De Volkskrantrubriek “Opinie en Debat” bevat vaak interessante artikelen van een hoog niveau. De laatste tijd echter komen er af en toe stukken voor waarin over religie grote nonsens wordt beweerd. Kennelijk gaat het daarbij om “een oorspronkelijke zienswijze”, een van de criteria waaraan inzendingen worden getoetst. De bedoeling is, dat er dan een debat ontstaat, maar kennelijk niet door deze oorspronkelijke zienswijzen als onzin te ontmaskeren. Want ja, die standpunten van kerken en religies bevatten niets nieuws. Pas als de rubriek het al te bont maakt met zijn aanvallen op religies, komt een enkele keer iemand aan het woord ter verdediging.
De Volkskrant lijkt iedereen tevreden te willen stellen. Af en toe komen er heel goede stukken in, zoals het interview met Jim Schilder over zijn roeping tot het priesterschap. Het geeft ook een zeer moderne visie op religie, waarin godservaringen een belangrijke rol spelen. Maar de rubriek Opinie en Debat is af en toe te veel in antireligieuze emoties gevangen. Ik ben benieuwd wat er na vandaag (23 juli) nog meer komt.
Wie mij kent, weet, dat ik kritiek op religie en in het bijzonder op de R.k. Kerk in het bijzonder bepaald niet schuw. Ik plaats mijn bijdrage aan het debat maar op mijn eigen weblog. Trouwe bezoekers kennen overigens mijn visie al.
Worstelen met je geweten
Marcel Duyvesteijn en Thijs Kleinpaste vinden dat gelovigen in velerlei opzichten worden voorgetrokken. Zij menen, dat er een discussie moet komen over een gelijke behandeling van gelovigen en niet-gelovigen. Aan het slot van het artikel noemen ze een aantal voorbeelden van bevoorrechting, die zouden moeten verdwijnen.
Als voorbeeld beginnen ze met de uitspraak van minister Bijsterveldt, dat ambtenaren van de burgerlijke stand mits zij Christen of Islamiet zijn mogen weigeren een zogenaamd homohuwelijk te sluiten. Ik ben het met de minister eens, maar ik ben het niet eens met de betreffende weigerambtenaren. Toch wil ik ze niet dwingen tegen hun geweten in te gaan. Dat heeft alles te maken met de rol van het geweten in iemands leven.
Wat is het geweten? Het geweten is je verstand oordelend over je eigen daden. Hebben niet-gelovigen een verstand en oordelen ze over hun eigen daden? Dat lijkt mij wel. Het geweten is niet voorbehouden aan gelovigen. Hoe wordt jouw geweten gevormd? Hoe krijg je de beschikking over een pakket opvattingen aan de hand waarvan jouw verstand jouw doen en laten beoordeelt? De meeste opvattingen komen van je ouders, vooral die opvattingen, waar ze zelf naar leven. Maar ook vanuit jouw levensovertuiging worden opvattingen aangereikt, die je al dan niet overneemt. In de puberteit neem je vaak opvattingen over van je vriendengroep (peergroup) en in je later leven, van mensen, die je bewondert. Zo beschikken gelovigen en niet-gelovigen over een reeks opvattingen. Niet iedereen denkt er hetzelfde over, sommigen zijn erg ruim, anderen erg eng in hun overtuigingen.
Mijn mening is, dat iedereen zijn doen en laten aan zijn geweten moet toetsen en nooit automatisch een bevel hoort te gehoorzamen. Het was opdracht van hogerhand geldt nooit als excuus. Daarom is het verstandig als iemand zijn geweten niet thuis laat als hij naar zijn werk gaat. Want wat te doen als jouw baas je opdraagt een dubbele boekhouding bij te houden en de belasting te ontduiken? Wat te doen als je baas je opdraagt goedkoper materiaal te gebruiken dan waarvoor betaald wordt? Wat te doen als je baas van je verwacht, dat je de voicemail van een vermist kind gaat hacken? Klokkenluiders laten hun geweten in ieder geval niet thuis.
Moet je democratisch genomen besluiten altijd gehoorzamen? Is democratie een garantie voor ethisch verantwoorde besluitvorming? Ik weet nog goed hoe zeer we de oud-Indiëstrijders van Bronbeek bewonderden om hun dapperheid tegen de opstandelingen in Atjeh. Democratisch aanvaard, maar goed? Er was recent een wet in voorbereiding, waarbij hulp aan illegalen strafbaar werd gesteld. Als dan op een avond een illegaal angstig, hongerig en verkleumd bij u of mij zou aanbellen, wat zou uw of mijn geweten dan beslissen? Of als u of ik zou weten, dat iemand een illegaal onderdak biedt, zou u of ik dan aangifte gaan doen? En als het straf zou opleveren als we geen aangifte doen? Zou u dan liever de boete betalen of gaan zitten en bij uw weigering blijven?
Het lijkt mij heel onverstandig de betekenis van iemands persoonlijk geweten terzijde te schuiven als niet meer passend in deze tijd. Juist nu mensen vaak niet of nauwelijks binding hebben met een groepering, die richtinggevend is in ethische vraagstukken is een discussie over de rol van ieders persoonlijk geweten van groot belang. Mag iedereen, gelovig of niet gelovig een beroep doen op haar of zijn geweten en hoe ver mag je daarbij gaan? In hoeverre hoort een wetgever of de overheid rekening te houden met groepen gewetensbezwaarden? Toen de dienstplicht nog in werking was kon je een beroep doen op gewetensbezwaren en daarvoor hoefde je niet tot een religie te behoren. Worden straks weer mensen opgesloten zoals eind jaren veertig de Indiëweigeraars? Komt er een beroepsverbod voor een relatief kleine groep strenge protestanten, die als ambtenaar van de burgerlijke stand niet willen meewerken aan een homohuwelijk?
Het principe van scheiding van kerk en staat wordt er vaak bij gehaald. Het zegt, dat de kerk de staat niet de wet mag voorschrijven, maar omgekeerd de staat zich niet mag bemoeien met binnenkerkelijke voorschriften en geloofszaken. Het begint er steeds meer op te lijken, dat dit principe terzijde wordt geschoven en de staat gaat voorschrijven of gelovigen godsdienstige regels mogen volgen. Het verbod op onverdoofd ritueel slachten is een duidelijk voorbeeld. Wij zijn ver afgedwaald van de tijd, dat we in opstand kwamen tegen een vorst, die ons tot een bepaald geloof wilde dwingen. Toen schreven we het Placcaet van Verlatinghe, het begin van wat nu Nederland is.