. Toch stelt het land je elke keer weer voor raadsels. Wat zorgde voor die vreemde uitslag van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen? Wat bepaalde de verkiezing van Van der Bellen? Je kunt het land niet begrijpen zonder je in de geschiedenis te verdiepen.
De dreiging van de Turken, culminerend in het beleg van Wenen zal ongetwijfeld een zekere afkeer van Moslims te weeg hebben gebracht, maar negatieve ervaringen met gastarbeiders zorgen in het moderne Oostenrijk voor een voedingsbodem voor ultrarechtse partijen als de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). De enorme toevloed van Syrische vluchtelingen werd aanvankelijk welkom geheten, maar na enige maanden bleek het een te zware opgave voor het land. In overleg met naburige landen werden de grenzen gesloten. Dat zorgde voor een versterkt gevoel van bedreigd zijn door een vloed van Moslims. Het kwam tot uiting in een sterke steun voor FPÖ-kandidaat Hofer met 35% in de eerste ronde. Je zag tegelijk al de tegenstelling tussen uiterst links en rechts groeien. De Groene kandidaat Van der Bellen kreeg in de eerste ronde 21,3%.
Bij zulke uitslagen in Frankrijk verenigen alle partijen zich tegen het Front National. Ondanks enorme steun uit binnen- en buitenland won Van der Bellen op het nippertje. Allerlei “jeugdzonden” werden hem nagedragen. Hij was een paar jaar lid van de Communistische partij geweest. Dat komt in Oostenrijk extra hard aan door afschuwelijke ervaringen tijdens de Russische bezetting van een deel van Oostenrijk. Het is ook een zeer katholiek land. Als van de Bellen dan zegt niet in God te geloven en voorstander te zijn van vergoeding van abortus door de ziektekostenverzekering dan heeft hij het bij overtuigde katholieken verkorven. Bij arbeiders verliest hij het vertrouwen wanneer hij geen duidelijk onderscheid maakt tussen oorlogsvluchtelingen en mensen, die de armoede in de Derde Wereld ontvluchten. Die laatsten zijn in hun ogen immers gelukszoekers, die hun banen inpikken. De vroegere staatsbedrijven zijn of verdwenen of gedenationaliseerd. Zo is veel werkgelegenheid verloren gegaan, want ook daar werd en wordt geautomatiseerd en gerobotiseerd en neemt de werkgelegenheid af. Dan is het reuze gemakkelijk om die buitenlanders de schuld te geven.
Oostenrijk heeft de Tweede Wereldoorlog nooit echt verwerkt. Het land beschouwt zich als slachtoffer, eerst van de Nazi’s en daarna van de Russen. Ze durven niet te erkennen, dat Hitler voor de overgrote meerderheid zeer welkom was. Terwijl je in Duitsland een sterke waakzaamheid tegen herlevend nationaalsocialisme ziet, ontbreekt dat in Oostenrijk. Men herkent in de FPÖ geen neonazipartij. Dat zag je al toen Waldheim president werd. Ze hadden geen idee, dat het buitenland zo afwijzend zou reageren. De man kwam toch uit een keurig nette familie. Hoe was het mogelijk, dat de Nederlandse koninklijke familie niet meer in Oostenrijk op wintersport ging?
Het traditionele katholicisme kent weliswaar enkele tientallen zeer kritische pastores, maar een ontwikkeling in de richting van het denken van Paus Franciscus zie je er nog niet. Die wil een meer pastorale houding van barmhartigheid in plaats van het wettische katholicisme van de laatste veertig jaar. De nieuwe encycliek Laudato si over het milieu en de armoede in de wereld is de nieuwe president op het lijf geschreven, maar zoals ook de sociale encyclieken bij de katholieke elite onbekend. Het is een bekende grap, dat het best bewaarde geheim van het Vaticaan de Sociale Leer van de Kerk is.
De scheidslijnen in Oostenrijk lopen waarschijnlijk niet tussen de kiezers op Van der Bellen en Hofer. Maar er is ook in dit land een groeiende tweedeling: tussen rijk en arm; tussen geschoold en ongeschoold, tussen georiënteerd op de wereld als geheel en gericht op de eigen omgeving, tussen macht en zwakte. Het wordt een enorme opgave voor Van der Bellen om al die werklozen en slecht betaalde Oostenrijkers hun waardigheid terug te geven. Hij kan dat niet alleen. Heel Oostenrijk moet zich daarvoor inzetten. Ik wens het land onder zijn nieuwe president alle goeds.
Jaargang 9, Nr. 412.