Beelaerts van Bloklandprijs voor het Steneneiland in Maarn
Toen Beelaerts van Blokland afscheid nam als Commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht is er kennelijk een prijs ingesteld om met wat geld goede ideeën te steunen. De laatste keer, afgelopen donderdag, dat de prijs werd uitgereikt kwam hij ten goede aan het aardkundig monument Het Steneneiland in de zandafgravingsplas bij Maarn. Tijdens het graven zijn vele enorme rotsblokken tevoorschijn gekomen. Vele zijn verdwenen, maar een mooie en representatieve collectie is nu al enkele jaren in de vorm van een kompasroos op een eiland met een hoogspanningsmast uitgestald. Via een dammetje kun je er komen, maar dan moet je wel een sleutel van het hek hebben.
De prijs is gebruikt om van een flink aantal stenen stukken af te zagen en het zaagvlak vervolgens te polijsten. Zo kun je pas goed de kristalstructuur van de stenen bekijken. Van alle soorten is er een gekozen. De oudste gesteenten zijn vanzelfsprekend stollingsgesteenten, ontstaan nadat de gloeiend vloeibare aarde afkoelde. Ze worden nog steeds gevormd als vloeibaar gesteente uit het binnenste dichterbij of helemaal aan de oppervlakte komt. We onderscheiden drie groepen: Dieptegesteenten, ganggesteenten en uitvloeiingsgesteenten. Dieptegesteenten zijn meestal vol kristallijn. Alle mineralen uit het vloeibare gesteenten zijn bij de langzame stolling tot kristallen gevormd. Elk mineraal heeft weer een andere kristalvorm. Bij de ganggesteenten zijn niet alle mineralen mooi uitgekristalliseerd. De rest is een min of meer eenvormige massa. De uitvloeiingsgesteenten zoals lava of basalt bevatten geen kristallen en zijn een eenvormige massa.
Als stollingsgesteenten aan de oppervlakte komen bij gebergtevorming gaan ze verweren. Ze vallen langzaam uiteen in steeds fijnere brokken. Als dat fijnere materiaal wordt getransporteerd en elders wordt neergelegd ontstaan de afzettingsgesteenten of sedimenten. Die kunnen weer verharden en dan krijg je zandsteen of leisteen. De gelaagdheid is vaak nog te zien. Dieptegesteenten en sedimenten kunnen door druk of hoge temperatuur van gedaante veranderen, een metamorfose ondergaan. Zo ontstaan metamorfe gesteenten. Je vindt ze allemaal op het Steneneiland en van elke soort is een gepolijst vlak gemaakt.
De erratica of zwerfstenen zijn uit verschillende delen van Scandinavië en Finland afkomstig en hebben zo elk weer hun eigen uiterlijk We spreken dan van gidsgesteenten, die ons de weg wijzen naar de herkomst van het materiaal. Ook van alle gidsgesteenten is een mooi gepolijst slijpvlak gemaakt.
Zo is het Steneneiland nog interessanter en nog leerzamer geworden. Elders op internet is meer informatie te vinden, ook voor hen, die er een bezoek willen brengen. Voer voor geografen!
Jaargang 4, Nr. 180.