Klokkenluiders; moedige mensen
John Jorna
Volgens de Atlas van Europese Waarden voert slechts ruim een kwart van de Nederlandse werknemers orders van de baas klakkeloos uit ook al zijn ze het er niet mee eens. Kennelijk laten Nederlanders hun geweten niet thuis als ze naar hun werk gaan. Soms wil je baas je iets laten doen, dat strijdig is met de wet. Een dubbele boekhouding voeren om de belastingen te kunnen ontduiken. Chemisch afval illegaal dumpen in plaats van het naar een afvalverbranding te vervoeren. Je niet houden aan de voorschriften bij het werken in de laboratoria bij de kerncentrale in Petten. Rommelen met de bouwvoorschriften. Ad Bos moest een dubbele boekhouding voeren om de aanbestedingen te kunnen manipuleren. Het kostte de gemeenschap miljoenen extra in de wegenbouw. Nu heeft hij zijn huis moeten verkopen om allerlei proceskosten te kunnen betalen. Een baan krijgt hij niet meer. Als je dat weet, vergt het veel moed om klokkenluider te zijn.Soms gaat het helemaal niet om handelingen die strijdig zijn met de wetten van de staat, misschien wel met Gods wetten. Hoe ga je als werknemer om met het IND-beleid? Werk je mee aan uitzetting van asielzoekers, als dat volgens de wet kan, maar strijdig is met jouw besef van rechtvaardigheid? Wat doe je als controleambtenaar van de sociale dienst als je twee tandenborstels telt bij een alleenstaande moeder met een bijstandsuitkering? Het zijn gewetensvragen.Vroeger kon je vrijstelling krijgen voor militaire dienst. Je kreeg dan vervangende dienst. Je kreeg niet zo maar vrijstelling. Je moest jouw motieven om dienst te weigeren toelichten voor een commissie. Die stelde jou soms strikvragen. Bijvoorbeeld: Een misdadiger dreigt jouw kind te vermoorden. Je hebt een pistool bij de hand. Schiet je hem neer? Als je dan ja antwoordde, dan verviel jouw argument, dat je als militair geen andere mensen zou willen doodschieten. Vanzelfsprekend waren er tussen de dienstweigeraars mensen, die liever gelijk veel wilden verdienen en carrière wilden maken in plaats van in dienst te gaan. Je mag dus nooit gewetensbezwaren aanvoeren om op die manier van een lastige klus af te komen, waar je dan bovendien een ander mee opzadelt.Met gewetensvragen kun je als kerkelijk bedienaar ook te maken krijgen. Spreek je de zegen uit over een levensverbintenis van twee homo’s of twee lesbiennes? Weiger je een gescheiden iemand de communie? Dat komt nog voor! Geef je iemand een kerkelijke begrafenis als je weet, dat de gestorvene is overleden na euthanasie? Zoals altijd moet je een gewetensbeslissing nemen. Wat gaat voor, de kerkelijke regel of het gebod van liefde en barmhartigheid? Zulke beslissingen vergen een zorgvuldige afweging. Keihard de regels uitvoeren kan ernstige schade veroorzaken aan het levensgeluk van mensen. Sommige mensen hebben een ruim geweten. Voor hen kan alles of bijna alles. Anderen hebben juist een nauw geweten. Ze zijn vreselijk bang iets verkeerd te doen en houden zich aan een bepaalde interpretatie van bijbelse voorschriften. God zorgt voor jou en stelt jou soms op de proef door jouw kinderen ziek te maken. Maar ja, dat is Gods wil en daartegen mag je je niet verzetten door jouw kinderen te laten inenten tegen kinderverlamming. Vaak houdt de wetgever rekening met dergelijke opvattingen. Een arts is niet verplicht om mee te werken aan abortus of euthanasie. Soms zal hij verwijzen, maar ook daartoe is hij niet verplicht. Sommige protestanten vinden, dat je tegen Gods wil ingaat als je je verzekert tegen ziektekosten. Dat hoeft dan niet, maar ze moeten wettelijk wel eenzelfde bedrag als de premie sparen. De overheid dwingt mensen niet om tegen hun geweten in te gaan.Toen in Nederland het huwelijk werd opengesteld voor homo’s en lesbiennes, bleken er ambtenaren van de burgerlijke stand, die daaraan niet mee wilden werken. Weigerambtenaren worden ze genoemd. Veel voorstanders van het homohuwelijk reageerden verontwaardigd. Die ambtenaren moesten maar ander werk krijgen en in het geval van vacatures kwamen mensen met dergelijke opvattingen niet in aanmerking voor de functie van ambtenaar van de burgerlijke stand.Daar had ik moeite mee. Terecht eisen homo’s hun recht op een huwelijk op. Waarom gunnen ze dan een ander niet het recht op een andere opvatting? Waarom wil je die weigerambtenaren dwingen op straffe van ontslag of uitzetting uit hun functie om tegen hun geweten in te gaan? Is dat geen gewetensdwang? Moeten ambtenaren van de burgerlijke stand uit een conservatief christelijk milieu hun geweten maar thuis laten als er die dag een homohuwelijk op de rol staat? In het begin van dit artikel zagen we, dat het juist zo belangrijk is, dat mensen gewetensvol hun werk doen. Wie maakt eigenlijk uit wat jouw gewetensbeslissing moet zijn? Dat ben je zelf al moet je daarbij wel zorgvuldig te werk gaan en luisteren naar wat de kerk ons leert en wat de algemeen geldende opvattingen zijn in onze samenleving. Voltaire heeft eens gezegd: “Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal alles doen om uw recht het te zeggen te verdedigen.” Je zou ook kunnen zeggen: “Ik verafschuw uw opvattingen, maar ik zal alles doen om uw recht overeenkomstig die opvattingen te leven te verdedigen” Dat alles overigens binnen de grenzen van de wet.
Dit artikel verscheen in Parochiekontakt van februari 2008.