VRIJHEID, GELIJKHEID EN BROEDERSCHAP
De leus van de Franse Revolutie was het antwoord op de overheersende rol van adel en geestelijkheid, die kooplieden, ambachtslieden en boeren geen zeggenschap gaven en daarnaast de vele paupers uitbuitten. Ik zie in deze tijd duidelijke parallellen, maar of dat nu tot een revolutie zal leiden is twijfelachtig. Want de broederschap staat nogal in de kou.
Volkskrantredacteur Chris Rutenfrans besprak in het nummer van 22 maart 2014 een boek van Larry Siedentop: Inventing the individual. “Daarin beschrijft hij de ontwikkeling van de gedachte, dat alle mensen gelijk zijn. Deze kwam voor het eerst op in het vroege christendom. Jezus sprak over God als over zijn ‘vader’ die van al zijn kinderen hield en juist ook van de meest marginalen onder hen. En de apostel Paulus, de eigenlijke stichter van het christendom, zette die gedachte voort. In zijn brief aan de Galaten staat: ‘er is geen Jood of heiden meer, er is geen slaaf of vrije, er is geen man en vrouw, want u bent allen één in Christus Jezus.’
Hiermee zette Paulus de wereld op zijn kop. In die wereld was alleen maar aangeboren ongelijkheid. Je waarde werd bepaald dor je familie en je plaats binnen die familie. De pater familias oefent de opperheerschappij uit en zijn jongere broers en zonen zijn hem absolute gehoorzaamheid verschuldigd. De positie van de vrouw zag er zo uit: ‘Als meisje staat zij onder controle van haar vader, als haar vader sterft komt ze onder de hoede van haar broers, als ze trouwt valt ze onder de heerschappij van haar man en als die sterft, onder die van haar zoons of van de naaste mannelijke verwanten van haar man.’ Voor wie er al aan moest denken: dat lijkt inderdaad sterk op de situatie in Iran, Egypte of Saoedi-Arabië.
In die wereld introduceert Paulus de gelijkheid van alle mensen voor God. Een revolutie. Siedentop beschrijft hoe die gelijkheidsgedachte verankerd raakt in de westerse cultuur, via Karel de Grote, het canoniek recht en de scholastiek. De kerk heeft daarin een cruciale rol gespeeld, die heel in het kort, kan worden omschreven als van gelijkheid voor God naar gelijkheid voor de wet.”
Rutenfrans past dit toe op het denken en handelen van Wilders en zijn volgelingen. Hun manier van denken past niet in onze cultuur. Ook de Kerk houdt en hield zich niet aan de gelijkheidsgedachte. In de feodale standenmaatschappij heerste naast de adel ook de geestelijkheid en vergaarde enorme rijkdommen. Vrouwen worden in de kerk niet bepaald als gelijken gezien. Priesterschap is voor hen niet weggelegd. Over vrouwen gesproken, zouden feministen zich bewust zijn van deze oorsprong van de gelijkheidsgedachte?
Zelf kwam ik tot een andere vraag. Velen verliezen in dee tijd hun geloof in het bestaan van een god en ze verliezen hun geloof in de goddelijkheid van Jezus van Nazareth. Dat betekent overigens niet, dat ze automatisch ook alle christelijke opvattingen rücksichtlos terzijde schuiven. Maar het kan wel. Zo zou ook de gelijkheidsgedachte niet langer aanvaard kunnen worden. Zou secularisatie kunnen leiden tot het niet langer afwijzen van de groeiende ongelijkheid? Zou het loslaten van het christelijk gedachtengoed kunnen leiden tot gewetenloze zelfverrijking, tot massaontslagen om het winstenniveau op te vijzelen, tot bezuinigingen om de vennootschapsbelasting en de belasting op erfenissen en de hoogste belastingschijven te verlagen?
In sterk geseculariseerde partijen als D66 en de VVD wordt het als een van de verdiensten van het huidige beleid gezien. De PvdA hoor je nog maar zelden over solidariteit spreken. De klassenstrijd is voorbij. Maar het poldermodel staat evenzeer op de tocht. Vakbonden hebben het moeilijk. Waarom zou je lid worden? Uit solidariteit? Wat is dat? “Het is tegenwoordig ieder voor zich” reageerde iemand op deze gedachten.
Wij hebben altijd gestreefd naar een rechtvaardige inkomensverdeling. Uiteindelijk kreeg dat streven vorm in de verzorgingsstaat. Die wordt nu onbetaalbaar genoemd. De bezuinigingen leiden tot een groeiende ongelijkheid. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen situatie. Het recht van de sterkste gaat zo gelden. Zoals in de Verenigde Staten zijn het de Kerken, die proberen iets te doen aan het groeiende onrecht. Maar velen sluiten de ogen voor de toenemende armoede. Gewetenloos?
Jaargang 7, Nr. 311.