Leidt meningen peilen tot populisme?
Afgelopen donderdag, 29 0ktober bezocht ik een symposium over populisme in Nijmegen en diezelfde avond besprak men in mijn woongemeente Bunnik een meningspeiling van de lokale progressieve partij Perspectief 21. Plotseling zag ik een mogelijk verband tussen de twee onderwerpen. Populisten zijn geneigd om de kiezers naar de mond te praten en als je door een meningspeiling goed weet wat je kiezers willen, kun je je uitspraken aanpassen aan de volkswil en zo politiek scoren. Daarover wilde ik graag een vraag stellen, maar zoals gewoonlijk bij dit soort bijeenkomsten is de tijd te kort om alle vragen aan de beurt te laten komen.
Het symposium “Samen voor ons eigen”, ‘Populisme in de Nederlandse politiek’ was onderdeel van het Soeterbeeck programma van de Nijmeegse Radboud Universiteit. Een viertal sprekers belichtte het onderwerp en deden dit kort en duidelijk. Populisme heeft weliswaar een negatieve klank, maar het zorgt er soms voor, dat verwaarloosde thema’s op de politieke kaart worden gezet. Daarnaast slagen zij er in politiek onverschilligen te mobiliseren. Op zich is dat positief. Ik noteerde een aantal kenmerken. Populisten zijn geneigd de maatschappij in tweeën te delen. Het is wij tegen zij. Populisten komen met schijnbaar eenvoudige oplossingen, of die nu strijdig zijn met de wet en internationale verdragen of niet. Ze zijn niet geneigd om rekening te houden met minderheden. Ze tonen een sterke afkeer van het Haagse politieke establishment. Zij roepen, dat zij en zij alleen de wil van het volk vertegenwoordigen. Daardoor zijn ze antiparlementair. Ze spelen in op de angsten, die bij de mensen leven en daardoor gedijen ze vooral goed in onzekere tijden. Zij doen zich voor als daadkrachtig en roepen, dat zij er wel voor zullen zorgen, dat het fileprobleem wordt opgelost of dat Nederland in de kortste keren weer veilig zal worden als vroeger. Hun demagogie trekt de aandacht van de media, die omwille van de aantallen abonnees of omwille van de kijkcijfers de gesignaleerde problemen sterk uitvergroten, waar de populisten dan weer gretig op inspelen. Zelfs kwaliteitskranten bezwijken af en toe voor de verleiding en daarbij spelen vooral sensationele koppen een rol, die bij lezing de inhoud van het artikel niet blijken te dekken. Lezers van de Volkskrant protesteren daartegen herhaaldelijk.
Bill Clinton heeft tijdens zijn regeerperiode het instrument van de opiniepeiling intensief en kundig gehanteerd. Hij bleef van dag tot dag op de hoogte van wat er leefde en stelde zo nodig zijn beleid bij of zorgde voor een betere presentatie van zijn beleid. Als groot communicator kon je dat aan hem overlaten. Daarbij hield hij zich niet erg aan zijn principes en wist zo ook de steun te krijgen van het Congres. Hij had immers te maken met Republikeinse meerderheden. Hij kon zich dus ook niet aan al zijn principes houden. Hij was dus niet antiparlementair, verkocht geen simpele oplossingen en stortte zich niet in wilde avonturen om populair te blijven. Naar mijn mening hanteerde hij het instrument van de opiniepeiling op verantwoorde wijze. Vooral bij nieuwe ontwikkelingen is het belangrijk ervan op de hoogte te zijn van wat er leeft onder de mensen.
In de gemeente Bunnik bestaat sinds 1997 de lokale progressieve politieke partij Perspectief 21. Leden van GroenLinks en Partij van de Arbeid zijn automatisch lid, tenzij zij daartegen bezwaar hebben. Daarnaast zijn er leden, die niet van een landelijke partij lid zijn. Van vier zetels in 1998 steeg de partij naar zes zetels van de vijftien in 2006 en de partij heeft twee van de drie wethouders in het college.
Als in elke gemeente zijn er een aantal lastige dilemma’s. Vooral het dorp Bunnik heeft last van verkeer tussen de A12 en Zeist, maar een nieuwe weg, zou het tussenliggende landschap met een ecologische verbindingszone doorsnijden. Zo wil Houten een verbinding met de A12 dwars door het fraaie agrarische landschap. Eigenlijk willen we geen van beide wegen, maar Houten moet wel beter ontsloten worden. Daarvoor zijn alternatieven, maar die worden onder de tafel geveegd. Als ik de enquête had samengesteld had ik laten kiezen tussen geen nieuwe wegen en de passage van Bunnik bemoeilijken, wel nieuwe wegen én hernieuwd onderzoek naar de alternatieven.
Een tweede thema is het bouwen voor ouderen en jongeren op vrijkomende terreinen binnen de kernen. Daarbij kiest men omwille van de financiële haalbaarheid voor gematigde hoogbouw, maar dat past niet erg tussen de overheersende laagbouw en leidt dus tot protesten van de omwonenden.
De welvarende gemeente Bunnik is herhaaldelijk slachtoffer geweest van Haagse bezuinigingen en hoe handhaaf je dan belangrijke dorpsvoorzieningen in de drie kernen? Hogere belastingen of concentratie en dus elke keer weer in de auto stappen om je kinderen van en naar de muziekschool of het voetbalveld in het volgende dorp te brengen, want ’s Avonds door het buitengebied fietsen is niet veilig.
Ik vermoed, dat deze vragen voor veel inwoners knap moeilijk te beantwoorden zijn. Simpele oplossingen zijn er niet. De peiling leidde tot veel discussie en dat dient de democratie. Benadrukt werd, dat de partij en met name de fractie serieus rekening zou houden met de uitkomsten, maar dat de fractie uiteindelijk een eigen afweging zou maken. Van de uitslag gaat een duidelijk signaal uit, aan de gemeente Houten, het Bestuur Regio Utrecht en de provincie Utrecht om beter rekening te houden met de veel kleinere gemeente Bunnik en niet de simpele oplossing door te drukken. Perspectief 21 is niet bezweken voor de verleiding van goedkoop populisme, maar de gemeente Houten en met name de VVD-fractie daar zou enige zelfkritiek zeker passen.