OP HET FORT BIJ RHIJNAUWEN
Ik zal er morgen weer staan op dat grote grasveld midden in het fort. Het ligt er omgeven door de vestingwallen met de bomvrije kazerne en met oude bomen al 140 jaar lang. In de jaren 1940-1945 waren die bomen getuigen van wrede executies van tientallen Nederlandse en Belgische verzetsstrijders. Elk jaar worden hun namen genoemd. De burgemeester houdt een toespraak. De Last Post wordt geblazen. En er zijn die twee minuten stilte.
Waar denk ik dan aan? Tussen al die familieleden uit Nederland en België is er een man, die ik persoonlijk ken. Samen zaten we op het KGL in Arnhem. Zijn vader is hier gefusilleerd. Hij was al in het begin van de Tweede Wereldoorlog samen met anderen in verzet gekomen. De groep noemde zich de Oranjewacht. Maar ze kenden nog niet de fijne kneepjes van het vak. Al snel werd de groep opgerold. Hij liet een heel groot gezin achter. De kinderen zijn nu allen boven de zeventig. Ze worden vergezeld door hun kinderen en kleinkinderen. Elk jaar zijn ze er weer. In 1995 heb ik ze gevraagd naar hun gevoelens. Sommige hadden het nog steeds niet verwerkt. Ze konden niet door Duitsland reizen. Ze konden niet vergeven. Hun hele leven is er door bepaald. Anderen uit het gezin hadden het verwerkt. Zo zijn er duizenden mannen vrouwen in Nederland. Zij herdenken hun vader of moeder of broer of zus of oom of tante.
Maar al denkend tijdens die twee minuten stilte en daarna op de terugweg en ’s avonds als de slaap niet wil komen denk ik niet alleen aan de slachtoffers. Ik denk ook aan de daders. Wat brengt mensen er toe leiders als Hitler te kiezen? Er zijn wel antwoorden. De slechte economische toestand, maar die was in veel meer landen slecht. De vernedering van de Duitsers na de Eerste Wereldoorlog. De geoliede propagandamachine van de Nazi’s, gebruik makend van een onwetenschappelijke rassenleer. De Joden, die altijd al van allerlei narigheid de schuld kregen. De Joden, die door de Rooms-Katholieke Kerk toen nog als godsmoordenaars werden gezien. Het gewend zijn aan automatisch gehoorzamen: “Befehl ist Befehl!” Toch waren er Duitsers, die het kwaadaardig karakter van het Nazisme doorzagen. Maar alle verzet werd met concentratiekampen onderdrukt. Toch blijft de vraag waardoor elke keer weer in allerlei landen zo velen achter een leider met zulke vreselijke ideeën aanlopen.
Ik denk aan de vele keren, dat het kwaad in een land weer de overhand krijgt. Mensen elkaar zo haten, dat ze elkaar vermoorden. In Ruanda en Burundi de haat tussen Hutu’s en Tutsi’s, In Irak tussen Soennieten en Sjiieten. In Israël en de Palestijnse gebieden. In voormalig Joegoslavië tussen Moslims en Serviërs en tussen Kroaten en Serviërs. Nu weer in Syrië. Het gaat maar door.
Soms tonen we ons verheugd, dat de eeuwenlange oorlogen in Europa nu eindelijk ondenkbaar zijn geworden. Maar zijn wij werkelijk geestelijk zo weerbaar, dat we ongevoelig zijn voor het in een kwaad daglicht stellen van hele bevolkingsgroepen in Nederland? Nemen we het op voor mensen, die als groep gediscrimineerd worden? Hoe tolerant is Nederland nog?
Het is goed niet alleen de slachtoffers te herdenken, maar ook de daders. Er zijn mensen, die zich daar tegen verzetten. Ik vrees dat zij in het herdenken tevens ook een vorm zien van lof en eer brengen aan hen, die voor de vrijheid hun leven geofferd hebben. Die eer verdienen de daders niet. Maar het is belangrijk om te weten hoeveel moed het toen van Duitsers vergde om zich te verzetten. Het is belangrijk om te zien, dat veel van die Duitsers een vrouw en kinderen hebben nagelaten, die zonder vader verder moesten. Het is belangrijk op te merken hoe zeer de Duitsers geleerd hebben. Neonazi’s krijgen er nauwelijks steun. Vreemdelingenhaat wordt niet getolereerd. Militarisme wordt verafschuwd.
Die doden herdenken, die hun leven offerden voor onze vrijheid maakt ons bewust van onze eigen verantwoordelijkheid. Voor welke waarden kies ik in mijn eigen leven? Hoe voeden wij onze kinderen op? Welke politieke keuzes maken wij? Hoe bestrijd ik discriminatie en vreemdelingenhaat in mijn eigen omgeving? Voel ik mij verbonden met andere Nederlanders en alle inwoners van dit land? Voel ik mij verbonden met andere Europeanen? Bewaken wij nog steeds onze vrijheid?
Jaargang 6, Nr. 265.