WAARDEN VAN DE USA EN DE EU
Pete Hoekstra, de US ambassadeur in Den Haag hield de Machiavelli-lezing bij de uitreiking van de Machiavelli-prijs aan de burgemeester van Haarlem. Ik las een samenvatting in de Volkskrant van donderdag, 14 februari 2019. Hij noemde een aantal gemeenschappelijke waarden, die een basis zouden moeten vormen voor een voortgezette samenwerking van de Verenigde Staten en de Europese Unie in de wereld.
Eerst over die gemeenschappelijke waarden. Die zijn er ongetwijfeld, al staan sommige daarvan in de VS en de EU onder druk. Het was niet voor niets, dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit een Amerikaanse koker kwam. Maar daarnaast zijn er ook fundamentele verschillen. Zo zien we in beide gebieden een afnemende tolerantie tegenover de Islam en bij een deel van de bevolking tegenover linkse opvattingen. De gelijkheid neemt alleen maar af: minder gelijkheid in inkomen, bezit, kennis en macht. Er is weliswaar in de VS en de EU meer individualisme, maar de kijk op de relatie van individu en gemeenschap is zeer verschillend. In Europa is er vanouds de opvatting dat er een grote onderlinge solidariteit bestaat terwijl in de VS de opvatting is, dat elk individu zijn eigen boontjes moet doppen. Denk aan het verzet tegen Obama-care. De amerikanisering in onze samenleving leidt er toe, dat bij bepaalde groepen: rechtse partijen, het grote bedrijfsleven, het welvarende deel van de bevolking die opvatting toeneemt, dat mensen maar voor zich zelf moeten zorgen. Men is minder bereid iets voor de zwakkeren over te hebben. Uitgangspunt in Europa is, dat een fatsoenlijk inkomen een recht is. In de VS is de arme afhankelijk van toevallige naastenliefde van bijvoorbeeld kerkgemeenschappen. Veel meer dan in Europa vallen er mensen buiten de boot. Nog een belangrijk verschil in waarden is dat Amerikanen geen grenzen kennen. Het milieu heeft een onbeperkt incasseringsvermogen, de voorraden delfstoffen, vruchtbare grond, water en schone lucht raken nooit op. Dat hangt samen met de frontier-mentaliteit. Had men te weinig grond of was de bodem uitgeput, dan trok men gewoon verder naar het Westen. De Dust Bowl, enorme stofstormen en de bodemerosie met overstromingen in het stroomgebied van de Tennessee-rivier vormden harde lessen. President Trump is een typische vertegenwoordiger van dit ouderwetse denken. Gelukkig zijn er staten, die het belang van schone lucht en behoud van de natuur wel inzien en met eigen wetten zorgen voor een modern milieubeleid.
En dan vervolgens de visie op de wereld. In Europa groeit het inzicht, dat er een mondiale economie is ontstaan. In de voorziening van onze levensbehoeften zijn wij van de hele wereld afhankelijk en werken we met allerlei landen samen. Als je je solidair voelt met alle mensen over de gehele wereld besef je dat goede onderlinge samenwerking de meeste kans biedt op succes voor iedereen. We kunnen regionale ongelijkheid niet voorkomen en bestaande regionale ongelijkheid niet zomaar opheffen, maar ons beleid is veelal gericht op zo min mogelijk regionale ongelijkheid. We begrijpen ook, dat het in ons eigen belang is, want met welvarend geworden gebieden is het goed handel drijven. Uitgangspunt is dus samenwerking, maar we zijn niet zo naïef, dat we denken, dat Rusland en China allen maar belangeloze samenwerking willen en niet streven naar overheersing. Als Rusland de Krim annexeert volgen er gewoon sancties. Die worden in Rusland gevoeld en dat leidt tot onvrede, meer oppositie en minder populariteit voor Poetin. Hoekstra waarschuwt voor een gaspijpleiding door de Oostzee naar West-Europa, de Nordstream 2. Als wij Russisch gas kopen is import van vloeibaar Amerikaans gas minder of niet nodig. Maar als wij Russisch gas kopen krijgt Rusland daarvan forse inkomsten. Die zouden ze in een wapenwedloop tegen ons kunnen gebruiken, maar ze kunnen er ook de Russische bevolking mee helpen. In ieder geval wordt Rusland afhankelijk van de inkomsten uit de aardgasexport en wij worden enigszins afhankelijk van dat Russische gas. Er ontstaat dus een wederzijdse afhankelijkheid en dat zie ik juist als een zekere garantie voor vreedzaam samenleven. Veel Russen zien in het NAVOlidmaatschap van veel voormalige leden van het Warschaupact als een bedreiging. Vertrouwenwekkende maatregelen zijn dus belangrijk. Hier zie je de invloed van Angela Merkel. Kennelijk is dat moeilijk te begrijpen voor een ambassadeur behept met het Amerikaanse machtsdenken.
In de relatie van de VS met China gaat het in het denken van Hoekstra vooral om economische wereldmacht. Blijven de VS nummer één in de wereld? China wordt door de huidige regering van Trump vooral met wantrouwen bezien. Ze willen door middel van het beheer van het 5G-netwerk de wereldeconomie beheersen. Europa is niet zo naïef om te denken, dat China geen enkel kwaad in de zin heeft. Er wordt vooral gewaarschuwd voor technische spionage. Maar tegelijk vinden we verdere economische ontwikkeling van China van belang voor de Chinese bevolking. Op het Chinese platteland is nog veel armoede. Daarnaast vinden we de handhaving van de mensenrechten voor de bevolking van China van belang. China kent een partijdictatuur en die beantwoordt niet bepaald aan onze democratische idealen. Er zijn veel politieke gevangenen. De onderdrukking van Tibetanen en Oeigoeren keuren we af. Daarover hoor ik de VS ambassadeur niet. Ik vraag mij steeds af of de partijdictatuur zich kan handhaven als de bevolking goed ontwikkeld en welvarend is geworden. Al die Chinese studenten in de Westerse wereld en al die Chinese toeristen hier leren wel wat meer dan alleen maar over onze wetenschap en cultuur. Ze zien ook onze vrijheid en politieke democratie. Juist die mondialisering betekent niet alleen een economie op wereldschaal het zorgt ook voor een verbreiding van ons waarde denken over de gehele wereld. Gaat het dan over de macht of om het geluk van mensen.
Jaargang 11, Nr. 552.